Mitet lindin prej njerëzve, jetojnë për njerëzit

Nga Vllasova Musta

Në ditët e fundit të tetorit, u organizua në Bibliotekën e Galerisë Kombëtare të Arteve, promovimi i novelës “Rënkime shpirti” të gazetares së mirënjohur, Zenepe Luka. Ky libër, ribotohet në kuadrin e 100 vjetorit të lindjes së nënës së saj dhe ka në qendër një ngjarje të veçantë, tronditëse, por që ngërthen një mesazh të madh: dashuria sjell dritë, mirësi dhe paqe! Ky mesazh i dhënë prej saj, kur ajo ishte vajzë e re, është i gjallë dhe i fortë edhe sot dhe shtegton në kohë e në vite. Ndodh, që krejt pa pritur të gjendesh në një rrethanë të pamenduar kurrë më parë. E teksa je brenda saj, ti përsërit me vete: po sikur, po pastaj?! Këtë përjetim kisha teksa po udhëtonim drejt Mokrës. Ne, po shkonim drejt së panjohurës, drejt së paditurës, drejt asaj që ishte e rrethuar me një mister të frikshëm, me një mjegullnajë të ngrirë,  prej më se 80 vjetësh! Kishte mjaftuar një telefonatë e mikes sime të rinisë, Zenepe Lukës, që unë, të nisesha në këtë udhëtim. Dua të shkoj të takoj njerëzit, që vranë shpirtin e nënës sime, më tha me një zë të tjetërsuar,  dua të përballem me ta, t`i njoh,…  të shoh vendin, ku u rrit nëna ime, pemët, që u rritën bashkë me të, gurët e shtëpisë, lulet, që vit pas viti vazhdojnë të çelin e të shpërthejnë aromë! Ky ishte amaneti i vetëm dhe i fundit që më la nëna, nesër do të nisem! Dua të jesh krah meje, si thua?! Unë, si e goditur nën efektin e gjithçkaje që, sapo dëgjova, pa asnjë mëdyshje, arrita të them: Patjetër, do të vij!

 Mëngjes herët. Ndërsa po udhëtonim, më dukej sikur ne ishim qënie mitike të dala nga legjendat, që frymonim, flisnim, hamendësonim dhe herë pas here tjetërsoheshim e rrinim si të ngurrosura! Në mënyrë të pavetëdijshme, nuk di se si, m`u shfaq një imazh, sikur secila prej nesh mbante mbi supe mantelin e Kostandinit të baladës drithëruese, pra, në një farë mënyre, secila prej nesh ishte një Kostandin, që rrugëtonte për hir të një amaneti, dhe brenda secilës kishte zënë vend  një Dhoqinë, e bukur, e mirë, e dëshpëruar deri në vdekje, që na belbëzonte me zërin e saj, që mundohej të na tregonte, të fliste apo të psherëtinte për dhimbjen e një jete. Krejt natyrshëm, tek çdonjëra prej nesh hyri ajo, vajza e re, Zylfia, që më pas u bë  nëna e Zenepes.  Në rininë e vet, Zylfia kish njohur një djalë, Zenelin. U dashurua pas tij, u zbukurua nga dita në ditë nga kjo dashuri, ai i binte fyellit për të, i fliste, i këndonte dhe një ditë trokiti në shtëpinë e saj, i vendosur t`u thoshte që, e dua këtë vajzë, dua të martohem me të! Por, djaloshin e lanë jashtë derës. Për të, ajo derë nuk u hap, asnjëherë! E refuzuan kërkesën e tij, i shkelën dashurinë. Ahere, ata vendosën të largohen prej andej, të ikin larg. Morën me vete veç dashurinë për njëri tjetrin dhe ikën të dy. Por, vëllai i vajzës, nuk mund ta pranonte këtë “turp”, shkoi dhe i kërkoi, e teksa ata po zgjidhnin rrobat e bukura të martesës,  i pa dhe, sapo ata dolën prej andej, e goditi djalin dhe e vrau. Rrobat i ranë nga duart dhe ai nuk mundi të bëhej dhëndër. Mbeti përherë djali 21 vjeçar!

