Ermonela Jaho në “Financial Times

Nga Teresa Levonian Cole

Notat kumbuese të zërit të saj dalin nga dhoma e provave. Ermonela Jaho është në Londër, duke u përgatitur për operën “Zaza” të Leonkavalos, rolin kryesor të së cilës po e regjistron për një album të ri. “Është shumë e trishtë”, thotë më pas sopranoja. “Kur Zaza këndon për fëmijërinë e saj pa nënë e pa baba, më kujton veten dhe përvojën e nënës sime”. Jaho u lind në vitin 1974 në Shqipërinë e Enver Hoxhës dhe familja e saj u shpërngul në kryeqytetin Tiranë kur ajo ishte dy vjeçe. Nëna e saj, të cilën e kishin braktisur prindërit dhe e kishte rritur gjyshja, dëshironte të bëhej këngëtare dhe fshehurazi kishte konkurruar në Konservatorin e Tiranës, ku ishte pranuar. “Por, familja e saj u tërbua dhe nuk e la të vazhdonte“,- rrëfen Jaho.

“Si fëmijë, e shihja dhimbjen e mospërmbushjes në sytë e nënës sime, por nuk e kuptoja shkakun e pikëllimit të saj”. Jaho ka trashëguar, jo vetëm dashurinë e nënës së saj për muzikën, por edhe ndjenjën e melankolisë. Shqiptarët, thotë ajo, në përgjithësi janë të zhurmshëm dhe plot pasion. Por Jaho ishte një fëmijë i turpshëm. “E mbaja gjithçka përbrenda”,- thotë ajo. Motra më e madhe, e cila është me aftësi të veçanta, ishte shoqja më e mirë e Ermonelës, dhe fëmijët në shkollë e vinin në lojë. “E vetmja herë kur ndjehesha e lirë, qe kur këndoja. Ishte terapia ime”,- thotë ajo.

E inkurajuar nga i ati, “një ushtarak që kishte studiuar filozofi”, Ermonela filloi Konservatorin kur ishte 17 vjeçe, pasi u vlerësua me notat më të larta në provimin e pranimit. Aty ajo mori mësime nga sopranoja italiane Katia Riçareli, e cila e ftoi të vazhdonte studimet në Mantova të Lombardisë për dy muaj. Jaho shkoi në Itali në 1993-in dhe qëndroi aty për dhjetë vitet që pasuan. “Nuk doja të kthehesha. Italia ishte vendi i ‘bel canto’-s.

Në Shqipëri, në komunizëm, çdo gjë këndohej në shqip; mund të shkoje në burg, nëse flisje një gjuhë tjetër. Im atë më mësoi pak anglisht kur isha e vogël, por fshehurazi”, rrëfen sopranoja.

Më pas Jaho hyri në të famshmen Akademia Kombëtare e Santa Cecilias në Romë. Për të mbajtur veten gjatë studimeve, fillimisht punonte në një familje italiane e mandej, me paratë e fituara në një konkurs kënge, u vendos në një hostel që drejtohej nga disa murgesha. “Herë-herë nuk kisha para për bukë, por kurrë nuk i tregova njeriu. Kuptova që për të realizuar ëndrrën për të kënduar në opera, duhej të bëja sakrifica. ‘Ermonela’, i thashë vetes, ‘duhet t’i kapërcesh këto vështirësi’”,- kujton ajo.

Një tjetër pengesë qe fakti që ajo ishte shqiptare. “Ishe bërë për t’u ndier qytetare e dorës së tretë”, shprehet Jaho. Pasi u bë e famshme, thekson ajo, gjërat ishin ndryshe. “Të gjithë duan të të kenë mik”.

Pika e kthesës për të qe kur iu ofrua roli i Mimisë në operën “La Boheme” në Bolonja. Mandej rolet filluan të vinin njëri pas tjetrit dhe, pasi përfundoi studimet në vitin 2000, vendosi të lëvizte në kryeqytetin italian. Bash në këtë kohë, miku i saj i fëmijërisë, Ervin Stafa, shkoi ta takonte nga Nju-Jorku dhe e ftoi të shkonte me të në Shtetet e Bashkuara të Amerikës.

