Kur ecuria e epidemive lexohej në yje
Nga Michelle Pfeffer –
Interneti është i mbushur me krahasime mes jetës gjatë COVID-19 dhe jetës gjatë murtajës bubonike. Të dyja kanë shumë ngjashmëri, që nisin që nga përhapja e dezinformatave dhe gjurmimi i shifrave të vdekshmërisë, deri në përhapjen e pyetjes “kur do të përfundojë?”
Por ka, natyrisht, ndryshime thelbësore midis të dyja epidemive. Sot, kur kërkojmë informacione mbi incidencën, shpërndarjen dhe rezultatin e mundshëm të pandemisë, u drejtohemi drejt epidemiologëve dhe modeleve të sëmundjeve infektive. Gjatë murtajës bubonike, njerëzit iu drejtuan astrologëve.
Eksplorimi i rolit të luajtur nga astrologët në epidemitë e kaluara na kujton se megjithëse astrologjia është zhvlerësuar, ajo ishte integrale për zhvillimin e mjekësisë dhe shëndetit publik.
Gripi i shkruar në yje
Para teorisë së mikrobeve, revolucionit shkencor dhe më pas epokës së iIuminizmit, ishte e zakonshme që praktikuesit mjekësorë të përdorin teknikat astrologjike në praktikën e tyre të përditshme. Krahasuar me horoskopin e thjeshtë që gjendet sot në revistat e sotme, astrologjia premoderne ishte një fushë e ndërlikuar e bazuar në llogaritje të hollësishme astronomike. Astrologët ishin autoritete shëndetësore të respektuara që kishin marrë leksione në universitetet më të mira në të gjithë Evropën, dhe punësoheshin për të trajtuar princat dhe dukat.
Astrologjia u dha mjekëve një shpjegim natyralist për fillimin dhe ecurinë e sëmundjes. Ata besonin se lëvizjet e trupave qiellorë, në lidhje me njëri-tjetrin dhe shenjat e zodiakut, përcaktonin ngjarjet në Tokë. Horoskopët hartografonin qiejt, duke u lejuar mjekëve të nxirrnin përfundime në lidhje me fillimin, ashpërsinë dhe kohëzgjatjen e sëmundjes.
Ndikimi i astrologjisë në historinë e mjekësisë mund të shihet edhe sot. Termi “grip” rrjedh nga ideja se sëmundja e frymëmarrjes ishte produkt i ndikimit të yjeve.
Shëndeti publik dhe murtaja
Astrologët shiheshin si autoritete të rëndësishme për shëndetin e komuniteteve, si dhe individët. Ata ofronin këshilla të shëndetit publik në almanakë vjetorë, të cilat ishin disa nga literaturat më të lexuara në botën paramoderne.
Almanakët u jepnin lexuesve një panoramë për ngjarjet astrologjike të vitin e ardhshëm, si dhe këshilla për bujqësinë, ngjarjet politike dhe motin.
Botimet ishin gjithashtu shpërndarës të rëndësishëm të njohurive mjekësore. Ata shpjegonin parimet themelore mjekësore dhe sugjeronin mjete juridike. Ata bënin parashikime për shëndetin kombëtar, duke përdorur astrologjinë për të parashikuar se kur do të shfaqej një fluks i sëmundjes veneriane ose murtaja.
Këto parashikime të shëndetit publik shpesh bazoheshin në teorinë astrologjike të lidhjeve. Sipas kësaj teorie, kur planete të caktuara duket se i afrohen njëri-tjetrit në qiell nga këndvështrimi ynë në tokë, zhvillime të mëdha socio-kulturore do të ndodhin.
Kur murtaja bubonike goditi Francën më 1348, Mbreti u kërkoi mjekëve në Universitetin e Parisit që të jepnin sqarime për origjinën e tij. Përgjigja e tyre ishte se murtaja ishte shkaktuar nga një lidhje e Saturnit, Marsit dhe Jupiterit.