Vëllai, e mori përdhunshëm motrën e lemerisur nga tmerri që përjetoi e, bashkë me të u kthye në Mokër. Pas pak ditësh e martoi tek një burrë i moshuar, që kish mbetur vejan. E la aty, e syrgjynosi dhe teksa largohej, i bëri kërcënimin e fundit: Nuk do të shkelësh kurrë më në shtëpinë tonë, përndryshe, do ta pësosh edhe ti, si ai! Kështu rrodhi jeta e saj, me plagë në zemër. I vranë dashurinë, i vranë rininë dhe e ndanë nga njerëzit e dashur, nga shtëpia, nga vendlindja…  Tashmë, ne ishim katër shoqe: Irini Qirjako, Tefta Radi, Arta Saro dhe unë, që shoqëronim miken tonë në këtë udhëtim të dhimbshëm, që mbartte një brengë të madhe. Krahas hamendësimit se si do na prisnin, si do reagonin, si do zhvillohej takimi dhe shumë e shumë pandehmave të tjera, gjatë gjithë rrugës, secila mundohej veç të tjerash si të  qetësonte Zenepen, që si asnjëherë tjetër ishte e tensionuar dhe e mbingarkuar emocionalisht.  Kur më në fund mbërritëm, tek porta doli e na priti me bujari dhe syqeshur Ramizi, nipi i atij që kish bërë vrasjen. Lavdi Zotit, mendova me vete, qenka mjaft i përzemërt! Më pas, kur ne kishim zënë vend, u shfaq babai i Ramizit, djali i atij që vrau. Ai ishte imcak, një grusht njeri, që dukej sikur i rrinin ngushtë 90 vitet që mbante mbi ato supe të mbledhura, por me ca sy që i shkëndijonin. Sapo iu avit Zenepes, si për të çtensionuar situatën dhe për të lehtësuar takimin, në vend të “mirëseardhjes”, i tha:  

Nëna jote, më ka mbajtur në krahë! Më ka rritur! Po pse e dënuat nënën time, çfarë bëri?!- pyeste e pyeste Zenepja sikur po zbraste gjithë dhimbjen e mbledhur ndër vite. U krijua një situatë e nderë, nga ato që mblidhesh e mpakesh e nuk nxjerr dot një fjalë. Përmes lotësh, ajo kërkonte “pse-në”, dhe në atë “pse” dukej sikur vinte dhe zëri i nënës së saj, ndaj “pse-ja” zgjatej si vajtim, si ulërimë për një jetë të masakruar, për një malndarës, për një mall të pashuar…  Ashtu ishte ajo kohë, para 85 vjetëve, mundi  të thoshte  plaku, që ruante kujtime të mira për hallën e tij, që nuk e pa më prej një jete, që ahere kur ai ishte vetëm një fëmijë. Nëna ime iku me brengë, më la amanet të vija dhe t`ju takoja, dhe unë erdha! Ajo lindi tetë fëmijë, por askush nuk i erdhi nga shtëpia e saj. Ajo rriti dhe martoi fëmijë, nipër e mbesa, por asnjëherë ju nuk erdhët.  Ajo iku, me kokën pas, duke pritur, gjatë, tepër gjatë dhe ju nuk erdhët e nuk erdhët. Ne u rritëm, por ajo nuk na këndoi ninulla, ajo këndonte vetëm këngë malli për shtëpinë, mall për prindërit, mall për pemët dhe për gurët…

