Llazi Sërbo, një mit i skalitur në eterin e amshimit

 

Në varrezat e qytetit, as 100 metra pas portës së hyrjes, mes dy varreve të tjerë dhe trungut të një borige, ndodhet vendbanimi i fundit i artistit korçar, aktorit të skenës e të ekranit, Llazi Sërbo. Ngucur në cep të parcelës, buzë rruginës së asfaltuar, ngjan se ende heziton të largohet, duke të krijuar përshtypjen se një këmbë e ka në botën e të gjallëve dhe një këmbë përtej…

Qysh prej largimit të tij të papritur, por sidomos mbas vendosjes së skulpturës monumentale mbi krye të varrit të tij, sa here jam gjendur në varreza, nuk i kam shpëtuar dot ngasjes për ta vizituar, si të dua të zbuloj velin e misterit dhe të panjohurën e enigmës që ai la pas largimit të tij tragjik.

Këtë ndjenjë të papërcaktuar, ma përforcon sidomos pamja aspak e zakonshme e skulpturës monumentale, që me vëllimin dhe format e saj, me simbolet e gdhendura në të, i ngjan më tepër një teksti alienësh që pret të deshifrohet, sesa një guri të zakonshëm varri.

Natyrisht, që të ndërmarrësh një nismë për t’iu qasur kësaj figure, nisur nga kjo vepër arti e admirueshme, nuk mund të lësh mënjanë dy miqtë e tij të afërm, që aq shumë bënë për të realizuar e selitur monumentin e përmortshëm dhe varrin e artistit: Sesilia Plasari dhe Vasillaq Kolevica. Nuk mund të vesh në dyshim që një pjesë e magjisë dhe e vlerave të këtij njeriu, aspak të zakonshëm, kanë dalë në pah edhe në saj të përkushtimit e angazhimit artistik të këtyre personave.

Në ceremoninë e përcjelljes së tij të fundit, morën pjesë qindra qytetarë dhe artdashës të qytetit tonë, por edhe dhjetëra artistë elitarë të artit dhe të skenës, të ardhur nga larg. Ai mblodhi atë ditë Tinka Kurtin dhe Gezim Kamen, Rajmonda Bulkun dhe Roland Trebickën, Viktor Zhystin, Timo Fllokon dhe shumë të tjerë… Fytyrat e pikëlluara e të përlotura nga dhimbja, nuk mund ta fshihnin habinë nga befasia e aktit të tij tragjik.

Sesilia dhe Vasi, ishin dy prej miqve më të ngushtë të artistit që atë ditë më bënë më shumë përshtypje. Dukej sikur për ta, kishte mbërritur fundi i botës. Dhimbjen e tyre, pastaj, unë do ta vëreja përgjatë gjithë atij viti të përzishëm, pas largimit të tij.

Në javët dhe muajt që pasuan, ata takoheshin shpesh bashkë, në atelienë e Kolevicës, në baret apo kafet e qytetit dhe bisedonin. Si dy arkitektë të lashtë paganë ata projektonin mauzoleumin e Llazarit. Veçse ky monument funebër nuk do të ishte si ai i mbretit Mauzol, në Halikarnazin e lashtë, me kollona dhe kapitele, me ornamente dhe basorelieve të gdhendura në shkëmb, por me trajtat dhe përmasat e një tempulli sa material aq edhe virtual, i denjë për një artist si Sërbo, ku ata do të dëshironin, të ishin ndërtuesit dhe priftërinjtë e tij. Të gjitha këto do të shpërfaqeshin përpara syve tanë mbas një viti. Sepse është në traditën e ortodoksëve shqiptarë që varri i dikujt që ka ndërruar jetë të ndërtohet në përfundim të vitit të parë.

