Euroskepticiszmi dhe shqiptarët

 Nga Aldona Sylaj

 Cdo here, rastesisht ose jo, ne menyre direkte ose indirekte gjithmone e ndikuar nga faktoret historike apo momentalisht  jo-historik, Republika e Shqiperise ndodhet ne sfiden e zgjedhjes Europiane ose jo.

Njerezia analitike, akademike dhe politike tentojne, ne menyren e tyre, te japin nje zgjidhje. Mbi kete zgjidhje qendron nje pyetje me domethenese: Cfare deshiron njeriu ne jete, cfare zgjedh ai, dhe si e percakton rrugetimin e tij drejt se drejtes dhe moralitetit shoqeror?

Se pari: Cila eshte deshira e qarte e popullit shqiptar?!

A e konsideron veten nje popull europian? A deshiron nje shtetas shqipetar te jete shtetas  europian si koncept juridik i qytetarise Europiane? A eshte Shqiperia shteti Europian ku ata mund te ndjehen europiane? A do te donin te quhen shqiptare europiane apo europiane shqiptare?

Shume dijetare dhe krijues se marreveshjeve normative kane shpenzuar kohe ekonomike dhe politike per tiu pergjigjur kesisoj pyetjesh ne Europe dhe jo vetem.

Gjithmone kam pasur bindjen se rasti nuk i ngjason rastit. Do mundohem, duke nenkuptuar analizen  pro dhe kunder idese se qytetarise europiane dhe euroskepticiste.

 Cfare eshte qytetaria Europian si koncept dhe nocion në evoluim?

Koncepti standart i qytetarisë europiane ka kuptime të ndryshme, madje edhe brënda një gjuhe, dhe perceptohet shpesh si një status ligjor. Kjo përfshin para së gjithash tërësinë për të drejtat dhe detyrimet, statusin e qytetarit në raport me një Shtet Anëtar apo me Bashkimin Europian.

Kjo është një qasje tradicionale ku; mund të thuhet se kush është ‘in’ dhe ‘out’ në një komunititet politico-ekonomik si Bashkimi Europian, mund të dallojmë ‘qytetarinë’ dhe ‘qytetarinë aktive’ (terminologjia e BE; Këshilli i Europës: qytetaria demokratike, në disa vende, p.sh. në Mbretërinë e Bashkuar, Kanada, SHBA: ‘qytetaria përgjegjëse’) statusi ligjor dhe anëtarësimi në një bashkësi politike jo domosdoshmërisht mund të përfshijë çdo veprim votimi që është shprehja më e lartë e qytetarisë. Domosdoshmëria për përcaktimin e qytetarisë europiane konsiston në atë se Qytetaria Demokratike, institucionet e shteteve demokratike dhe shoqëria civile nuk mund të veprojnë në një mënyrë të qëndrueshme. Shtetet në vetvete nuk janë më  të vetmit që mund të jenë zotërues të shtetësisë së shtetasve në një komunitet brenda dhe midis vendeve duke e parë atë në raport me nocionet shtetësi ‘Europiane’, ‘ndërkombëtarë’, ‘transnacionale’, ose ‘kozmopolit/globale’. Ne mund të jemi qytetarë lokalë, kombëtarë, transnacional – Europianë të BE dhe qytetarët të botës në të njejtën kohë, në varësi të percaktimit të shtetësisë politike të komunitetit që mund t’i referohemi, këto përgjegjësi janë të llojeve të ndryshme në vende me nivele të ndryshme të qytetarisë.

Europa është menduar të jetë jo vetëm kontinenti i shumë vendeve (në një vend dhe në një hapësirë), por më tepër një komunitet i komuniteteve, i komunitetit të njerëzve dhe popujve me prejardhje të ndryshme por historia të përbashkët, vlerat e përbashkëta dhe perspektivave të përbashkëta të zhvillimit politik, ekonomik, social dhe kulturor. Europa është një mënyrë e të menduarit dhe të vepruarit.