 Pse e dënuat nënën time?! Këto fjalë më mbetën si një klithmë, që nuk do më shqitet kurrë! Ishte si një ulërimë e stërzgjatur tej kohëve, tej hapësirave që vinte në atë dhomë, në atë shtëpi dhe shpërthente si dënesë: Pse i vratë rininë nënës sime, pse ia mbyllët dyert, pse, pse, pse?… Të tillë emocion s`kisha provuar kurrë! Më dukej vetja si në një dramë epike, ku secili ishte personazh më vete. Por kjo dramë kishte një kryepersonazh, ishte ajo, vajza e kësaj shtëpie Zylfia, që, edhe pse nuk jetonte më, kishte një fuqi të jashtëzakonshme, na jepte dritë, na jepte forcë, na jepte zemër, na bënte krenare dhe kryelarta. Ndoshta, kjo është fuqia e vërtetë e dashurisë! Ajo u dënua, se pati kurajon të dashuronte, ajo u mohua së gjalli se preku dashurinë, ajo u harrua se fluturoi në emër të dashurisë! Ajo mbeti në përfytyrimin e gjithë vajzave të reja mokrare, si lulja e parë, që shpërtheu në acarin e ftohtë të stinës së egër dhe nuk u vyshk kurrë, mbijetoi dhe veç rritej në këngë e rrëfenja! …Më pas, të gjithë dolëm dhe prekëm vendet ku ajo kish lënë gjurmët e veta në atë shtëpi, ashtu siç kish mbetur në kujtimet e njerëzve të saj dhe gjithçka e përjetuam me aq emocion, saqë na dukej sikur në çdo hap që hidhnim ishte vetë ajo, që na printe e na tregonte gjurmët e rinisë.

 Ndërkohë kish ardhur buzëmbrëmja. Afër ishin varret Ilire të Selcës. Për kureshtjen tonë, por edhe për të ndryshuar atmosferën shkuam edhe aty, bëmë foto pranë tyre dhe sakaq u futëm e zumë vend në amfiteatrin ilir, ku Irini Qirjako ia nisi një kënge polifonike, ashtu siç di të këndojë vetëm ajo. Ishte një këngë malli, e shoqëruar me iso, plot dhimbje nga ato, që dalin prej zemrës dhe të drithërojnë. Nuk e prisnim, që aty të kishte një akustikë të tillë, saqë zëri i saj buçiti sikur të kishte rretheqark altoparlantë viganë! O Zot çfarë gjëmimi! Me sytë mbërthyer tek Irini dhe duke e shoqëruar me iso, kur kënga mbaroi, befas ndjemë duartrokitje të forta, të zgjatura dhe të pafundme. Aty, kishte ardhur i gjithë fshati! Burra dhe gra, fëmijë dhe të rinj! Asgjë s`mund të bëhej më bukur se kaq! Erdhëm se dëgjuam këngën! Në këto majëmalesh, askush nuk ka ardhur kurrë të këndojë! E dinim, që do të vinit ju dhe, kur dëgjuam këngën, thamë: U mbyll me këngë një histori!

 Po, u mbyll me këngë, u mbyll me përqafime malli, u mbyll bukur dhe njerëzishëm duke hapur të gjitha dyert njëra pas tjetrës! Tashmë, ata i kishin të hapura dyert e shtëpive të tyre për të pritur njëri tjetrin. Ata sapo hapën dyert e zemrës! U ndanë duke u përqafuar, si bij të një gjaku që ishin, ndërsa ne, shihnim njëra tjetrën të gëzuara tek dëgjonim të vetmet fjalë: Mirëardhshi e mirëutakofshim për gëzime! Edhe njëherë, forca e asaj vajzës së re, që mori në duar flakadanin e dashurisë, kish ardhur tek ne, ndriçoi dhe përcolli mesazhin e tërëkohëve: dashuria bashkon brigjet, malet dhe kreshtat! Teksa ktheheshim nga Mokra, të gjitha ishim të lehtësuara, të zhurmshme, me përjetime nga më të çuditshmet, por mbi të gjitha si askush tjetër ndihej Zenepja, që sapo i dha jetë e dritë një amaneti! Ne, po ktheheshim duke lënë pas një histori që ishte shndërruar në legjendë, ishim pesë gra, pesë mike. Pas, majëmalesh  kish mbetur manteli i Kostandinit. Mbyllëm një rrugëtim, që u bë në emër të dashurisë.

 Mitet lindin prej njerëzve, jetojnë për njerëzit. Ne, sapo kishim prekur një të tillë! Mitet nuk vdesin!