Dhe vërtet, ne miqtë e tij, kur vajtëm të kryenim ritet sipas zakonit, u habitëm nga bukuria e skulpturës monumentale, por më tepër, u befasuam nga domethënia e simboleve të vendosura përmbi. Kolevica, me anë të këtyre simboleve të gdhendura mbi gurin opak, sikur kish mëtuar të plazmonte shpirtin e Sërbos dhe, mesazhin që ai iu linte të ngjashmëve të tij, miqve dhe artistëve të tjerë. Ngjanin me simbole arkaike dhe universale, ardhur nga thellësitë e kohëve, prej visesh të epërme, si një kod i mistershëm alienësh apo perëndish. Skulptori i kish dhënë gurit masiv, formën e një kryqi të madh e të stilizuar. Me pak vëmendje, një sy i kujdesshëm, do të shquante atje, trajtat e një kupe, – potir kungimi, – me të cilën artisti, ndoshta rrekej të paraqiste këlshejtin e shenjtë, mbartësen e sangrealit apo të gjakut mbretëror. Në krahun e kundërt me të dhe pak më lart, gjuhëza flake prireshin drej qiellit, si simbol i shumfishtë i pastrimit, jetës dhe frymës së shenjtë. Më sipër, në cep të krahut të djathtë, dy gjysmësfera të vogla, gati të pa dukshme, njëra konvekse dhe tjetra konkave, sikur përpiqen të bashkoheshin dhe të puqeshin me njëra-tjetrën në një të vetme e të pa ndarë. Idenë e këtij bashkimi dhe plotësimi e përforconte edhe më tej figura e gjysmëhënës, pranë bazës së monumentit, që në ansamblin e përgjithshëm, theksonte tërësinë metafizike të veprës. Një është burimi i universit dhe religjioneve që gjallojnë në të, i dritës dhe errësirës, i së mirës dhe së keqes. Vetëm arti, ky atribut i shpirtrave të zgjedhur, me prejardhje gati të përtejme, është i aftë ta ngjizë këtë të vërtetë të përjetshme.

Ma do mendja, Kolevica nuk e ka kompozuar këtë skulpturë, duke arsyetuar me vetëdije të plotë; duhet të kenë qenë asociacione, paradigma dhe analogji që janë zgjuar nga nënvetëdija e tij dhe, në mënyrë intuitive, ai i ka fiksuar mbi gur. Mbi gurin e sjellë nga Sesilia dhe të gdhendur prej tij. Dhe ai ia arrin të bëjë portretin e mikut të vet duke fiksuar, jo tiparet fizike që kish patur ai, por ato shpirtëroret, artistiket e karakterialet, të cilat dhe përcaktonin veçantitë e tij të papërsëritshme.

Skulptura e tij, nuk është një kryq i zakonshëm, me të cilin identifikohen gjithë të krishterët e kësaj bote. Skulptura është kryqi i Sërbos, i artit dhe sakrificave të tij, të cilin ai e mbajti mbi supe, gjithë jetën e vet. Dhe për t’u identifikuar, përveç emrit të artistit, fiksuar mbi skulpturë, është vendosur edhe portreti i tij që me mjekrën e parruar, i ngjante fytyrës së një oshënari që s’ka kohë të kujdeset për veten, ose të një luftëtari për liri, (siç kish qenë edhe roli i tij nga ishte shkëputur imazhi). E, natyrisht, ai i përfaqësonte të tria këto cilësi, sepse ajo që bashkon një eremit, një luftëtar dhe një artist, është përkushtimi ndaj asaj që beson, synon dhe therorizohet.

Përkundër Kolevicës, monumentin e vet kushtuar Llazarit, mikut dhe kolegut të saj, Sesilia Plasari e ngjizi prej fjalësh dhe celuloidi. Kjo zonjë me një sharm aristokratik dhe inteligjencë të pazakontë, apologjinë për artistin e endi me metafora lëbyrëse dashurie dhe thumba të mprehtë sarkazme. E lauruar në universitetin e famshëm të Sorbonës, me një mjeshtëri të lartë prej regjizoreje të talentuar, dhe me përkushtimin e një Vestaleje, ajo u përpoq të shpërfaqte magjinë e Sërbos dhe të ftillonte një pjesë të misterit që shoqëroi largimin e tij tragjik… Dhe, padyshim, kështu ajo plotësonte dhe premtimin e bërë para një viti, në fjalën e saj të lamtumirës, duke u shndërruar kështu, në avokate të veprës dhe jetës së artistit.

