Një pandemi deglobalizimi?

Shpërthimi i koronavirusit të ri, COVID-19, që nisi në Wuhan, Kinë, mund të shndërrohet në një pandemi globale. Rreth 50 vende kanë konfirmuar raste të virusit, teksa natyra e saktë e mekanizmit të transmetimit mbetet e paqartë.

Pandemitë nuk janë thjesht tragjedi kalimtare sëmundjeje dhe vdekjeje. Prania e madhe e kërcënimeve të tilla në shkallë masive, dhe pasiguria dhe frika që i shoqëron ato, çojnë në sjellje dhe besime të reja. Njerëzit bëhen tepër dyshues, por edhe më besues. Mbi të gjitha, ata bëhen më pak të gatshëm të angazhohen me gjithçka që duket e huaj ose e çuditshme.

Askush nuk e di se sa do të zgjasë epidemia e COVID-19. Nëse ajo nuk bëhet më pak ngjitëse me ardhjen e motit pranveror në hemisferën veriore, popullatat nervoze në të gjithë botën mund të duhet të presin derisa të prodhohet dhe të dalë një vaksinë për këtë. Një tjetër mundësi kryesore është efikasiteti i autoriteteve të shëndetit publik, të cilët janë dukshëm më pak kompetentë në shumë vende, sesa janë në Kinë.

Gjithsesi, mbyllja e fabrikave dhe pezullimet e prodhimit që tani po prishin zinxhirët global të furnizimit. Prodhuesit po ndërmarrin hapa për të zvogëluar ekspozimin ndaj problemeve. Të paktën deri më tani, komentuesit financiarë janë përqendruar në llogaritjen e kostove për sektorë të veçantë: automobilistët janë të shqetësuar për mungesat e pjesëve të këmbimit; prodhuesit e tekstileve janë të privuar nga pëlhurat; shitësit e mallrave luksoze kanë mbetur pa klientë; dhe sektori i turizmit, ku në veçanti anijet turistike, janë bërë vatra të përhapjes së virusit.

Por ka pasur shumë pak reflektim në kuptimin që mund të ketë klima e re e pasigurisë për ekonominë globale më në përgjithësi. Duke menduar pasojat afatgjata të krizës së COVID-19, individë, kompani, dhe ndoshta edhe qeveritë, do të përpiqen të mbrohen me kontrata komplekse. Është e lehtë të imagjinosh produkte të reja financiare të strukturohen, për të shlyer pagesat e prodhuesve të automobilave, në rast se virusi arrin një nivel të caktuar vdekshmërie. Kërkesa për kontrata të reja mund të nxisë flluska të reja, pasi mundësitë e fitimit shumëfishohen.

Historia ofron precedentë intrigues për atë që mund të vijë më pas. Merrni si shembull krizën e famshme financiare pas “manisë së tulipanëve” në Holandë midis viteve 1635 dhe 1637. Ky episod është sidomos i njohur, sepse mësimet e tij u bënë popullore nga gazetari skocez Charles Mackay në librin e tij të vitit 1841, “Kujtime të zhgënjimeve jashtëzakonisht popullore dhe çmenduria e turmave”. Për Mackay-n, kriza e tulipanëve dukej se paracaktonte spekulimet e kapitalit në hekurudha dhe zhvillime të tjera industriale në Amerikën e Veriut dhe Jugut gjatë kohës së tij. Gjatë gjithë librit, ai e përdor me humor këtë episod, duke treguar histori marinarësh injorantë që i ngatërronin tulipanët me qepë.

Por siç na kujton historiania Anne Goldgar, Mackay nuk harroi të përmendte që mania përkonte me një vdekshmëri jashtëzakonisht të lartë të murtajës, e cila u përhap nga ushtritë që luftuan në Luftën Tridhjetëvjeçare. Murtaja preku Holandën në vitin 1635 dhe arriti kulmin e saj në qytetin e Haarlemit midis gushtit dhe nëntorit 1636, që është pikërisht kur nisi mania e tulipanëve.

Kjo rritje çmimeve e zhardhokëve u ushqye nga një dallgë e fortë fitimesh të papritura, që akumuloheshin te trashëgimtarët e hutuar të viktimave të murtajës. Tulipanët shërbyen si një lloj tregu për të ardhmen, sepse zhardhokët tregtoheshin gjatë dimrit, kur askush nuk mund të ekzaminonte karakterin e lules. Ata gjithashtu u bënë objekt kontratash komplekse, siç është ajo që përcaktonte një çmim që duhet të paguhej nëse fëmijët e pronarit ishin ende gjallë në pranverë (përndryshe, zhardhoku do të transferohej pa pagesë).

Spekulimet financiare në këtë mjedis të egër dhe apokaliptik kishin lindur nga pasiguria. Por shpesh kjo është interpretuar si provë e materializmit të shkaktuar prej frikës. Tulipanët, në fund të fundit, vinin nga kultura e huaj e Turqisë Otomane.

Ashtu si sot, epidemitë e murtajës së Europës moderne krijuan teori të gjera komploti. Sa më pak e qartë është origjina e sëmundjes, aq më e mundshme është që asaj t’i atribuohet një ndikim malinj. Qarkulluan histori për figura të liga me kapuçë që shkonin derë më derë duke “njollosur” sipërfaqe me substanca infektuese. Të huajt – tregtarë dhe ushtarë – si dhe të varfrit e margjinalizuar u kryqëzuan si fajtorë.

Edhe këtu pra, një burim i shekullit XIX ofron mësime të fuqishme për sot. Në romanin e Alessandro Manzoni-t të vitit 1827, “The Betrothed”,  historia arrin pikën e saj kulminante gjatë shpërthimit të murtajës në Milano në vitet 1630, që u konsiderua si një mallkim i futur nga të huajt, si edhe nga monarkia Hapsburge spanjolle që sundonte Milanon. Romani u bë një katalizator i fuqishëm për nacionalizmin italian gjatë Rilindjes.

Nuk është habi që epidemia e COVID-19 tashmë po nxit narrativat nacionaliste të ditëve të sotme. Për disa amerikanë, origjina kineze e sëmundjes thjesht do të ripohojë besimin se Kina paraqet një rrezik për botën dhe nuk mund të besohet se ajo sillet me përgjegjshmëri. Në të njëjtën kohë, shumë kinezë do t’i konsiderojnë disa masa amerikane të ndërmarra për të luftuar virusin si masa me motivacion racor dhe që synojnë bllokimin e ngritjes së Kinës. Tashmë po qarkullojnë teori komplotit që thonë se është CIA që e ka krijuar virusin. Në një botë të përmbytur me dezinformacion, COVID-19 premton të sjellë akoma më shumë.

Siç tregoi historiani holandez Johan Huizinga, periudha pas Vdekjes së Zezë në Europë rezultoi të ishte “zbehja e Mesjetës”. Për të, historia e vërtetë nuk ishin thjesht pasojat ekonomike pas pandemisë, por misticizmi, mungesa e racionalitetit, ksenofobia që sollën fundin e një kulture universaliste. Njësoj si atëherë, edhe sot është plotësisht e mundur që COVID-19 të sjellë “zbehjen e globalizimit”.

****