“Isha rritur me Ervinin në Shqipëri”,- thotë ajo për atë që tani e ka bashkëshort. “Ishte i vetmi njeri me të cilin mund të flisja dhe që nuk më gjykonte. Kur ika për Itali i thashë: ‘Nëse një ditë martohem me ndokënd, ai do jesh ti’. Mendoj se kjo e trembi, pasi i erdhi befas e shkoqur. Më pas ai fitoi lotarinë për ‘Green Card’ në SHBA dhe unë gjeja çdo justifikim për t’i shkruar nga Italia”.

Në fillim Jaho kishte frikë të shkonte në Nju-Jork. “Më dukej shumë e vështirë për të bërë karrierë, dhe nuk doja ta humbja”,- thotë.

Më pas Alen Grin, i cili asokohe punonte për agjencinë e talenteve “Columbia Artists Management” në Nju-Jork, shkoi ta dëgjonte kur këndonte në “Carmen”. Pasi kishte interpretuar në disa opera baroke dhe komike, Jaho ishte në kërkim të një repertori më romantik. Grin iu ofrua ta menaxhonte dhe t’i siguronte rolet që ajo donte. “Ai më mbushi me shpresë se nuk do ta nisja sërish nga zeroja në Nju-Jork”.

Jeta në SHBA dhe pengu për nënën

Ermonela Jaho e kapërceu Atlantikun në vitin 2003, fillimisht duke e ndarë kohën mes Nju-Jorkut dhe Italisë. Duke e pasur të vështirë të udhëtonte lirshëm me pasaportë shqiptare, çifti vendosi të martohej. Në 2005-n ata blenë një shtëpi në Long Ajlënd, ku jetojnë akoma e sot së bashku me prindërit e Ervinit. (“Në Shqipëri është traditë që prindërit të jetojnë me djalin, dhe unë i respektoj shumë”, thotë ajo.)

Jaho ende e viziton familjen e saj në Shqipëri, duke dhënë koncerte bamirësie në ndihmë të fëmijëve me aftësi të veçanta “sepse ndjehesha në faj që nuk mund ta ndihmoja time motër kur rriteshim”. Pengu më i madh për të është që e ëma nuk e dëgjoi dot kurrë të këndonte në skenë.

“Shkoja në Shqipëri, por vendi i saj ishte përherë bosh”,- kujton ajo. Jaho mendon se e ëma mund ta kishte pasur tepër të dhimbshme ta shihte atë në skenë, për shkak të ambicieve të veta të papërmbushura, megjithëse nuk e pati kurrë mundësinë ta mësonte të vërtetën.

“U mundova t’i shkruaja e ta pyesja pse, t’i thosha sa shumë e doja dhe se më mungonte, por ajo u shua para se të mund t’ia dërgoja atë letër”. Në SHBA ajo e shijon jetën familjare dhe i pëlqen të gatuajë, ndërsa parapëlqen të rrijë në shtëpi në vend që të dalë. “Nuk mund të them se kam shumë miq jashtë pune në Amerikë”,- thotë, duke e arsyetuar këtë me mungesat e saj të shpeshta.

“Long Ajlëndi është botë më vete, kaq i paqtë. Ke oqeanin dhe të gjitha ngjyrat e natyrës. Por për shkak të angazhimeve të shumta jashtë vendit, kaloj vetëm pak muaj të vitit aty. Megjithatë është shtëpia ime, dhe aty kam Ervinin që më pret”,- shpjegon Jaho.

Në Shtetet e Bashkuara, thotë ajo, “njerëzit janë më të mbyllur – jetojnë si ishuj. Në Evropë, e veçanërisht në Ballkan, janë më të hapur e më emocionalë. Megjithatë në thelb njerëzit janë kudo njëlloj. Unë marr më të mirën nga çdo vend dhe e jetoj jetën deri në fund”./Financial Times/Shekulli/