Dokumentari mbi Llazarin, krijuar dhe realizuar prej zonjës Plasari, u shfaq më 11 shtator 2011. Në mesditën e nxehtë të asaj dite, salla e madhe e kinemasë “Mazhestik”, e mbushur plot e përplot, admiroi edhe njëherë figurën pashoqe të artistit. Fragmentet dhe copëzat nga jeta dhe veprimtaria regjizoriale e tij, nga shfaqjet e tij të shumta si aktor, që Sesilia me aq mençuri i kish përzgjedhur, iknin dhe vinin mbi perden e bardhë, duke lënë mbresa e shije estetike, por dhe trishtim. Zëri i saj drithërues nëpërmjet ekranit, trasmetonte dhimbje, admirim, protestë. Dhe njerëzit rizbulonin një Llazi Sërbo tjetër, që ndoshta nuk e kishin njohur më parë, edhe pse e kishin parë të ecte përkrah apo përkundër tyre nëpr bulevardet apo rrugicat e Korçës. Një artist të madh dhe një qytetar të shqetësuar, që gjithë jetën e vet nuk rreshti kurrë së luftuari për më tepër dritë dhe vetëdijë, për atë çka jemi dhe çka duhet të jemi. Dhe të gjithë ndërkohë, kujtonim atë ditë të pikëlluar të para një viti, kur Sesilia i drejtohej mikut të vet: “Lutemi, që nga zjarret që të digjnin brenda, të ringjallesh si feniksi e të rilindësh në një botë tjetër, i larë, i fildishtë, rrezatues, në një botë më të mirë, që do të të shkaktojë më pak dhembje se kjo jona.”

Dhe ai u ringjall, (megjithëse virtualisht dhe në të njëjtën botë) erdhi përsëri pranë nesh, e dëgjoi përgjërimin e saj, e cila si në një seancë spiritualizmi, e solli edhe njëherë artistin nga përtej. Ajo që e ringjall njeriun është dashuria e njerëzve. Veçse ringjallja e tij nuk është e njëmendtë. Ai ringjallet si sublimim i vlerave shpirtërore, i thelbit të tij njerëzor dhe jo i qenies biologjike të dikurshme, me kërkesat fiziologjike, dobësitë apo mëkatet e tij.

Miti i ringjalljes ka qenë i pranishëm, pothuajse në të gjitha fetë, kulturat dhe qytetërimet e lashta. Mirëpo mua më ngjan se, vdekja dhe ringjallja e perëndive, s’është gjë tjetër, përpos një metaforë e goditur, për individët me dhunti të larta morale dhe njerëzore. Dhe një prej këtyre dhuntive që i bën njerzit t’u përngjasin zotave, është pa dyshim, aftësia për të krijuar. Ndërkohë, paradoksi qëndron në atë se, sa më afër Zotave të jesh në këtë dhunti, aq më larg njerëzve mendjetopitur do të ndjehesh. Dhe të tillë njerëz që nuk kanë asnjë lloj prirjeje për vlerat shpirtërore dhe morale, ka me lopatë, madje shpesh, janë ata që gjykojnë se çfarë vlen dhe çfarë nuk vlen!

 “Në këtë botë, ajo që vlen nuk vlerësohet dhe ajo që vlerësohet, nuk vlen.”- ngulmon Shopenhauri. Po kush ka veshë ta dëgjojë këtë burrë të shquar? Kori i mediokërve, me zërat e tyre të paturpshëm e të fuqishëm, është aq i madh sa e mbyt zërin e së vërtetës dhe të arsyes.

