Kadare, 1301 botime në 45 gjuhë

Nga Bashkim Kuçuku

Vepra e Ismail Kadaresë, më e madhja dhe më e begata në letërsinë shqipe, nuk është si çdo vepër, sado e pasur dhe cilësore të jetë. Ajo është dukuri më vete, më risorja dhe më e rëndësishmja. Me të, letërsia shqipe nga e paqenë për të huajt u bë e qenë, e njohur, e lexuar, madje dhe e çmuar.  Për herë të parë në historinë e vet, nëpërmjet saj është integruar në letërsinë europiane dhe botërore, dhe përfaqësohet denjësisht në hartën e tyre. Përhapja e saj, mendimi kritik në gjuhë të tjera, dhe, më në fund, vendi që zë në letërsinë e zgjedhur botërore, pa dyshim, janë pjesë e studimit të vlerave dhe të funksionimit të saj, tanimë, tej truallit amtar, në rrafshin gjithënjerëzor. Dhe, për këtë, ajo e meriton çdo mundim dhe çdo studim.

Përplotësimi i tretë “Kadareja në gjuhët e botës” ka qenë mjaft befasues. Nga 637 botime në 35 gjuhë, që kishte i dyti, janë njëjtësuar 664 të tjera, gjithsej 1301, në 45 gjuhë, ose, dyfishi i tyre. Nga 23 vepra kritike e studimore, 8 në frëngjisht, 1 holandisht, 1 në spanjisht, 13 në shqip, që kishte botimi paraardhës, i tanishmi ka 68 me përzgjedhje,  16 në frëngjisht, 8 në italisht, 6 në anglisht, 2 në gjermanisht, 1 në holandisht,  3 në spanjisht, 32 në shqip. Burimet janë tre: a) botimet dhe ribotimet e reja në gjuhët “e pushtuara” më parë; b) botimet dhe ribotimet e mëparshme, të cilët, nuk kishim mundur t’i njëjtësonim deri atëherë; c) botimet në gjuhë të tjera, “të pushtuara” rishtas. Në vitet 2000-2005-2015 kanë marrë përparësi botimet dhe ribotimet në anglisht, përkatësisht, në Britaninë e Madhe, Angli e Skoci, në SHBA, Kanada, Australi, ku kanë dalë mbi 70 tituj, më shumë se gjysma, apo, më shumë se në 35 vjetët e kaluar.

Kjo ka qenë stina anglo-amerikane e veprës së Ismail Kadaresë. Denduri botimesh ka pasur në italisht, spanjisht, portugalisht. Ritmika e përshpejtuar e tyre ka ndryshuar edhe shkallaren e gjuhëve në të cilat është përkthyer. Italishtja, që ishte e nënta, është ngjitur e katërta, spanjishtja nga e teta e gjashta, portugalishtja nga e nënta e shtata. Të dhënat krahasues, 378 në shqip dhe 923 në 44 gjuhë të huaja, në përpjesëtimin 1 me 2.5, tregojnë, se, funksioni kryesor i saj prej vitesh nuk është më në hapësirën kulturore e gjuhësore letrare shqipe, por   në kultura e gjuhë të tjera, thënë ndryshe, funksioni kryesor i saj është ai gjithësor/universal. Nëpërmjet saj letërsia shqipe ka fituar një funksion të ri, që, historikisht nuk e ka pasur. Edhe me librat studimorë, në shtatë gjuhë, është shndërruar në dukuri letrare europiane.

Pjesë nga libri, “Kadare në 45 gjuhët e Botës”