Desantila Qerimaj Rranxa & Jozef Radi: E magjishme “Kjo botë shpirtnore vajzash e grashë…” në poezin shqipe

Nga Albert Vataj

Dy emra, dy kapacitete, dy kontribues, Jozef Radi dhe Desantila Qerimaj Rranxa, sjellin siç i kam quajtur poetet, Amazonat e betejave të ngadhënjimta të vlerës dhe përfaqësimit shpirtëror dhe krijues të letërsisë, i sjelli ashtu gardiane të shërbestarisë së asaj bote dhe atij besimi, që më shumë se qënieve tokësore, u pëshpërisin në vesh yjeve, atyre që shpesh pikojnë netëve të hutimta të dalldisjes së ndjenajve për t’u derdhur brenda nesh si një vërshim magme.
Antologjia “Kjo botë shpirtnore vajzash e grashë…” nuk është thjesht një përmbledhje poezish. Ajo është një hartë e ndjeshmërisë femërore, një udhërrëfyes i intimitetit dhe i përpjekjeve shpirtërore të grave shqiptare, të cilat përmes vargut bëjnë të dëgjohet një zë që shpesh është heshtur ose lënë në margjina.
Secila nga 29 autoret e përfshira në këtë vëllim sjell një copëz universi: herë një gur i rëndë kujtese, herë një petale drite, herë një dritare e hapur nga ku shohim sa të thella janë përjetimet e tyre. Poezitë nuk e kufizojnë veten në një tematikë të vetme: ato udhëtojnë nga dashuria tek humbja, nga përjetimi intim tek drama shoqërore, nga vendlindja tek mërgimi, duke krijuar një mozaik ndjesor që pasqyron vetë jetën në tërë larminë e saj.
Një nga aspektet më të fuqishme të kësaj antologjie është përdorimi i gegënishtes si gjuhë poetike. Fakti që edhe autorë nga jugu i Shqipërisë zgjedhin ta shkruajnë poezinë e tyre në këtë dialekt, tregon se gegnishtja nuk është vetëm një mjet komunikimi rajonal, por një territor shprehës i shpirtit.
Ajo mbart një muzikë të brendshme, një frymë lirike që e bën fjalën të prekë më thellë, të mbajë më gjatë tingullin dhe emocionin. Kjo zgjedhje gjuhësore është një akt kulture, një rikthim te rrënjët, një ftesë për të mos harruar se letërsia shqipe është më e gjerë dhe më e pasur se kornizat artificiale që shpesh i janë vënë.
Titulli “Kjo botë shpirtnore vajzash e grashë…” është vetë një poezi. Ai sugjeron një hapësirë të brendshme, një botë e padukshme që më në fund merr formë, bëhet e prekshme dhe e ndarë me lexuesin. Kjo botë nuk është vetëm intime; ajo është edhe shoqërore, historike dhe identitare.
Poezitë e grave shqiptare këtu janë të ngjashme me fije të holla që endin një qilim të madh, ku secila ngjyrë ka domethënien e vet, secila figurë ka një jehonë që shkon përtej vetes. Në fund, antologjia bëhet një tempull i zërit femëror, një provë se letërsia nuk njeh kufij gjinorë, por njeh vetëm thellësinë dhe fuqinë e fjalës.
Ky vëllim është një ftesë për ta parë letërsinë shqiptare me sy të rinj. Nuk është vetëm një libër që lexon poezi, por një libër që të lexon ty: të ballafaqon me ndjeshmëritë që ndoshta nuk i ke dëgjuar kurrë, të vendos përballë pyetjes se çfarë roli kanë pasur dhe duhet të kenë zërat e grave në kulturën tonë.
Në një kohë ku fjala shpesh humbet mes zhurmës, “Kjo botë shpirtnore vajzash e grashë…” është një dëshmi e gjallë se poezia, sidomos poezia e grave, është një hapësirë shpëtimi, një formë rezistence dhe një mënyrë për të mbajtur gjallë shpresën e të bukurës.

Desantila Qerimaj Rranxa, në profilin e saj shkruan: “Kjo Botë Shpirtnore Vajzash e Grash…”

‘Poetët janë ligjvënësit e palegjitimuem të kësaj bote’, shkruente Percy Bysshe Shelley në esenë e tij të famshme të vitit 1840 ku argumenton, me ‘thirrje’ të pamohueshme, “në mbrojtje të poezisë”, (siç titullohet eseja) e në mbrojtje të poetëve. Ndoshta, poezia ka nevojë për mbrojtje sepse asht sa e urryeme aq edhe e naltësueme… për mbrojtjen e vazhdimësisë, shfaqjes e vlerësimit, edhe pse bindem që ajo asht aq e pastër sa mbijeton pa ndihmën tonë.
Në thelb poezia ka nji ligj të vetin; ndjeshmëninë, të cilën po e humbme s’kena arsye me ekzistue má… E për kët’ ndjeshmëni, na duhen poetët.
Në mbrojtje të poezisë e poeteve, (jo vetëm tue mbledhë poezi për nji libër por edhe tue i studjue ato e shkrue nji kornizë letrare për çdo cikël poetik) punuem e iu përkushtuem antologjisë, ‘Kjo Botë Shpirtnore Vajzash e Grash… ’ ku marrin pjesë 29 autore, e ky asht rasti m’i falenderue me gjith zemër për shfaqjen e tyne (sa përgjegjësi, edhe nderim), tue i urue suskese e krijimtari të vazhdueshme, si rrjedhojë ndjeshmëni të tillë. Ndalesa te ky numër s’asht as përmbushëse as përmbyllëse… por nji vëllim tejet voluminoz poetik, s’i ban nder poezisë. Prandaj urojmë që ky të jetë nji hap, i pari në llojin e vet… me shtrue rrugë në mbrojtje të matejshme të poezisë shkrue prej vajzave e grave shqiptare.
Autoret e librit vijnë si zane e zana… Lirika e tyne përqëndrohet në nji botë shpirtnore që vlerëson, kërkon e vëzhgon (ndër të tjera) humanitetin, mallin e dashninë, tue depërtue me intensitet në jetën e grues e të mbrendshmes së saj përmes realitetesh e përjetimesh emocionale sa vullkanike aq edhe filozofike. Poetet tona meritojnë të studjohen me objektivitet, (si në kontekst, stil a përmbajtje), e ne u angazhuem me kenë krejt objektiv në hapat e këtij projekti tue mbajtë gjithmonë parasyesh faktin se po punojmë mbi nji fenomen të jashtzakonshëm poetik në letërsinë shqiptare të shekullit konkret.
…jane të shumta vajzat e gratë tona që e duen e shkruejn mirë poezi…
…janë të shumta vajzat e gratë tona që jetojnë për ndjenjën…
Falenderime të përzemërta përveç autoreve i shkojnë edhe shtëpisë botuese ‘Botimet Jozef’, Durrës, e cila realizoi me përpikmëni kërkesat jo të pakta për përfundimin e antologjisë.
‘Gjanat bahen mirë kur bahen me dashni’ … shkruej e i them vedit shpesh. Të njajtat fjalë qëndrojnë edhe për kët’ antologji, si nji parullë që i përket çdo gjaje që bajmë me pasion në jetë.
Uroj lexues që e lexojnë kët’ libër -për të cilin ka m’u folë ma hollësisht në nji t’ ardhme t’ afërt- ME DASHNI.