Dokumentari i Sesilias atë ditë, tronditi gjithë gjindjen me kurajon intelektuale dhe fuqinë që të jep e vërteta. Fjalët e saj ishin të drejtpërdrejta, akuzat e saj ishin shtiza të mprehta që goditën në ballë abuzuesit dhe hipokritët. Akuza për ata që e braktisën artistin, e lanë vetëm dhe nuk e mbështetën në projektet dhe vizionet e tij artistike, por përkrahën lëtyrat e artit dhe servilët sahanlëpirës, duke sendërtuar maksimën se: “Ai që ha çorbë, çorbën lëvdon…”

Duartrokitjet dhe ovacionet që pasuan përfundimin e shfaqjes, ishin një shpërblim i merituar, por edhe një aprovim i skajshëm i mesazhit të saj. Zonja, në një farë mënyre, u ndje e shpërblyer për fisnikërinë e dëshmuar në shlyerjen e borxhit ndaj kolegut të vet. Dhe, “nga të gjitha lavditë, më pak e rreme është ajo që përjetohet,” thotë Kamy. Ndërkaq, unë jam i sigurt, se përveç një vrarjeje ndërgjegjeje të çastit, qëndrimi i të fuqishmëve as ndryshoi dhe as ka gjasa të ndryshojë. Madje dhe kjo vrarje ndërgjegjeje, më tepër ishte rrjedhojë e qëndrimit të qytetarëve dhe elitës së artit skenik, sesa e kuptimit të vlerave dhe madhështisë së Sërbos. Ndoshta këtë nënkuptonte dhe autorja e dokumentarit, kur në fund të tij, shtroi pyetjen: “E keni njohur Llazi Sërbon?”.

 

                                                    *****

 

Një njeriu të zakonshëm që i pëlqen teatri, piktura apo letërsia, ndoshta nuk i lypset dhe nuk e ka të nevojshme të njohë edhe artistët që i realizojnë ato. Por një pushtetari, një funksionari të lartë, një drejtuesi të caktuar për t’u përkujdesur për artin dhe kulturën, jo vetëm që i nevojitet, por e ka edhe për detyrë të kujdeset për ta, për të mësuar nevojat e tyre ekzistenciale, për t’u krijuar një klimë të favorshme dhe kushte të përshtatshme për punë dhe krijimtari. Dhe kjo, jo në bazë të pikëpamjeve politike që ata kanë, simpative personale apo interesave pragmatiste, por në bazë të talentit, punës dhe vlerave që përfaqësojnë.

Në qytetin tonë pas viteve 90, aktin që kreu Sërbo e kanë kryer edhe dy artistë të tjerë. Regjizori i talentuar që premtonte aq shumë, Emil Bibolli dhe poeti i jashtëzakonshëm, laurat i cmimit “Migjeni” Ilir Belliu. Unë i kam njohur dhe i kam patur miq që të tre. Ndërkaq, përgjatë këtyre vjetëve, jam përpjekur të kuptoj arsyet e largimit të tyre tragjik, pa ia dalë dot mbanë. Këto pak rreshta që po shkruaj pikërisht këtë synojnë, ftillimin e pyetjes: përse e vranë veten këta artistë?

Që të tre, kanë patur shumë gjëra të përbashkëta. Qysh në fillim të herës u deklaruan si antikomunistë. Ishin të pazakontë, sa i përket talentit dhe të dhënë me mish e me shpirt pas pasionit të tyre ndaj artit. Nuk kishin familje dhe fëmijë dhe ndoshta ndjenja e vetmisë kish bërë të lindnin tek ata simptomat e depresionit.

