Herbarti në viset shqiptare

Nga Prof.dr. Musa  Kraja/Pedagogu,  didakti,  psikologu  dhe filozofi gjerman  Herbart, i nivelit botëror, është  një nga personalitetet  e rralla, në mos i vetmi që në një etapë të zhvillimit  historik të  shkollës  shqipe,  ka  ndikuar  fuqishëm me idetë e tij , “herbartianizmi”, tek  shkolla  dhe mësuesit  mbarë  shqiptarë. Nga viti 1806 shkroi  veprat  pedagogjike  e psikologjike: “Pedagogjia e Përgjithshme  e dalë nga  qëllimet e edukatës”, “Psikologjia  si  shkencë”, “Skicë  leksionesh mbi pedagogjinë”,”Filozofia e përgjithshme praktike”, “Pikat  kryesore  të  metafizikës” etj. Pas Emanuel Kantit, zuri drejtimin e Katedrës  së  Filozofisë dhe Pedagogjisë.

Herbarti punoi  tre vjet  si mësues privat  në  Zvicër  dhe u njoh  me veprat dhe veprimtarinë  pedagogjike të J.H. Pestalocit, reformator i madh i arsimit  i nivelit botëror.  Specialistët  amerikanë  të kurrikulës  Allan  C. Orstein  dhe Francis Hunkins  kanë theksuar se idetë e Pestalocit  ushtruan  ndikim të madh mbi arsimin amerikan   të  shekullit  të nëntëmbëdhjetë. Edhe  Herbarti u ndikua  nga Pestaloci, zviceran  gjermanishtfolës, ndonëse  Herbarti   është i pari profesor që zhvillon leksione të Pedagogjisë  në universitet dhe njihet ndër me kryesorët që themeluan në vizion të plotë  shkencën e pedagogjisë.

 Herbarti  mbrojti  idenë se qëllimi  kryesor i arsimit  është formimi  moral  dhe  intelektual. Nevoja  ishte  të  zgjerohej  gama e  kurrikulës dhe të arsimohej njeriu i mirë  me interesa të shumta dhe  me  një  këndvështrim   të  harmonizuar  për  jetën. Idetë e tij social-pedagogjike  morën  emrin e tij  “Herbartianizëm”  dhe vazhduesit e këtyre ideve, duke iu përshtatur edhe situatave të reja “Herbartianët e rinj”.

Qëllimi i pedagogjisë, sipas  Herbartit, është “Virtyti”, që ka të bëjë drejtpërdrejtë me forcimin e karakterit edukativ të shkollës. Edhe në aspektin e didaktikës, të rëndësishme kanë qenë për kohen “shkallët formale  të Herbartit”, të herbartianizmit,  mbi bazën e të cilave do të organizohej  procesi  mësimor.

Xhon  Dju  ka theksuar  ndihmesën e veçantë  të Herbartit  në fushën e  mësimdhënies . Idetë herbartiane  janë  mbështetur  në  parime të përgjithshme  për  realizimin  e një ore mësimi.

Herbartianizmi  ishte  rryma pedagogjike  që  u përhap në shumë vende të botës dhe nga gjysma e dekadës së dytë të shekullit të kaluar, sidomos  nga  vitet ‘20-‘30-të, e sollën   tek ne studentët e mësuesisë, që u diplomuam në Austri, Gjermani, fillimisht në Normale të Elbasanit, më pas edhe  të  Shkodrës,  në aneksin e saj,  në Ushtrimore, ku  ballafaqohej  teoria  dhe aplikimi i saj në praktikat  pedagogjike  të  mësuesve të rinj.

Këta  nxënës  normalistë, mësues  në  përgatitje, të grumbulluar  nga  tërë hapësira  shqiptare  u formuan  me idetë e Herbartit, ku  mësuesi ishte në epiqendër për nivelin shkencor, profesional, për taktin dhe etikën e tij, disiplinën rigoroze, nga vetja, tek nxënësit,  për disa linja themelore në organizimin e procesit mësimor, për vlerat edukative me theksim të veçantë  etj.  Me  këtë formim , përhapen dhe parimet  themelore  herbartiane  në të  katër anët e viseve shqiptare,  ku  u dërguan  për  të  shërbyer si mësues.

Herbarti e vlerësonte shumë rolin e mësuesit, personalitetin e tij shkencor dhe social-pedagogjik,  prandaj  insistonte , që ata, mes  tjerash,  të ishin shumë të disiplinuar. Mësuesit e asaj  kohe  iu nënshtruan  një disipline  të fortë  shkencore  dhe profesionale,  duke  e përcjellë  këtë  frymë  tek  nxënësit e tyre. Mësuesit e emëruar  në skaje  të  ndryshme  të  viseve shqiptare,  nuk  mund të largoheshin nga shkolla në zonat  ku shërbenin, vetëm  për pushimet verore. Leja për largim jepej vetëm nga Ministria.

Kam parë në Arkivë  të shtetit një leje tre ditore, që i jepej një mësuesi për martesë. Kjo  frymë disipline ishte në tërë aspektet e shkollës, prandaj në atë periudhë   rroli edukativ i shkollës dhe disiplina komplekse, megjithë  kufizime  e kohës, ishin shumë të mira. Këtu përfshihej edhe personaliteti i mësuesve, të cilët  në  periudha  të caktuara  duhet të jepnin provime rreth  nivelit  të  njohurive  të  tyre  për vazhdimin e punës  së mësuesit. Paga e mësuesve  e mirë për kohën, fillonte me 7 napolona flori  në  muaj e vazhdonte deri në 9 napolona për drejtorin, 11 për inspektorin.