Parashikimet nga lart
Raportimet astrologjike të murtajës ishin popullore në shekullin e XVII. Në këtë periudhë, astrologjia u sulmua gjithnjë e më shumë si supersticion, kështu që disa astrologë u përpoqën ta vendosnin fushën e tyre në një terren shkencor.
Në përpjekje për ta bërë astrologjinë më shkencore, astrologu anglez John Gadbury prodhoi një nga studimet më të hershme epidemiologjike të sëmundjes.
Gadbury pretendoi se bashkëkohësit e tij nuk mund të shpjegonin kur do të vinte murtaja ose sa do të zgjaste.
Gadbury propozoi që nëse planetët shkaktonin murtajë, atëherë edhe mund t’i ndalonin. Studimi i ngjarjeve astrologjike do të lejojë që dikush të parashikojë rrjedhën e një epidemie.
Ai mblodhi të dhëna nga katër epidemitë e murtajës në Londër (në 1593, 1603, 1625 dhe 1636), duke përllogaritur mortalitetin në bazë të shifrave javore dhe përpiloi një tabelë që tregonte rritjen dhe uljen e kurbës së murtajës. Gadbury përdori gjithashtu tabela planetare për të gjetur pozicionet e planetëve përgjatë epidemive. Ai pastaj krahasoi grupet e të dhënave, duke kërkuar lidhjen mes tyre.
Gadbury gjeti një lidhje midis intensitetit të murtajës dhe pozicioneve të Marsit dhe Venusit. Vdekjet e murtajës u rritën vrullshëm në korrik 1593, në atë pikë që Marsi ishte zhvendosur në një pozicion astrologjikisht të rëndësishëm. Vdekjet u ulën në shtator, kur pozicioni i Venusit u bë më i rëndësishëm. Gadbury arriti në përfundimin se lëvizja e “Planetit të zjarrtë Mars” ishte origjina e murtajës dhe “shkaku i tërbimit” të saj, ndërsa ndikimi i Venusit “miqësor” ndihmoi në uljen e këtij tërbimi.
Gadbury më pas zbatoi gjetjet e tij në murtaja që mashtroi Londrën në atë kohë. Ai ishte në gjendje të lidhte fillimet e murtajës në fund të 1664 dhe intensitetin e tij në rritje në qershor 1665 me ngjarjet e fundit astrologjike.
Ai parashikoi se lëvizja e ardhshme e Venusit në gusht do të sillte rënien e numrit të vdekjeve nga murtaja. Atëherë lëvizja e Marsit në shtator do ta bënte plagën më vdekjeprurëse, por lëvizjet e Venusit në tetor, nëntor dhe dhjetor do të ndalonin nivelin e vdekjes.
Në kërkim të skemave
Fatkeqësisht për Gadbury, vdekjet e murtajës u rritën në mënyrë dramatike në gusht. Sidoqoftë, ai kishte të drejtë kur parashikoi një rritje në shtator, e ndjekur nga një rënie e madhe në fund të vitit. Nëse Gadbury do të kishte llogaritur lidhje të tjera – të tilla si ardhja e dimrit – studimi i tij mund të ishte marrë më shumë seriozisht.
Këshillat mjekësore në librin e Gadbury sigurisht që nuk qëndrojnë sot. Ai argumentoi se murtaja nuk ishte ngjitëse, dhe se izolimi në shtëpi veçse e rriti numrin e të vdekurve. Megjithatë, përpjekja e tij për të gjetur lidhje me nivelet e luhatshme të vdekshmërisë ofron një shembull të hershëm të asaj që ne tani e quajmë epidemiologji.
Ndërsa mund të diskreditojmë supozimet astrologjike të Gadbury, shembuj si ky ilustrojnë rolin e rëndësishëm që astrologjia luajti në historinë e mjekësisë, duke u hapur rrugën shpjegimeve natyraliste të sëmundjes infektive.