Shtetësia Europiane është një identitet dhe kapacitet vullnetar për të vepruar, i hapur për të gjithë, duke përfshirë edhe banorët, emigrantët, azilkërkuesit, etj që janë të gatshëm për të ndërtuar një Europë të re që nuk sfidojnë dhe nuk duan të zëvendësojnë identitetin kombëtar/ shtetësinë ose ndonjë formë tjetër që i përkasin. Shtetësia mund të praktikohet drejtpërdrejt ose nëpërmjet përfaqësuesve, individualisht apo në komunitetet e përkatësisë, edhe pse ata mund të ndryshojnë në lidhje me statusin e kombësisë, përkatësisë etnike, besimit fetar ose të dimensioneve të tjera. Shtetësia mund të praktikohet në komunitete të ndryshme dhe në nivele të ndryshme. Praktika Europiane e shtetësisë mund të jetë e kufizuar nga mungesa e burimeve

“Europa nuk është një kujtim i vjetër kolektiv, por një punë e re kolektive në progres”

Qytetaria Europiane si një marrëdhënie qytetar-qytetar nënkupton një marrëdhenie jo abstrakte dhe as statike por një marrëdhënie që mund të jetohet, bazuar në një praktikë e një kod moral, një kod që ka shqetësim për të drejtat dhe interesat e të tjerëve që e bën shoqërinë civile dhe arritjet e demokracisë ‘civile’ më të rëndësishme në zhvillimin e demokracisë politike.

Ajo është një proces i bashkëveprimit paqësore mes kulturave të ndryshme, mes individëve me prejardhje të ndryshme kulturore, etnike, kombëtare dhe politike, midis individëve dhe grupeve shoqërore, midis individëve dhe shoqërisë, mes grupeve sociale, mes të gjithë këtyre aktorëve dhe institucioneve Europiane ne BE.

Pro dhe kundër për promovimin e shtetësisë Europiane

Shtetet Anëtare janë të detyruar për të trajtuar të gjithë qytetarët e BE në kushte të njëjta. Projekti nuk ka qenë tërësisht i suksesshëm: Shtetet anëtare kanë siguruar se ka përjashtime në kërkesën për të ofruar siguri sociale dhe përfitime të barabarta dhe qytetarët shumë pak kanë ushtruar të drejtat e tyre të votimit në shtete të tjera anëtare. Ky debat është në lidhje me atë nëse BE-ja duhet të përdorë burimet e saj për të promovuar shtetësinë Europiane të të dyja shteteve anëtare dhe vetë qytetarët.

Pro qytetarisë Europiane

Shtetësia Europiane është e dobishme për njerëzit e Europës dhe kështu BE duhet të përpiqet që të nxisë atë: nëse BE-ja dëshiron të përfaqësojë popullin e Europës, ajo duhet të veprojë në interes të këtyre njerëzve kurdo që është e mundur. Ideja e shtetësisë së BE-së kontribuon për të sjellë popujt e Europës më afër së bashku. Kjo sjell përfitime jo vetëm për proçesin e integrimit Europian, por ndihmon për të siguruar paqe dhe mirëkuptim në të gjithë kontinentin. Pavarësisht nga një histori konflikti, Europianët ndajnë vlera të shumta dhe një sasi të madhe të historisë kulturore, dhe kjo është mirë për të festuar për këtë. Për më tepër, parimi i qytetarisë europiane inkurajon njerëzit që të lëvizin në BE për të studiuar ose të gjejnë punë dhe të integrohen më lehtë kur ata e bëjnë këtë: nëse njerëzit ndjehen disi të jashtëm, ata kanë më shumë gjasa për t’u bërë më të përfshirë në jetën e tyre lokale komunitare.

