Kumbaro: Kultura, rruga e sigurtë për integrimin
DW: Zonja Kumbaro, po mbushet afërsisht një vit që kur Shqipëria është bërë pjesë e programit të shkëmbimeve kulturore Traduki. Çfarë i ka sjellë Shqipërisë ky program?
Mirela Kumbaro: Shqipëria është bërë anëtare e Tradukit në janar të vitit 2014, po është e vërtetë që përpjekjet dhe negociatat me Tradukin kanë filluar si sot një vit më parë. Eshtë pjesë e një politike më të gjerë, që Ministria e Kulturës ka ndjekur që në fillim, për ta integruar Shqipërinë në rrjetet evropiane të komunikimit dhe të kulturës, duke e bërë Shqipërinë pjesë të saj, jo vetëm me produkte konkrete siç është libri, përkthimet, botimet, bursat për shkrimtarë apo për përkthyes. Kjo ka të bëjë me atë që ne e quajmë diplomaci kulturore, me integrim kulturor përmes kulturës. Besojmë që kultura është një rrugë shumë më e sigurt, por edhe më afatgjatë se sa politika e ditës për integrimin e Shqipërisë në Evropë.
Nga një pikëpamje është edhe më e lehtë, sepse nuk ka nevojë për vendime administrative, nuk ka nevojë për të qenë anëtare e BE. Unë besoj që Shqipëria është tashmë në Evropë përmes produkteve të saj kulturore, nëpërmjet artistëve, nëpërmjet njerëzve të kulturës. Anëtarësimi në të tilla rrjete, të cilat nuk janë thjesht letrare, por janë rrjete të komunikimit të thellë midis qytetërimeve, janë shumë të shëndetshme dhe e bëjnë Shqipërinë dhe shqiptarët pjesë të një Evrope që tashmë jeton përmes komunikimit kulturor.
Ministri i Jashtëm gjerman, Frank Walter Steinmeier e quajti Tradukin unikal përsa i përket anës organizative. Çfarë ndihme konkrete i ka dhënë deri tani Shqipërisë ky program?
Mirela Kumbaro: Nuk është rastësi që Ministri i Jashtëm gjerman, Steinmeier fton ministrat e kulturës në kuadrin e një ngjarjeje të tillë si takimi i Tradukit, që është një rrjet i nisur nga Ministria e Jashtme gjermane e ku janë bashkuar edhe shumë partnerë e aktorë gjermanofonë. Ajo që ka përbërë forcën e kësaj organizate është fakti që ka përfshirë në rrjetin e saj më shumë se disa elementë të Evropës Perëndimore, por edhe rajonin e Ballkanit, duke përfshirë gjithmonë e më shumë aktorë. Interesante është që këta aktorë nuk janë vetëm në nivel shoqatash, organizatash, por janë aktorë shtetërore, publikë e kulturorë- që janë ministritë e Kulturës të Kroacisë, të Sllovenisë, të Shqipërisë, sot u anëtarësua edhe ministria e Kulturës e Serbisë dhe ne diskutuam edhe përfshirjen e Rumanisë.
Sigurisht që Shqipëria paguan si vendet e tjera kuotat e anëtarësimit dhe marrin pjesë në krijimin e këtij fondi të përbashkët të organizatës. Nuk janë vetëm disa invidë që aplikojnë për të marrë disa bursa apo për të marrë financime, por ata vendosin një rrjet komunikimi, mësojnë se si ndërtohen këto komunikime, se si shkohet përtej konflikteve historike e sociale. Ndërtohen disa ura, që janë në zemrën e Tradukit. Dhe unë besoj se nuk ura më të fuqishme se urat e përkthimit.
Si i ndihmoni krijuesit e Shqipërisë që të njihen më shumë në botë dhe çfarë keni arritur në këtë drejtim?
Mirela Kumbaro: Mënyrat si shteti, institucionet publike financon apo mbështet iniciativat apo krijuesit, apo terrenet kulturore mund të jenë thjesht me financime të buxhetit publik, duke mbështetur iniciativa të lira në territorin shqiptar. Po ka edhe një mënyrë tjetër, të cilën ne e quajmë shumë interesante, d.m.th. jo vetëm duke financuar projekte të vogla, duke përfshirë Shqipërinë në rrjete si Traduki, apo marrëveshja tjetër që kemi bërë me Komisionin Evropian “Creative Europe”, në të cilën prapë shteti shqiptar ka paguar kuotën nga buxheti i tij, duke iu dhënë mundësinë subjekteve të lira të përfitojnë nga një fond shumë më i madh. Veç anëtarësimit, është një punë e tërë propagande që ne bëjmë me subjektet.
Edhe fakti që jemi pjesë e këtyre rrjeteve është që të mësojmë nga të tjerët si punohet. Është rritur sidomos numri i përfituesve nga rezidencat e shkrimtarëve, të cilat janë krijuar në vende të ndryshme, edhe në Shqipëri. Edhe kjo është një formë shumë e mirë shkëmbimi. Pra shkrimtarë ose përkthyes që kalojnë më shumë se një muaj në vendet e njëri-tjetrit, për të përfituar nga kultura, për t’u bërë pjesë e debateve letrare. Rregullisht çdo shkrimtar që vjen përkthehet njëkohësisht në shqip, organizohen debate letrare me të, takime me studentët, ka akses në bibliotekë, takon shkrimtarë dhe homologë të tjerë. Krijohen mbrëmje poetike, nëpër kafetë letrare. Kjo krijon një frymë të re dhe besoj që jemi në rrugë të mbarë.
A ka edhe krijues shqiptarë që kanë shkuar si rezidentë në vendet e tjera?
Mirela Kumbaro: Për fat të keq nuk ka shumë krijues shqiptarë që aplikojnë për të shkuar në shtëpitë e rezidencës në vendet e Ballkanit. Shpesh ata synojnë rezidencat në vendet e Evropës Perëndimore. Besoj që është një lloj klisheje, të cilën duhet ta luftojmë. Sepse për ne është e rëndësishme që t’i njohim mirë fqinjët tanë. Kjo besoj që ka të bëjë me faktin e shoqërive të mbyllura ballkanike. Në këtë kontekst, shkrimtarët, elitat kulturore kanë shumë për të dhënë. Janë ata të parët që duhet të krijojnë këtë lloj rryme komunikimi kulturor. Në disa aspekte të tjera si teatri, muzika, ku gjuha e përbashkët e artit i bën më të lehta komunikimet ndoshta janë bërë hapa më tej. Kurse te libri për këto gjuhë nuk është se përkthyesit janë të shumtë. Edhe kjo është një kategori që duhet formuar.
Është shumë herët për të thënë që të kemi një rezultat spektakolar. Po është një punë që duhet të vazhdojë për ditë. Unë besoj që përballja me skenën e madhe të Evropës, me skenën e madhe ndërkombëtare është një gjë që na bën mirë. Ne nuk jemi mësuar, jemi mësuar të përballemi deri te skena e kufirit tonë të vogël, ku në njëfarë mënyre jemi të gjithë ca kushërinj e ca komshinj. Kemi nevojë për këtë dalje nga kjo skena e vogël dhe të përballemi me konkurrencën e madhe.
Ministrja e Kulturës e Shqipërisë, Mirela Kumbaro mori pjesë në Berlin në takimin e programit Traduki, të organizuar në Ministrinë e Jashtme gjermane.
Intervistën e zhvilloi Auron Dodi
