8 arsye pse kapitulloi Perandoria Romake

Në fund të shekullit të 4-t, Perandoria Romake u shpërbë pas gati 500-vitesh drejtim si superfuqia më e madhe botërore. Historianët kanë fajësuar për kapitullimin e saj një sërë faktorësh duke filluar nga dështimet ushtarake, tek taksat paralizuese e deri tek fatkeqësitë natyre e ndryshimet e klimës. Lexoni e zbuloni 8 arsye pse një nga perandoritë më legjendare të historisë kapitulloi:

1 – Pushtimet nga fiset barbare

Teoria më e qëndrueshme për rrëzimin e Romës Perëndimore i atribuohet një vargu humbjesh ushtarake kundër forcave të jashtme. Roma ishte në luftë me fiset gjermanike për shekuj me radhë. Romakët e pësuan nga një kryengritje gjermanike në fund të shekullit të 4-t, të cilët arritën të zbarkonin me sukses në qytetin e Romës. Perandoria i kaloi dekadat që pasuan nën kërcënim të vazhdueshëm. Në fund, ishte lideri gjermanik Odoacer që rrëzoi me anë të një revolte perandorin Romulo Augusti.

2 – Problemet ekonomike dhe mbështetja e tepërt në punën e skllevërve

Edhe pse Roma sulmohej nga forcat e jashtme, ajo ishte e shkatërruar edhe nga brenda për shkak të krizës së rëndë financiare. Luftërat e vazhdueshme dhe shpenzimet e tepruara kishin lehtësuar ndjeshëm arkën perandorake. Tatimet e shumta dhe inflacioni zgjeruan hendekun mes të pasurve dhe të varfërve. Me shpresën për të shmangur taksat, shumë anëtarë të klasave të pasura kishin ikur, dhe në fshatra kishin ngritur çifligje të pavarura. Në të njëjtën kohë, perandoria u trondit nga një deficit i punës.

3 – Rritja e Perandorisë Lindore

Fati i Romës Perëndimore u vulos pjesërisht në fund të shekullit të 3, kur Perandori Diokleciani e ndau perandorinë në dy pjesë-Perandorinë Perëndimore në qytetin e Milanos, dhe Perandorinë Lindore në Bizant, i njohur më vonë si Kostandinopoja. Ndarja e bëri perandorinë më të lehtë për t’u qeverisur në afat të shkurtër, por me kalimin e kohës të dy gjysmat Lindja dhe Perëndimi nuk arritën të punojnë në mënyrë adekuate së bashku për të luftuar kërcënimet e jashtme, dhe të dy shpesh grindeshin mbi burimet dhe ndihma ushtarake. Perandoria Lindore grek-folëse u rrit në pasuri, ndërsa Perëndimi latin-folës zbriti nga kriza ekonomike. Më e rëndësishmja, forca e Perandorisë Lindore shërbyen për të devijuar pushtimet barbare në Perëndim.

4 – Mbizgjerimi dhe shpenzimet e tepruara ushtarake

Në kulmin e saj, Perandoria Romake shtrihej nga Oqeani Atlantik deri në lumin Eufrat në Lindjen e Mesme, por madhështia e saj mund të ketë qenë edhe shkaku i rënies së saj. Me një territor të tillë të madh për të qeverisur, perandoria u përball me një makth administrativ dhe logjistik. Edhe me sistemet e tyre të shkëlqyera rrugore, romakët nuk ishin në gjendje për të komunikuar shpejt ose në mënyrë efektive të mjaftueshme për të menaxhuar pronat e tyre.

5 – Korrupsioni i qeverisë dhe paqëndrueshmëria politike

Nëse madhësia absolute e Romës e bëri të vështirë atë për t’u qeverisur, udhëheqja joefektive shërbeu vetëm për të lartësuar problemin. Të qenit perandor romak ka qenë gjithmonë një punë veçanërisht e rrezikshme, shpesh herë ai gati sa nuk ka marre një dënim me vdekje. Lufta civile futi perandorinë në kaos, dhe më shumë se 20 burra morën fronin  pas vrasjes së paraardhësit të tyre. Garda Pretoriane, truprojat personale te perandorit, vranë dhe instaluan sovranë të rinj sipas dëshirës. Paqëndrueshmëria politike e zgjeruar edhe me shume në Senatin romak, dështoi për të zbutur teprimet e perandorëve për shkak të korrupsionit të përhapur dhe paaftësisë. Shumë qytetarë romakë humbën besimin në udhëheqjen e tyre.

6 – Ardhja e Hunëve dhe migrimi i fiseve barbare

Sulmet barbare në Romë pjesërisht erdhën nga një migrim masiv i shkaktuar nga pushtimi i Evropës nga hunët në fund të shekullit të katërt. Kur këta luftëtarë euroaziatikë shkatërruan Evropën veriore, ata dëbuan shumë fise gjermanike në kufijtë e Perandorisë Romake. Romakët u  trajtuan me mizori ekstreme. Sipas historianit Ammianus Marcellinus, romakët krijuan një armik të rrezikshëm brenda kufijve të tyre. Kur shtypja u bë shumë e madhe, gotët u ngritën në revoltë dhe përfundimisht shpartalluan ushtrinë romake dhe vranë perandorinë Lindore gjatë betejës së Adrianopojës në vitin 378.

7 – Krishterimi dhe humbja e vlerave tradicionale

Rënia e Romës është përputhur me përhapjen e krishterimit, dhe disa kanë argumentuar se rritja e një besimi të ri ndihmoi në rënien e perandorisë. Edikti i Milanos legalizoi krishterimin në vitin 313, dhe ajo më vonë u bë fe shtetërore në 380. Këto dekrete i dhanë fund shekujve të persekutimit, por ata mund të kenë ndikuar edhe ne sistemin tradicional te vlerave romake. Krishterimi zhvendosi fenë politeiste romake, e cila shihte perandorin ne statusin hyjnor, dhe gjithashtu zhvendosi vëmendjen larg nga lavdia e shtetit dhe mbi një hyjni të vetme. Ndërkohë, papët dhe udhëheqës të tjerë të kishës morën një rol në rritje në çështjet politike, duke ndërlikuar më tej qeverisjen.

8 – Dobësimi i legjioneve romake

Për shumicën e historisë së saj, ushtria e Romës ishte zilia e botës së lashtë. Por gjatë rënies, përbërjet e legjioneve dikur të fuqishme filluan të ndryshojnë. Në pamundësi për të rekrutuar ushtarë të mjaftueshëm nga qytetaria romake, perandorë si Diokleciani dhe Konstandini filluan punësimin e mercenarëve të huaj për të mbështetur ushtritë e tyre. Radhët e legjioneve përfundimisht u rriten me Gotët gjermanikë dhe barbarë të tjerë, aq shumë në mënyrë që romakët filluan duke përdorur fjalën latine “barbarus” në vend të “ushtarit”. Në fakt, shumë prej barbarëve plaçkitën qytetin e Romës dhe rrëzuan Perandorinë Perëndimore. /History Channel/TiranaObserver