Në mënyrë që BE të mund të zgjerohet përtej origjinës së saj ekonomike dhe funksionojnë në mënyrë efektive si një institucion përfaqësues, është e nevojshme që të ketë një popull të bashkuar: promovimi i shtetësisë BE ndihmon për të përforcuar këtë ide. BE-ja tashmë ka arritur për shumë prej qytetarëve të shteteve të saj anëtare. Shembuj të tillë përfshijnë luftën kundër diskriminimit në vendin e punës, duke ulur koston e përdorimit të një telefoni celular jashtë vendit, ose duke punuar për të përmirësuar bashkëpunimin ndërmjet forcave policore europiane për të ndihmuar në parandalimin e krimit. Kjo është shpesh më efikase dhe efektive për të rregulluar gjërat mbi baza rajonale, p.sh. emetimet e karbonit apo politikat e konkurrencës. Një ndjenjë e fortë e qytetarisë Europiane do të rriste vullnetin e qeverive dhe qytetarëve për të bashkëpunuar me legjislacionin e tillë. Për më tepër, ai pothuajse me siguri do të rrisë përqindjen e qytetarëve që votojnë në zgjedhjet për Parlamentin Europian, duke rritur legjitimitetin Kuvendit dhe punën e BE-së si një e tërë.

Promovimi i shtetësisë në BE është vendimtare për suksesin e të drejtave ekonomike mbi të cilat BE-ja është themeluar: ka justifikime të mira për të drejtat ekonomike akorduara nga anëtarësimi në BE. Lëvizja e lirë përmirëson mirëqenien e qytetarëve, me përfitim për konsumatorët – si pasojë e rritjes së efikasitetit çka redukton çmimet – mospeshimi i ndonjë dëmi të industrisë kombëtare. Megjithatë, në mënyrë që lëvizja e lirë të ketë sukses, ata që jetojnë në çdo shtet anëtar të caktuar duhet të jenë të gatshëm për të mirëpritur shtetas të huaj. Grevat në Britani, për shembull, kanë treguar se njerëzit lokalë janë shpesh armiqësorë ndaj lëvizjes së lirë dhe një veprim i tillë industrial ka rezultuar shpesh në humbjen e punës nga shtetasit e huaj (shiko lidhjen në artikull më poshtë). Promovimi i shtetësisë në BE dhe përfitimet e saj ka gjasa që të inkurajojnë njerëzit për të parë mundësitë në rritje të hapura për ta si pasojë e BE-së. Duke njohur aftësinë e tyre për të punuar jashtë shtetit, për shembull, ka të ngjarë të inkurajojnë pranimin e punëtorëve nga shtetet e tjera të BE. Më e rëndësishmja, sjellja e dëmshme është zakonisht rezultat i një pamundësie për të identifikuar ato me një nga grupet e tjetrë. Qytetaria e BE-së është një mjet i vlefshëm për të ndihmuar njerëzit në shtete të ndryshme për t’u identifikuar me njëri-tjetrin duke promovuar kështu tolerancën. Pa një mjet të tillë identifikimi, projekti i lëvizjes së lirë ka të ngjarë të vazhdojë të ngecë.

Një ndjenjë kuptimplotë të qytetarisë Europiane do të duhet që të merret seriozisht në konsideratë si një aktor në skenën globale, kjo është e nevojshme për BE. Një Europë e bashkuar ka më shumë gjasa që të ketë fuqinë për të ndikuar në axhendën e organizatave nderkombetare ose të zhvendos mendimin politik global në një drejtim të caktuar. Megjithatë, kjo kërkon një BE të vërtetë që të mund të përfaqësojë qytetarët e saj. Promovimi i shtetësisë do të ndihmojë në angazhimin dhe rrjedhimisht të ndihmojë edhe atë.

Shtetësia Europian është një mjet i dobishëm me të cilin ne mund të promovojmë vlerat liberale. Për shembull, një forum që u drejtohet qytetarëve aktuale të BE-së mbi Kujtesën Europiane për programin e Europës, edukon brezat e rinjë për nazizmin dhe stalinizmin për të siguruar se kujtesa e këtyre periudhave mbetet. Të bësh këtë në një nivel Europian mund të ndihmojë për t’u mbrojtur kundër rritjes së ideologjive ekstremiste brenda Shteteve Anëtare.