 Në Arkivin e Shtetit  ndodhen dosjet  personale të  mësuesve të gjithë  shkollave, përfshire edhe për ato 11 shkolla të mesme, që  funksiononin  në atë kohë. Në të dhënat, gjeneralitetet  shënohej edhe pasuria e mësuesit: shtëpia, toka ndonjë pronë, duke i  shoqëruar  me  rubrikat që  këtë  shtëpi, dyqan, vreshtë  etj., e ka  bërë vetë gjatë shërbimit, apo  janë të trashëguara . Pra, herbartianizmi  ndikoi edhe në këtë fushë drejtpërdrejtë.

Duhet pasur parasysh që atëherë ishin 1430 mësues e sot janë  rreth 35 mijë, pa shkollat e larta, që atëherë nuk ekzistonin, pasi  jepeshin bursa të kufizuara  për jashtë vendit.

Për mësuesit e asaj kohe  “shkallët  formale”,  ka  hyrë  diku si  term në literaturën tonë, që  nuk është i saktë, sepse  ato   nuk janë “formale”, përkundrazi  janë integrimi i teknikave  të  mësimdhënies  me të  mësuarit, me anën e të cilave  mësuesi do të përmbushë  nevojat  dhe interesat e nxënësve.

Në  kushtet tona, edhe dekada e dekada më vonë, këto ide të Herbartit, në organizimin e procesit mësimor  ishin të domosdoshme  sepse  përgatitja profesionale e mësuesve  qe mjaft  e kufizuar. Kjo shërbeu edhe pas çlirimit të vendit, madje deri nga vitet ‘60  të shekullit të kaluar,  me  masivizimin e vrullshëm të  arsimit dhe mobilizimin e kuadrove të shumtë që kërkoheshin nga të gjitha viset, kërkesa që u plotësuan përmes  kurseve afatshkurtra të përgatitjes  së mësuesve, krahas zgjerimit të shkollave  pedagogjike  për përgatitje normale të tyre.

Synimet edukative  të  Herbartit  synonin për  një  mësim  të  rregullt, të  stabilizuar, të organizuar  mirë  me  rigorozitet shkencor. Ai  kërkoi të përcaktohen mirë  rregullat e sjelljes dhe të ndiqej  zbatimi  i tyre, duke  përdorur   edhe  këshillimet, duke  i  vënë në dukje edhe dobësitë, kështu  realizohej  një lidhje  në mes  kërkesave  pedagogjike  e  psikologjike,  shkolla  bëhet  serioze, edukative,  fëmija  dhe adoleshenti  zhvillonin të menduarit. Nënvizohej që të  mbahej qetësi  në shpirtin e fëmijës dhe jo të kishte ndjenjë frike. Emocionet  të  krijohen me anë të shpjegimeve, inkurajimeve, mbasi ato ndikojnë në krijimin e bindjeve, ishin ide herbartiane.

Në  kaosin e madh të mendësive pedagogjike  me ndikime osmane, arabe, italiane,  greke, sllave, në varësi të shkollave ku ishin përgatitur  mësuesit tanë të asaj kohe, ku secili  mësues  punonte sipas intuitës  pedagogjike e psikologjike, luajti  rolin e vet  pozitiv shkolla  ushtrimore e Normales së  Elbasanit,  si vatër e përhapjes së ideve pedagogjike  herbartiane, si dhe ajo  e  Shkodrës, me “metodat  herbartiane”,  që në atë  kohë  ishin moderne, të  interpretuara përmes  Aleksandër  Xhuvanit, Hilë  Mosit,  Karl  Gurakuqit, Safet  Butkës etj.

Me daljen e gazetës  “Normalisti”,  në vitin 1929,  në Normalen e atij qyteti, filluan të botohen  artikuj pedagogjik, ku dominonin  parimet  pedagogjike të  Herbartit. Fakti që lëndët  teorike, që  zhvilloheshin në Normale, zbatoheshin në praktike në ushtrimoren e saj, ku zhvillonin praktikat  pedagogjike  ndikoheshin   tek mësuesit e rij  në përgatitje. Edhe  Revista  “Shkolla e  Re” , u bë  një organ ku  mbizotëronin shkrime me ide pedagogjike  herbartiane.

Njohja e  traditës është domosdoshmëri , sidomos  për  shkencat  shoqërore, sepse  specialistëve u nevojitet  një këndvështrim  historik  për integrimin e së  shkuarës   në të sotmen. Kuptimi i historisë  na  ndihmon të  mos  përsërisim gabimet e së kaluarës, duke  na përgatitur  më  mirë  për të tashmen e të ardhmen.

Në  këtë  përvjetor  ne shprehim mirënjohje për idetë e mëdha të Filozofit, pedagogut, psikologut, e didaktik të madh  Gjerman,  Herbartit, vlerat e të cilave janë,  edhe në trashëgiminë  tonë në këto fusha të rëndësishme edukimi , që në kuadrin e një shkollë të re moderne, demokratike, që të ruhemi nga njëanshmëritë  në edukim, për  të përgatitur  brezin e ri  jo vetëm me të drejta, të cilat ai duhet t’i gëzojë, por edhe me rregullat e disiplinën që i kërkohet  në përgatitje e në progres të shoqërisë së sotme e të nesërme.

Mirënjohje  ideve të pavdekshme  të pedagogut  të madh, Herbart!