Por, ndërkohë, kur flas për vetminë, nuk e kam fjalën vetëm për mungesën e gruas dhe të fëmijëve, por për vetminë si kategori filozofike. Atë të moskuptimit prej gjindjes përreth, që e bëri dikur poetin Ilir Belliu ta titullonte librin e tij të parë, “Vetmi me njerëz”. Përgjithësisht krijuesit ndjehen të vetmuar. Kjo është një gjendje thuajse funksionale për ta, që rrjedh prej natyrës së krijimit dhe flakës së pasionit që i zotëron. Nganjëherë ata janë aq të dominuar dhe të përpirë nga ky zjarr, sa harrojnë dhe vetveten për hir të artit. Dikush më ka thënë se një herë Sërbos i ofruan një rol dhe njëzet mijë dollarë, në se e luante atë. Ai i refuzoi të hollat vetëm e vetëm se ai rol nuk plotësonte ekzigjencat e tij artistike! Është shoqëria, ajo që duhet të kujdeset për ta dhe mbarëvajtjen e tyre, shpesh edhe duke i mikluar.

Diktaturat e dinë këtë të vërtetë dhe kurrë nuk kanë nguruar së përkëdheluri dhe së privilegjuari artistët. Aq më tepër, ata që kanë patur talent të spikatur, me të vetmin kusht, t’i shërbenin ideologjisë sunduese, sepse, në të kundërt, ndëshkimi do të ishte i tmerrshëm…

Kohët e fundit, sepse po më pëlqen të rilexoj Balzakun. Përshkrimet e tij për periudhën e dekadencës, kur V.I.P.at shpesh herë, nuk dilnin nga puna dhe studimet, por nga buduaret e femrave të aristokracisë dhe strofullat e shthurjes dhe të vanitetit, më ngjan se përkojnë shumë me kohën që po jetojmë! A nuk dalin edhe tani, nga boduaret e dinosaurëve të pushtetit apo të parasë me dhjetëra V.I.P-esha të kolme dhe sisëmëdha që, përveç hireve të tyre, nuk kanë ç’të ofrojnë tjetër për art? A nuk shohim se si “Big-Bradhëri” ka zëvendësuar akademitë dhe institutet, duke prodhuar çdo sezon superstare, ndërsa universitetet injorantë me diploma dhe tituj akademikë?

Ilir Belliu, nuk doli nga ndonjë skutë okulte, nuk e formatoi ndonjë sundimtar prej kokës së tij, si Zeusi që lindi Athinanë, e megjithatë, ashtu si Sërbo dhe Bibolli, u shndërrua në princ të dritës dhe të së bukurës. Kujtoj poezinë e tij me pëllumba, recituar prej tribunës së mitingut të madh, në krijimin e forcës së parë politike opozitare në Korçë dhe tronditem. Si nuk doli një njeri t’i ofronte ndonjë punë këtij shpirti rebel që ashtu si Frojdi në psikoanalizë, eksploroi shpirtin njerëzor në poezi?!

Nuk është e rastësishme që të tre këta artistë, e kryen aktin e tyre tragjik, mbas braktisjes së shoqërisë dhe e njerëzve që përfaqësonin atë. Emil Bibolli u shndërrua në emigrant, Ilir Belliu në çertexhi dhe Sërbo në pensionist. Ata nuk mund ta kuptonin jetën pa artin e tyre, nuk kishin as vullnet dhe as energji ta jetonin pa të. Atë vullnet dhe atë energji, që të zakonshmit e shpenzojnë për të mbijetuar, ata e lypnin për të krijuar. Kjo, sepse për ta ishin të huaja pazaret, intrigat, përjargiet dhe pabesitë. Sa i përket anës praktike, ata ishin shpirtra të humbur, botëve imagjinare të ngjizura po prej tyre. Aventurierë me tharm perëndish që guxuan t’i merrnin për të vërteta ato që mediokrit, me instiktin e tyre prej kopeje, i refuzonin si të rreme. Dhe kjo, jo sepse ata ishin naivë, por sepse, nëse njerëzit e rëndomtë e shuajnë etjen në pellgjet e ndotura të ekzistencës biologjike, ata kërkonin burimet e kthjellta të Olimpit, atje, ku vetëm të zgjedhurit kanë fatin të gjerbin pavdekësi.