Skepticizmi ndaj qytetarisë europiane

Skeptiket e qytetarise Europiane shprehen se qytetaria është artificiale dhe nuk ka marrëveshje me realitetin. Nuk ka asnjë identiteti kolektiv Europian. Kultura irlandeze dhe kultura greke, për shembull, kanë pak gjëra të përbashkëta. Përtej të qenit demokratike, nuk është ende e qartë nese shtetet anëtare të BE ndajnë ndonjë vlerë apo ndonjë kulturë të demokracisë që është unike në Europë. Rrjedhimisht,  mund të thuhet se qytetaria e BE-se është e pakuptimtë. Megjithatë, edhe nëse do të ishte e mundur që të tregonim se ideja kishte kuptime të mirëfillta, të tilla si përfitimet që sjellin njerëzit më afër së bashku, ose që inkurajojnë njerëzit të ndjehen më pak të jashtëm, dhe që të kërkojnë shtetësinë, kjo është e lidhur me një formë të identitetit. Në rastin e nënshtetësisë kombetare, kjo është krijuar shpesh përmes një kulture të përbashkët dhe të përvojave historike. Për shembull, shumë njerëz shohin tek irlandezët shtypjen e tyre nën shtetin britanik dhe vështirësi të tilla si uria e patates, si një pjesë domethënëse se kush ata janë. Është e vështirë për të parë se si njerëzit në qoshet e largëta të Bashkimit Europian mund të shohin veten si të lidhur me një histori të tillë të përbashkët. Nëse ne shikojmë vetëm në shekullin e njëzetë, është e qartë se përvojat e qytetarëve të Estonisë dhe Portugalisë, për shembull, ndryshojnë rrënjësisht. Nëse njerëzit mund të identifikohen me njëri-tjetrin si  ” qytetar Europian ” kjo nuk ka gjasa që t’i sjellë ato më afër së bashku.

Nuk është e qartë se ekziston një dëshirë për BE-në të zgjerojë rolin e saj ekzistues. Franca dhe Holanda votuan “jo” për Traktatin e ri Kushtetues në vitin 2005 dhe u ndërmorën dy përpjekje për të bindur irlandeze për të votuar në favor të ratifikimit të Traktatit të Lisbonës i cili zëvendësoi atë. Është e argumentuar se një nga gjërat të cilat çuan në  votat ‘jo’ të Francës dhe Hollandës ishte kundërshtimi për krijimin e një supershteti Europian që përfshin një himn zyrtar, flamuri dhe motoja që duket të sugjerojnë. Ndjenja se BE ekziston për të përparuar fuqinë e vet në kurriz të qeverive kombëtare, sesa duke ofruar përfitime reale ekonomike, është një arsye përse Europianët gjithnjë e shohin Brukselin me mosbesim. Shumë vende mendojnë se një BE më e fuqishme do të mbajë sovranitetin shumë larg nga qeveritë e tyre që mund të identifikojnë dhe të veprojnë sipas interesave të shtetasve të tyre, dhe të cilat janë më të përgjegjshëm për to.

Promovimi i shtetësisë në BE nuk është i nevojshëm për suksesin e këtyre të drejtave ekonomike, dhe në fakt mund të jetë e dëmshme. Për arsyet e mësipërme është e qartë se jo të gjithë qytetarët e shteteve anëtare duan të jenë pjesë e një komuniteti Europian shoqëror dhe politik dhe se një identiteti Europian është një koncept i pakuptimtë. Promovimi i shtetësisë për më tej është një masë e cila nuk është mbështetur me konsensus (siç tregohet nga dëshira e shteteve të shumta anëtare që iu referua përjashtimi nga e drejta që të pretendojnë përfitime të barabarta për shtetasit). Duke u ndalur në qytetarinë si një mjet për arritjen e lëvizjes së lirë, pra efektivisht  rrezikojmë tjetërsimin e dy qeverive dhe qytetarëve të caktuar të Shteteve Anëtare: si pasojë ato mund të jenë më pak të gatshëm për të mbështetur lëvizjen e lirë. Nëse BE-ja dëshiron të forcojë të drejtën e lëvizjes së lirë (duke hequr përjashtime, etj) do të ishte më mirë të përqëndrohej në promovimin e reciprocitetit dhe të drejtave të përfshira në këtë marrëveshje ekonomike sesa duke u mbështetur në një nocion të diskutueshëm të solidaritetit social.

