BEFASON SHKENCA/ Kina është gati të ndezë Diellin e saj Artificial në përpjekjen për arritur energjinë e shkrirjes bërthamore

Përgatiti: Albert Vataj

Një lloj gare është tashmë në skenë. Ndërkohë që Kina nuk ka përmbushur afatet kohore për të testuar diellin e saj artificial, shkencëtarët në Laboratorin Kombëtar Los Alamos në New Mexico janë gati të fillojnë eksperimente me “armë plazma” me shpresën për të arritur shkrirje bërthamore për të kontrolluar një burim i energjisë të pastër.
Mediat e vendit komunist shprehen se Kina është gati të fillojë funksionimin me “diellin e saj artificial”, një pajisje fuzioni bërthamor që prodhon energji duke përsëritur reagimet që ndodhin në qendër të diellit. Nëse do të ishte e suksesshme, pajisja mund t’i afrohej shkencëtarëve më afër arritjes së qëllimit përfundimtar të shkrirjes bërthamore: afër energjisë së pastër të pakufishme dhe të lirë.
Pajisja, e quajtur HL-2M Tokamak, është pjesë e projektit të Eksperimentit Advanced Superconducting Advanced Tokamak të vendit, i cili funksionon që nga viti 2006. Në Mars, një zyrtar nga Korporata Kombëtare Bërthamore e Kinës njoftoi se do të përfundojë ndërtimin e HL-2M deri në fund të vitit, por ende nuk ka njoftim, ndërsa vitit 2019 po i mbarojnë ditët.
Sistemi i mbështjelljes u instalua në qershor dhe që prej asaj kohe, puna në HL-2M ka shkuar “pa probleme”, njoftoi në nëntor Agjencia e Lajmeve Xinhua, shkruan Newsweek.
Duan Xuru, drejtuesi i Institutit të Fizikës Jugperëndimore, i cili është pjesë e korporatës, njoftoi agjensitë shtetërore të lajmeve në Konferencën e Energjisë Fusion të Kinës 2019, se pajisja do të bëhet operative në vitin 2020. Ai u tha të pranishmëve se si pajisja e re do të arrijë temperaturat mbi 200 milion gradë Celsius. Ky nivel temperature i pretenduar është rreth 13 herë më i nxehtë se qendra e diellit. Pajisjet e mëparshme të zhvilluara për eksperimentin artificial të diellit arritën në 100 milion gradë Celsius, një përparim që u njoftua në nëntor të vitit të kaluar.
Bashkimi bërthamor është reagimi që fuqizon diellin. Ai përfshin shkrirjen e dy bërthamave atomike më të lehta për të formuar një bërthamë më të rëndë – një reagim që lëshon një sasi të madhe energjie. Në diell, ku temperaturat thelbësore arrijnë rreth 15 milion gradë Celsius, bërthamat e hidrogjenit kombinohen për të formuar helium.
Për ta rikrijuar këtë në Tokë, shkencëtarët duhet të ngrohin karburantin – llojet e hidrogjenit – në temperatura mbi 100 milion gradë Celsius. Në këtë pikë, karburanti bëhet një plazmë. Kjo plazmë jashtëzakonisht e nxehtë, duhet të kufizohet nëpërmjet një metode që shkencëtarët kanë qenë duke zhvilluar. Ajo është një pajisje në formën e një donut të quajtur tokamak. Kjo përdor fusha magnetike për të provuar të stabilizojë plazmën, në mënyrë që reagimet të mund të ndodhin dhe energjia të lëshohet. Sidoqoftë, plazma është e prirur për të prodhuar plasje. Nëse këto prekin murin e reaktorit mund të dëmtojë pajisjen. Ndërsa është arritur shkrirja e qëndrueshme bërthamore, sasia e energjisë që duhet për të prodhuar reaksionet tejkalon sasinë e energjisë. James Harrison, një fizik i vjetër i bashkimit në Autoritetin e Energjisë Atomike në Mbretërinë e Bashkuar (UKAEA) i tha Newsweek se Tokamak HL-2M i Kinës ndryshon nga pajisjet e tjera për shkak të fleksibilitetit të fushës së tij magnetike. Shkencëtarët do të jenë në gjendje ta përshtatin atë për të mbrojtur brendësinë e pajisjes nga një dëmtim i mundshëm kur temperatura arrin nivelin e synuar.
Ai shpjegoi: “Pajisjet e bashkimit magnetik të izolimit – siç janë tokamaks” zakonisht depozitojnë nxehtësinë e shkarkimit dhe grimcat nga bërthama që prodhon shkrirje, në një shtresë shumë të ngushtë, centimetra-deri-milimetra të gjerë, gjë që çon në nxehtësi shumë të lartë dhe ngarkesa të grimcave, të cilat mund të dëmtojnë sipërfaqet që rreshtojnë brendësinë e pajisjes në një reaktor. Fleksibiliteti i disponueshëm në HL-2M do t’i lejojë studiuesit të eksplorojnë zgjidhje të reja për këtë problem”.
Harrison tha se faza e parë e HL-2M ka të ngjarë të përfshijë testimin e secilës pjesë të sistemit individualisht. Fizikantët kinezë më pas pritet të testojnë sistemet e integruara para fillimit të eksperimenteve. “Hapi tjetër është të fillojmë prodhimin e plazmave me performancë relativisht të ulët për të eksploruar optimizimin e prishjes së plazmës dhe rampës deri në performancë më të lartë, duke bërë përmirësime në nënsistemet e ndryshme, përgjatë rrugës për të përmirësuar besueshmërinë dhe kontrollueshmërinë e pajisjes”, tha ai .
“HL-2M do t’u sigurojë studiuesve të dhëna të vlefshme në lidhje me përputhshmërinë e plazmave të shkrirjes me performancë të lartë, me qasje për të trajtuar në mënyrë më efektive nxehtësinë dhe grimcat e rraskapitura nga thelbi i pajisjes. Kjo është një nga çështjet më të mëdha që përballet me zhvillimin e reaktorit. Rezultatet e HL-2M, si pjesë e bashkësisë ndërkombëtare të kërkimit të fuzionit, do të ndikojnë në hartimin e këtyre reaktorëve”.