Udhët e botëve të tyre ishin të ëndërrta, të shndritëshme. Sheshet, njerëzit, parqet, godinat, ishin të selitura me një rend dhe rregull që rridhte prej idealitetit. Dhe për të ngjizur këtë botë idesh dhe vlerash, ata ishin ndihmuar nga një aradhë e tërë sivëllezërish, që nëpër shekuj ishin djegur e kishin bërë dritë, për t’u ndriçuar rrugën drejt së mirës dhe progresit, për t’i kthjelluar dhe për t’i bërë të denjë të zinin vend bri tyre. Vende të lakmuara prej shumëkujt, por që vetëm një pakice i ka takuar t’i meritojë. Sepse, që t’i meritosh këto vende, nuk lypset vetëm talent dhe dashuri, nuk duhen vetëm vlera dhe ideale, nuk mjaftojnë vetëm ndjeshmëria dhe synimi për të bukurën e  të përkryerën, (dhunti këto të artistëve të mëdhenj), por mbi të gjitha lypset vullneti i një luftëtari, energjia dhe përkushtimi i një titani, moskokëçarja dhe këmbëngulja e një të pavdekëshmi.

Ata që kanë triumfuar mbi errësirën dhe shpirtrat e ligj, ia kanë mbërritur kësaj, pikërisht përmes luftëtarëve të tillë dhe jo përmes lakejve dhe shërbëtorëve të kastruar!

Shkruaj këto dhe në kokë më jehojnë vargje të lexuara, s’di se ku…Zëra koresh dhe solistësh të ngarkuara me cinizëm dhe urrejtje… Akorde kërcënuese dhe të nëndheshme, që ngjajnë se ngrihen prej thellësive të ferrit si krrokama:

                        Ti ishe i mirë, por ne ta hëngrëm kokën!

                                         Ose

                        Erdhi koha të të them,

                        Se unë të kam urryer dikur!

                        ………………………………………….

                        Dhe kjo për arsyen e vetme

                        Se ke qenë më i mirë se unë..!

 

Uji që mbyt, litari që asfikson, plumbi që hap plagë, në vetvete, janë të pafajshëm. Madje më tepër se kaq, janë mjete shëlbese. Duart vrastare, jetëmarrësit e vërtetë, ndërmjet shumë syresh, janë mediokrit, ata pra, të paaftit, të përherëshmit, të shtuarit dhe të kudogjendurit, turma uniforme dhe konformiste e të ngjashmëve, ata që mbajnë dhe fërkojnë kurrizin e njëri-tjetrit, cmirëzinjtë, të palodhurit dhe primitivët.

A nuk pati nga ata që e tallën Llazi Sërbon? Që e përbaltën e shanë, e mohuan, sa ishte gjallë? A nuk derdhën lot krokodili kur vdiq, mbi kryet e tij, mbi trupin e pafrymë? U përjargën, ofshanë, luajtën teatër!

A nuk ndodhi kështu dhe me Emil Bibollin, djaloshin regjizor që premtonte aq shumë dhe që nuk i lanë asnjë hapësirë të dëshmonte talentin e vet, por e detyruan të merrte nga sytë këmbët, të paaftët; ata që ishin qepur me thonj e me dhëmbë, pas karrigeve të tyre imagjinare; të paprinciptit, dallkaukët, imoralët; ata që të vetmin synim dhe yll polar kishin interesin material dhe asgjë tjetër?

Po me Ilir Belliun, poetin bonjak e shpirthumbur shtjellave të marrëzisë dhe të absurdit; jo të marrëzisë së tij, por të atyre që ai deshi dhe besoi më shumë?