Për BE-në është realitet qëllimi që të bëhet një aktor serioz ndërkombëtar, duke pasur parasysh diversitetin e madhe në opinionet për çështjet e politikës së jashtme. Ndarja mes Mbretërisë së Bashkuar dhe Europës kontinentale në lidhje me Luftën në Irak, ose për më shumë kohët e fundit ngrohtësia e treguar nga Gjermania ndaj Rusisë, ndërsa shtetet e tjera Europiane mbeten armiqësore, tregoi se konsensusi në këtë fushë është krejtësisht i munguar. Kjo nuk është befasuese: vende të ndryshme të shteteve anëtare të BE mund të kërkojnë reagime të ndryshme ndaj jo-anëtarëve. Për arsye historike disa shtete anëtare kanë tendencë të jenë më shumë në favor të ndërhyrjes se të tjerët. Për më tepër, çdo pohim i autoritetit nga ana e BE-së dobëson aftësinë e shteteve anëtare që të flasin kur ata nuk pajtohen me fqinjët e tyre Europianë.

Vlerat liberale mund të promovohen pa shtetësi siç demonstrohet nga Konventa Europiane për të Drejtat e Njeriut, nxitur nga Këshilli i Europës. Për më tepër, ajo mund të jenë të dëmshme për rritjen e vlerave liberale nëse ato janë promovuar si pjesë e një pakete institucionale me të cilën shumë njerëz nuk ndjehen rehat dhe që mund të duket sikur synojnë në largimin e tyre nga shteti komb. Avantazhi i Këshillave të veçantë dhe më të mëdhenj të Europës, dhe të Konventës Europiane për të Drejtat e Njeriut, është fakti se respektimi i këtyre të drejtave është i divorcuar nga ndonjë marrëveshje politike apo ekonomike, duke theksuar se këto të drejta të njeriut janë universale dhe nuk mund të hidhen poshtë sepse një shtet i  veçantë nuk beson në një projekt më të madh Europian.

Nga pikëpamja ime, evoluimi i proçeseve në BE mund të konsiderohet si diçka e pa predikueshme por që duhet fokusuar në vëzhgim sistematik të ecurive dhe proçeseve po ashtu edhe se si ndodhin fenomenet e ndryshme brenda kësaj krijese shumëanëtarëshe, gjithnjë duke u bazuar dhe mbështetur në fakte, kryesisht në atë se si kanë evoluar gjërat që nga krijimi i Bashkimit deri më sot.

Mirëpo një gjë është mëse e qartë, bazuar në Traktatin Reformues, Bashkimi është në rrugë të mbarë dhe sikur të mbizotronin arsyeja dhe vullneti i mirë, shumë shpresa njërëzish në lëvizjen e lirë dhe të qënit Europian i barabartë me të gjithë të tjerët, do të përmbusheshin.

Cila eshte zgjedhja e shqiptareve?

Gjate te studiuarit te BE dhe instiucioneve te saj kam konkluduar se traktatet e BE si baza ligjore e themelimit dhe vazhdimesise nuk jane as me pak e as me shume sesa traktate mirefill politike te shkruara me gjuhe ekonomike, cka kane konsoliduar nje sistem efektiv keto 50 vitet e fundit. Sipas Traktatit të Lisbonës e drejta e qytetarisë europiane merr një dimension të ri në kuptimin e fuqisë ligjore dhe garantimin e kësaj të drejte duke parashikuar një kapitull mbi dispozitat e principeve demokratike. Gjitashtua ky traktat fut dispozita mbi mos diskriminimin dhe qytetarinë europiane, duke mundesuar edhe lirine e largimit nga ky organizim(fenomeni BREXIT )Qasja shqiptare dhe ndergjegjja qytetare e tyre kane qene dhe jane nje hap para politikes,qe ne fakt duhet te ishte e kunderta.Kjo intuite tregon edhe arsyen pse shqiptaret shkojne drejt vleres europiane ne kerkim te se rese, sitemit dhe organizimit politik te BE.Gjithmone nisem nga pozitivizmi realist duke besuar se kane mijera vjet te drejte te ndihen europiane Shqiptare. Mendoje se eshte koha te “Test the West” duke e nenvleresuar politiken “percaj e sundo” si nje mole e neperkezuar denigruese e kombit.

*PHD Candidate of European Studies