Apollonia në vëmendje të arkeologjisë europiane

Manuel Fiedler flet me entuziazëm për rezultatet e gërmimeve për të nxjerrë në dritë teatrin antik të Apollonisë. Për arkeologun nga Berlini të jetë në Apolloni, si anëtar i ekipit gjermano- shqiptar të arkeologëve dhe studiuesive të Lashtësisë, është shansi i madh në jetën e tij profesionale. “Është një nga teatrot më të mëdha të antikitetit në gjithë pellgun e Mesdheut me 15 mijë vende, i krahasueshëm për nga dimensionet me amfiteatrin e Durrësit, më të madhin e lashtësisë në Shqipëri. Për mua është një mundësi e jashtëzakonshme profesionale”, thotë për DW Manuel Fiedler.

Ndodhem në Apolloni me një grup gazetarësh, vizitë e mundësuar nga Ambasada gjermane, nën kujdesin e Ambasadorit Helmut Hoffman, në kuadër të Tetorit Gjerman. Ka gjallëri këtë muaj vjeshte me diell në Apolloni: krahas anëtarëve te ekipit gjermano-shqiptar ka studentë të arkeologjisë dhe punëtorë që kryejnë gërmime, turistë të huaj që shkrepin pa ndërprerje aparatet fotografike. Nga kodra e lartë, zotëruese, ku shtrihet ne 140 hektare, qyteti antik i Apollonisë, syri të kap një pamje mahnitëse bukurish natyrore, deri në detin Adriatik, të kombinuar me atmosferën e vecantë që krijojnë monumentet, mes të cilave edhe teatri antik. Gërmimet për zbulimin e tij të plotë u bënë të mundura në vitin 2006, kur nisi edhe bashkëpunimi gjermano – shqiptar në fushën e arkeologjisë. Atë vit Instituti i Arkeologjisë Klasike pranë Universitetit të Këlnit dhe Instituti i Arkeologjisë në Tiranë lidhën marrëdhënie bashkëpunimi, që u konkretizuan në projekte të përbashkëta për zbulime të reja arkeologjike në qytetin antik Lissus ( Lezha e sotme) dhe në teatrin e lashtë, në qytetin antik të Apollonisë. Me një financim të përbashkët prej 1 milion Eurosh ekipi gjermano- shqiptar po nxjerr në dritë një nga monumentet më të spikatura të botës antike në Shqipëri dhe gjithë Mesdheun.

Arkeologu gjerman Manuel Fiedler

Teatri është një nga ndërtesat kryesore të qytetit antik të Apollonisë, i cili deri tani është zbuluar vetëm në 10% të tij. Prof. Dr. Bashkim Lahi, bashkëdrejtues i projektit gjermano- shqiptar thotë për DW: “Qyteti antik i Apollonisë u themelua në shek VII para Krishtit nga kolonë grekë prej Korinthit. Por në Apolloni u zhvillua një kulturë me fizionomi të spikatur orgjinale, si pasojë e ndikimit të kulturës vendase, asaj ilire. Jo më kot, në pellgun e Mesdheut ku kishte 30 qytete antike me të njëjtin emër, ky qytet njihej si ”Apollonia e Ilirisë”, thotë Prof.Dr.Bashkim Lahi, bashkëdrejtues i ekipit gjermano-shqiptar.Historia e lulëzimit, rënies dhe zbulimit të Apollonisë i ngjan fatit të shumë qyteteve të botës së lashtë, që vendosej nga rrethana gjeo-politike dhe fenomene të natyrës: tërmete, vullkane apo përmbytje. Apollonia arriti kulmin e lulëzimit të saj në shek IV para Krishtit kur fitoi statusin e një qytet të lirë romak si shpërblim për aleancës që bëri me Jul Çezarin, në luftën kundër Pompeit. Ajo u shndërrua në një nyje të rëndësishme trans- ballkanike shkëmbimesh ekonomike, kulturore dhe vend i Arteve dhe kurseve të Oratorisë. Fama e qytetit tërhoqi shumë personalitete të Perandorisë Romake. Filozofi dhe oratori i shquar Ciceroni, në Filipiket e tij, – seria e fjalimeve kundër Mark Antonit – e quan Apolloninë “ një qytet të madh, të rëndësishëm dhe hijerëndë”. Në vitin 234 para Krishtit, një tërmet i fuqishëm dhe pushtimi nga gotët ishin shkaqet kryesore për rrënimin dhe braktisjen e qytetit. Ai mbeti për shekuj të tërë i pahulumtuar. Për herë të parë për atë shkruajti studiues francez Pouqueville në vitin 1806. Në vitin 1824 një mision arkeologjik francez i drejtuar nga Leon Rey, nxorri në dritë një kompleks monumentesh në qëndër të qytetit antik. Gjatë Luftës së Parë Botërore arkeologët austriakë Praschniker dhe Shober zbuluan muret rrethuese të qytetit dhe botuan në vitin 1919 dhe 1920 rezultatet e gërmimeve të tyre në serinë akademike austriake me titujt “Archäologische Forschungen in Albanien und Montenegro.”

Vlera që i përkasin historisë europiane – kontributi gjermano-shqiptar

Në këtë traditë të vëmendjes së arkeologëve europianë për historinë e lashtë të Ballkanit vijnë si një kontribut i ri edhe zbulimet e ekipit gjermano – shqiptar. Manuel Fiedler thotë për DW: “Jemi përqëndruar në zbulimin e plotë të teatrit antik të Apollonisë, Gërmimet e deritanishme kanë nxjerrë në dritë shumë detaje të ndërtesës jashtezakonisht te madhe dhe arkitekturës së saj si koha e ndërtimit, shkallët ku rrinin spektatorët,vendi i orksestres. Teatri pësoi ndryshime të mëdha gjatë kohës së perandorisë romake, kur u ndërtua arena për ndeshje me gladiatorët. Ai ka qënë i famshëm edhe për vendet e tjera të Mesdheut, që ndërtuan teatro sipas modelit të tij. Jemi shume të kënaqur me rezultatert , here – herë është shumë e vështirë pasi në shekujt XIII-XIV me gurët e marra nga ndërtesa e teatrit u ndërtuan kisha, manastire, ndërtesa private, por besojmë fort se do t’ ia dalim “, thotë Manuel Fiedler. Në ekipin gjermano-shqiptar veë arkeologëve dhe studiuesve të lashtësisë ka edhe arkitektë. “Kemi një bashkëpunim shumë të frytshëm me koleget gjermane. Shpresoj që në gërmimet e ardhshme të kemi një tablo më të qartë lidhur me rikonstruksionin e teatrit. E kam fjalën së pari për rikonstruksionin grafik dhe në varësi të elementëve arkitekturorë, që fitohen gjatë gërmimit, mund të arrijmë ta rikonstruktojmë plotësisht teatrin, ashtu siç ka qenë “, thotë Prof. Dr. Prof. Dr. Bashkim Lahi.

Gjithë ky proces do të marrë jetë gjatë punës studimore të ekipit më muajt e dimrit kur puna në terren do të ndërpritet. Por nuk mjafton pasioni dhe dedikimi profesional. Ne lojë futet sigurimi i fondeve. Manuel Fiedler dhe Bashkim Lahi thonë që “vazhdimi i punës në terren kërkon fonde të reja dhe një vëmendje europiane për të nxjerrë të plotë në dritë një trashëgimi europiane si qyteti antik i Apollonisë”.