Milionat e çuara dëm të fushatave

Afrim Krasniqi

Për të gjashten herë radhazi dy partitë më të mëdha politike zgjodhën kompani të huaja marketingu për fushatën elektorale. Shqipëria nuk është republikë presidenciale, as kryeministri dhe as deputetët nuk zgjidhen direkt nga qytetarët, por megjithatë imitimi i trendit në marketingun elektoral, sidomos të modelit amerikan, vijon të jetë dominues në zgjedhjet shqiptare. Duke filluar nga zgjedhjet e vitit 2005 secila parti nuk operon më me kontakte inviduale marketingu të siguruara përmes njohjeve dhe lobimit në Perëndim, por me kontrata të rregullta pagese dhe ekipe të vendosura në Tiranë. “Arthur J. Finkelstein and Associates”, “Kidron Strategies”, “Marsh, Copsey and Associates”, “Mellman Group”, etj janë vetëm disa prej kompanive me angazhim elektoral në Shqipëri. Dy palët kanë ndryshuar disa herë emrat e kompanive, por nëse shihen strategët që fshihen pas tyre, rezulton se kemi të bëjmë më shumë me ndryshim të kompanive si pasojë e ndryshimeve në biznes nga kontraktori sesa me ndryshim për shkak të rezulatit elektoral.

Prej 2002 qeveritë e majta dhe të djathta kanë pasur kompani shtetërore lobimi, kryesisht në SHBA (Xhonson në periudhën e Nanos dhe Bler/Campbell me Ramën nga PS dhe Patton Boggs nga PD). Secila nga kompanitë ka përfituar miliona euro nga shteti shqiptar nën angazhimin e lobingut për vendin tonë, pavarësisht se gjysma e parave kanë shkuar dhe shkojnë direkt për lobimin politik dhe elektoral të kryeministrit të radhës dhe partisë së tij politike. për shembull, megjithëse paguheshin me taksat shqiptare, nuk ka ndodhur ndonjëherë  që Xhonson apo Boggs, Podesta apo Campbell të bëjnë ndonjë koment minimal pozitiv për partitë në opozitë. Ata kanë qënë 100% në sikron me qeverinë, duke qenë 100% kontraktore politike e saj.

Në zgjedhjet e tanishme elektorale secila palë vijon t’i jetë besnike stilit elektoral që imponohet nga firma e kontaktuar. Në dukje, kemi të bëjmë me përfshirjen e Shqipërisë në vendet me standard të lartë marketingu elektoral, gjë që një pjesë e sheh me pozitivitet. Një pjesë tjetër ka të drejtë kur sheh se paratë shqiptare shkojnë në kompani, të cilat më shumë se zgjidhjen e problemeve të brendshme shqiptare që shqetësojnë qytetarët, kanë funksion kryesor imazhin, pudrimin e problemeve, fshehjen e tyre dhe paraqitjen e politikës shqiptare ashtu sic nuk është, – të aftë, novatore, moderne, me energji pozitive dhe sjellje klasi.

Le të shohim fushatën aktuale zgjedhore. Kompania amerikane që asiston fushatën e PD ka ndjekur të njëjtat praktika të manualit zgjedhor klasik: imazh, fjalime, kandidati në vemendjen publike, zëvendësimin e mitingut me takimin e afërt me qytetarët, sllogan përfshirës dhe kujdes maksimal për dekorin, fotografitë, materialet elektorale dhe deri tek paraqitja televizive. Të gjithë referuesit në fjalimet e Konventës demokrate kishin fjalime të gatshme me autorësi të huaj. Ata vetëm lexonin. E njëjta gjë edhe në fushatën e PS. Vemendje maksimale ndaj liderit dhe kandidatit, pudrim i skenës dhe maksimalizim i cilësive të kandidatit, – fjalime të gatshme dhe sllogan të importuar nga një fushatë tjetër e nënkontraktuar prej tyre, në një vend shumë larg problematikës shqiptare.

Përpjekja për imazh pozitiv dhe shfaqje pompoze të kandidatit dhe cilësive të tij personale apo lidershipit të tij, ka lënë në hije elementë me rëndësi për qytetarët, si për shembull, programi i kandidatit, lista e këshilltarëve, vendosja e kontaktit direkt me qytetarin, lejimi i medias të filmojë dhe transmetojë takimet dhe lajmet, ikjen nga temat e rëndësishme dhe evitimin e cdo teme që vendos në vështirësi partitë dhe kandidatët e tyre. Ajo që ne shohim nuk është realiteti, nuk janë zgjedhësit dhe qytetarët, nuk janë votuesit që duhet të vendosin dhe as Shqipëria reale, – ato janë produktet e marketingut, stafe të paguara, inkenime, fjalime e sllogane të gatshme, Shqipëria virtuale dhe fushata e luksit mbi dominimin politik të saj.

