Mustafa Nano: Rama është njeri pa ideal

Ka nisur Panairi i Librit në Tiranë dhe interesi ka qenë i madh për stendën e UET-Press. Një nga librat më të kërkuar dhe më të debatuar pritet të jetë ‘Provocateur’ nga Mustafa Nano. Në këtë libër, Nano rrëfehet me një stil interesant në një auto-intervistë. Mes të tjerave, ai flet për Edi Ramën

Le të flasim pak për Edi Ramën. Ju nuk i keni kursyer kritikat ndaj tij, por në fund e keni votuar. E keni votuar me idenë që ai është “e keqja më e vogël”. Cili është problemi që ju keni me të?

Problemi që unë kam me të është që ai nuk diti, nuk mundi e nuk deshi të ngrihej mbi nivelin e “së keqes më të vogël”, dhe është kjo që, në mos sot, nesër, do të bëjë që ai të shihet, a të jetë, si e keqja më e madhe. Është kjo që më jep herë pas here ndjesinë se votën time e kam çuar dëm.

Mund të më thoni ndonjë tipar që, sipas jush, e karakterizon atë më së miri?

Ka më shumë sesa një. Por le ta fillojmë me “të keqen më të vogël” të tij: vetëpëlqimin. Ai ka një mendim të shkëlqyer për veten. Jeton me idenë se Shqipëria i rri ngushtë, se ai do të duhej të ishte në krye të ndonjë vendi të madh, se këtu ku i ka rënë për hise të jetojë e të sundojë nuk ka të tjerë që të barabiten me të. Më kujtohet se në vitin 2011, kur ai po përgatitej të kandidonte për herë të katërt për kreun e Bashkisë së Tiranës, unë bëra një shkrim, në të cilin i kërkoja të mos e bënte këtë. Për dy arsye. Së pari, ai në atë kohë ishte kryetar i Partisë Socialiste, dhe në mendjen e njerëzve ishte kandidati për kryeministër dhe së dyti, kandidimi për herë të katërt ishte një teprim në vetvete; ai kishte humbur motivimet për të qenë në atë post; çdo njeri do të demotivohej në atë rrethanë; nuk duhej lejuar më të kandidonte edhe sikur të mos ishte kandidati për kryeministër. Rama e kishte lexuar shkrimin dhe po atë ditë, në mbrëmje, më bëri një telefonatë. Gjëja e parë që më tha ishte se nuk kishte se cilin të vinte si kandidat. Ai e hodhi si një mendim të pafajshëm dhe as që i kishte shkuar në mendje se kjo që po thoshte ishte e çuditshme. Unë ia thashë sidoqoftë. Që kryetari i një partie të rëndësishme të mendojë se në partinë e tij nuk ka një njeri tjetër, përveç atij vetë, që të kandidojë për një post të rëndësishëm, siç ishte ky i kreut të Bashkisë së Tiranës, kjo për mua është skandaloze. Siç është skandaloze, gjithashtu, që kandidati të kërkohet gjithnjë brenda partisë. Kjo e fundit është domethënëse, sidoqoftë. Fakti që nuk kërkohen e nuk preferohen kandidatë nga jashtë partisë, tregon se postet shihen si një lopë për t’u mjelë e jo si një përgjegjësi për t’u ushtruar e si një pushtet për t’u administruar. Partive tona u duket më e volitshme një humbje e garës sesa një fitore e saj me njerëz “të huaj”.

Në atë bisedë i thashë Ramës që shprehja “nuk kam asnjë kandidat tjetër të përshtatshëm përveç vetes” nuk e nxirrte në një dritë të mirë. Edhe sikur të ishte e vërtetë, ai nuk mund ta thoshte. Lëre pastaj që kjo nuk kish se si të ishte e vërtetë. Kjo nuk ka se si të jetë asnjëherë e vërtetë, sepse askush nuk e di apriori se kush mund të jetë më i miri në ushtrimin e një përgjegjësie. Përveç kësaj, ai po kandidonte për herë të katërt, dhe të gjithë e dinin se i kish rënë hovi e entuziazmi për atë punë. Por Rama në një moment më ndërpreu, duke tentuar të më çarmatoste: “Po mirë, më thuaj një emër ti, dhe unë do ta vë kandidat të PS-së”. Më kapi në befasi, jo thjesht me atributet prej despoti që po i jepte vetes (“më jep emrin dhe e vendos unë, tani, në telefon”), por edhe me tentativën për të më përfshirë edhe mua në këtë mes. Nuk kisha menduar ndonjëherë për këtë gjë. “Nuk është puna ime kjo”, thashë unë, por ndërkohë kuptova se isha bërë aty për aty pjesë e lojës së tij: zura të vija trurin në punë e të sillja në mendje kandidatë të mundshëm. “Jo, jo, puna jote është; ja, më thuaj një emër dhe unë do ta plotësoj dëshirën”.