Ç’farë s’thanë për të, sa ishte gjallë! Grafoman, hermetik, të lajthitur. Vetëm kur morri çmimin “ Migjeni” u nemitën pak, por prapë nën zë e shanin, e përgojonin, e quanin gabim nominimin e tij. Kur vdiq pastaj i thurën lavde, i blatuan libra, i kushtuan vjersha dhe i organizuan përkujtimore. Ashtu si Salieri për Mozartin dikur. Natyrisht ai nuk ishte i madh sa Mozarti, por edhe qyteti jonë nuk është Vjena. Çdo kush ka ”Mozartët” e vet ashtu siç ka dhe “Salierët” e vet. Dhe të gjithë të paaftët janë të tillë, sepse nëse nuk kanë të njëjtin pushtet, kanë të njëjtat vese dhe ligësi. Kanë etjen për famë të pamerituar dhe babëzinë për para. Kanë paturpësinë për t’u mburrur dhe epshet e panginjura për hedonizëm dhe femra. Ata nuk nginjen kurrë, deri në buzë të varrit dhe jo sepse dashurojnë (ata nuk e njohin këtë ndjenjë të madhërishme), por sepse duan të shtojnë emrat në listat e tyre të perversiteteve, të triumfeve të tyre imagjinare prej njerëzish të tredhur e të pashpirt.

Po si ka mundësi vallë që ia dalin gjithmonë t’ua mbërrijnë qëllimeve të tyre të mbrapështa? Si ka mundësi, që në përgjithësi, sferat e pushteteve janë aleatë me ta?

Kjo, sepse “njerëzit pëlqejnë të ngjashmit e tyre.“ Bota e artistëve të vërtetë, është shumë larg botës së tyre të vogël, botës së tyre të mjerë ku gëlojnë instiktet dhe shtërzojnë shtërpinjtë!

Pse pra, u (vet)vranë këta artistë? Të përpiqesh të hysh në mendjen e tyre është tepër e vështirë! Është njëlloj sikur një i verbër të orvatet të ecë me tahmin në një mjedis të errët!

Në memorien time janë gdhendur disa vargje të lexuara dikur në rininë time: 

                                  Nga jeta të ngopur dhe të lodhur.

                                  Nga shpresa dhe frika të çliruar.

                                  Me lutje të shkurtër falenderojmë,

                                  Perënditë, kushdo dhe kudo qofshin,

                                  Që jeta nuk vazhdon më gjatë,

                                  Që i vdekuri nuk ngjallet më kurrë,

                                  Që dhe lumi më i vogël,

                                  Diku në fund të detit vete prehet…

Këto vargje, në një farë mënyre janë një doracak filozofik, për të gjithë ata që kërkojnë ta braktisin këtë jetë. Ndërkohë mesazhi ngjan aq universal dhe i vërtetë, sa nuk është e çuditshme që jehu i tyre kumbonte edhe në shpirtrat e artistëve tanë. Pra, arsyet mund të jenë komplekse, por përveç tyre, unë dëshiroj të shtoj dhe diçka tjetër dhe për këtë përsëri thërres në ndihmë Kamynë. Në esenë e vet, “Miti i Sizifit”, ky autor thekson se, Sizifi, megjithëse i dënuar përjetësisht, për të ngjitur në majë shkëmbin e vet, i cili rrokullisej sërisht e sërisht poshtë, ndihej i lumtur, edhe pse e kuptonte absurditetin e mundimit te tij. I lumtur, sepse shkëmbi dhe mali ishin fati i tij njerëzor, sfida dhe synimi i vetëm i luftës, për të mbërritur majat. Por Sizifit “Zotat” ia lanë gurin dhe malin, ia lanë gëzimin e heshtur të sfidës së tij. Artistëve tanë të vetëvrarë ua privuan të gjitha. Zotat tanë tokësorë ( ata qe proklamojne se jane ithtare te Branko Merxhanit e te mendimit ndryshe dhe qe nderkohe rrethohen vetem nga lakej dhe servile )  nuk u lanë asgjë, as mal dhe as gur për ta ngjitur në majë!