Kur kandidatët dhe partitë kritikohen për makiazhin e tyre të tepërt dhe fushatën sipërfaqësore, në konfidencë ata pranojnë: asgjë nuk është dhe nuk mund të jetë e tyre. Të tjerët vendosin. Dhe kush janë të tjerët? Kompanitë e marketingut. Të huaj të paguar për të fituar. Individë që vijnë në vendin më të varfër evropian për të fituar shuma të majme dhe me taksë të ulët, – pa asnjë përgjegjësi në rast dështimi dhe pa preokuptim real mbi problematikën prioritare që kanë qytetarët.  Fushata dhe mesazhet e tyre janë imitime të fushatave të vendeve të tjera, aq imituese sa slloganet janë marrë nga jashtë, spotet televizive janë marrë nga jashtë, dekori dhe imazhi i sallave është marrë nga jashtë, skenari i mbledhjeve është marrë nga jashtë, tezat kryesore të fjalimeve janë marrë nga modelet e politikanëve të njohur jashtë. Uniformiteti i fushatës shpreh uniformiteti e metodikës elektorale që secila kompani e huaj imponon, duke humbur elementët e origjinalitetit vendas, dhe për pasojë, duke ngushtuar në maksimum diferencat midis partive, kandidatëve, premtimeve dhe fushatave të tyre.

Fushatës aktuale i mungon elementi vendas, qartësia mbi problematikën, rrugëzgjidhjet e mundshme dhe gjithcka tjetër që i jep jetë dhe e bën me vlerë një zgjedhje me rëndësi në shërbimin ndaj qytetarëve. Për shembull, vetëm një sllogan i marrë nga jashtë dhe i përkthyer gabim merr kurajon të premtojë që kryetarët e bashkive ti kthejnë dinjitetin qyteteve e votuese! Si kthehet dinjiteti nga kryetarët e bashkive? A nuk kanë qytetarët votues dinjitet? Etj, etj. Vetëm një këshillë nga jashtë mund të vendosë që psh, kandidati në Maliq të ketë sllogan kthimin e bashkisë në drejtimin e duhur! Cilin drejtim? I njëjti kandidat ka 15 vjet që drejton në Maliq. A ka qenë ai në drejtimin e gabuar? Vertetë një imazh formal elektoral e kthen atë në drejtimin e duhur? Paradokse të tilla ka me shumicë, sic janë shumica e premtimeve tërësisht pa sens, sidomos ato që flasin për mijëra vende të reja pune në një vend në krizë të thellë ekonomike.

Marrja e konsulencës së huaj hap debatin edhe për disa pika me rëndësi. Për shembull, sa paguhen ata? Sa është pagesa formale dhe ajo informale? Përse palët nuk bëjnë publike kontratën dhe paguesit e shumës? A ka marrëveshje tjetër (politike, paralele) me këto kompani për shkëmbime favoresh, sic ka ndodhur vite përpara dhe vijon të ndodhë me konsensione e vendime dukshëm abuzive në favor të klientelës elektorale shqiptare e të huaj? Dhe me rëndësi, a janë politikanët tanë produkt i zgjedhësve apo produkt i kalkulimeve të marketingut, pra edhe peng i tyre?

Së fundi, lë shije të hidhur fakti se ekspertëve të kualifikuar shqiptarë të shkencave të komunikimit dhe atyre politike dhe studentëve në këto profesione politika shqiptare konsensualisht u ofron si zgjidhje optimale vetëm punësimin në call center, kurse ca specialistë të kategorisë së tretë të kompanive të huaj trajtohen si strategë dhe paguhen shumë me tepër sesa fondi vjetor psh, i një bashkie të kategorisë së tretë. Fushata mbaron për pak ditë, kompanitë largohen me milionat e tyre dhe ne kemi peshqesh 61 kryetarë bashkish, ca të emëruar, ca të zgjedhur, ca produkte marketingu, shumica e të cilëve do gjejnë arkat bosh të buxhetit ditën e parë të marrjes së mandatit/detyrës, konsumuar nga fushata dhe biznesi politik i fushatës. Agjentët e marketingut mund të ndjehen mirë me cekun e tyre financiar, por pasoja, modeli i qeverisjes që lënë pas, sic edhe ka ndodhur, nuk ka rezultuar i suksesshëm. Vlera e marketingut është kur krahas fitimit rrit besimin, ndryshe identifikohet me spekullimin, – e njëjta vlen edhe në këtë rast. Parë në këtë kontekst, modeli i marketingut tonë elektoral vijon të jetë një eksperiment i huaj i dështuar me sukses nga palët nën kontratë, dhe natyrisht, me pasoja në cilësinë e demokracisë, përfaqësimit, transparencës së munguar dhe mirëqeverisjes në Shqipëri.