Rama po këmbëngulte, duke u argëtuar shumë me pafuqinë time për të gjetur qoftë edhe një emër, por ndërkohë mua po më vinin ca ide. Fillova dhe unë të luaja: “Edhe sikur të të jepja ndonjë emër, ti nuk do ta vije”. “Thuaje një emër”, ia bënte ai. “Do një emër ti? Ok, më erdhi një emër. Ben Blushi”, i thashë. Rama as nuk mori kohën e nevojshme për ta përpunuar këtë mendim. Kam përshtypjen që as emrin e kandidatit tim nuk munda ta thosha të plotë. Më mbeti sh-ja në gojë: Blushshsh … “Atë kurrë”, tha Rama. “Epo ti nuk do kandidatë; ti do beniaminë të tutë”. “Jo, nuk është e vërtetë”, u mbrojt ai. Ky ishte momenti që unë të vijoja lojën: “Do emra të tjerë? Ja, po të jap unë një emër fitues. Do ishte edhe gjetje e mirë për ty, pasi me këtë do shfaqje vullnetin tënd për të ftuar në skenë edhe të tjerë, siç bëri Fatos Nano me ty.” “Hë”, nuk po i pritej Ramës. “Eduard Selami”, ia bëra unë. U vendos pak heshtje. Nuk është se po reflektonte mbi idenë që unë i dhashë. Nuk kishte se ç’të reflektonte. Ai ishte i qartë mbi identikitin e kandidatit. Kishte një mijë vjet që ishte i qartë. Dhe në fakt, pas një a dy sekondash, ma prapësoi idenë pa shumë ceremoni. “Ah, as ky nuk të pëlqen? Të jap unë një tjetër. Quhet Shenasi Rama”. Dhe nuk po bëja shaka. Nuk është se e dija se kush ishte ky i fundit, nuk është se kisha ndonjë simpati, madje më ish dukur një njeri i vrazhdë e pa klas me sulmet badihavá që bënte prej Amerikës (edhe mua më ish-vërsulur disa herë), por ishte një emër me kredenciale të mira morale dhe politike (ish-student i dhjetorit). Por Ramës iu duk sikur unë po e fusja nëpër ca labirinte të panjohura. Ai nuk ishte mësuar të kulloste nëpër livadhe të tilla. As që e merrte në konsideratë një kandidat jashtë partisë së tij dhe kjo flet edhe për vizionin e tij aspak përfshirës, madje përjashtues. Ndërsa brenda partisë shihte veç një emër që ishte shumë larg të tjerëve: Edi Ramën. Këtë vetëpëlqim e ka edhe më të madh sot.

Ju thatë që vetëpëlqimi është e keqja më e vogël e Ramës. Cila është një e keqe më e madhe, ose e keqja më e madhe e tij?

Është njeri pa ideale. Vini re: Po them pa ideale, jo pa ide! Ide ka, por nuk e vë ujin në zjarr për to. Mund t’i flakë tej për hiçgjë, gjë që do të thotë se ato nuk kanë hedhur rrënjë në qenien e tij. Dhe kjo gjë e bën të mos ketë asnjë projekt të vetin qeverisës. Bën ç’t’i dalë përpara për të arritur të vetmin qëllim që ka: Të rrijë në pushtet!

Ka qenë i aftë, sidoqoftë, t’ua marrë votën shqiptarëve.

T’u marrësh votën të tjerëve nuk është një gjë me të cilën mund të mburresh. Jo domosdoshmërisht. Votat rëndom shkojnë për marifetçinjtë. Sidomos në Shqipëri. Dhe Rama është marifetçi i mbaruar. Con artist, do ta quanin anglezët, dhe ky është një term që i rri mirë edhe për shkak të ndonjë shoqërimi morfologjik. Ai është me formim e shije artisti dhe, si të shumtët e artistëve, ka shumë stil, e pak substancë. Dhe stili e ka ndihmuar të jetë fitues në garat politike. Kur i duhet, përpiqet që stilin ta shesë për substancë. E kur nuk ia del dot ta bëjë këtë “shitje”, bën tjetrën: bën gjithë dynjanë të flasin për stilin e jo për substancën. I pëlqen të luajë me teprimin, si të dojë të vijojë një lojë që natyra ka bërë me të, më saktë me shtatin e tij. Dhe ka luajtur me pamjen e vet me një zell stilisti, duke harruar se sot për sot ndodhet në një fushë, atë të politikës, ku nuk para (nuk është e këshillueshme të) luhet me teprimin.

Nuk kam parë të tjerë që ta shohin si një problem këtë.

Shikoni, as unë nuk është se po e bëj për të madhe. Sikur të ishte thjesht artist, do ia ndiqja me kërshëri trille të tilla. Unë sërish me kërshëri ia ndjek. Madje, më duket edhe argëtues në shumë raste. Ai është në të drejtën e tij ta bëjë këtë, ai mund të mbajë, nëse ia jep në kokë, edhe vathë, edhe piercing, edhe tatuazhe në llërët e krahëve apo në gushë, por duhet ta dijë se kjo qasje e tij, edhe pse nuk është as e dëmshme, as e rrezikshme, e nxjerr atë si të dhënë pas lojërave nazike e fiksimeve me pamjen, si njeri që i jep rëndësi dukjes para thelbit, që pëlqen improvizimin para veprimit me plan e axhendë, e për pasojë e ekspozon si të paqëndrueshëm. Politikanët, kudo nëpër botë, në të gjitha kohërat, kanë ecur me idenë se njerëzit duan që ata t’u ofrojnë garanci për qëndrueshmëri, ekuilibër, fokusim, integritet, sens mase, vetëkontroll, disiplinë dhe kjo është një nga arsyet, mendoj unë, që ata janë të kujdesshëm me dukjen e tyre, vishen njësoj në të gjithë botën, me kravatë, këmisha të bardha, kostume të errëta, këpucë të zeza. Është kjo një pamje e stërtestuar që ofron garancitë e mësipërme.

Politikanët, kudo e kurdo, me fare pak përjashtime, kanë besuar se teprimi e spitullimi nuk të japin pikë, të bëjnë që të merresh për njeri me hënëz, për njeri të brishtë e të hapërdarë në pikëpamje psiko-mentale, për një njeri të prirur për të eksperimentuar pa fund.