Pse Viti i Ri nis më 1 janar

Shumë vite më parë, Romakët kishin një zot të quajtur Janus. Ishte zoti i dyerve dhe
portave dhe kishte dy fytyra – një që shihte përpara dhe një që shihte mbrapa. Jul
Çezari mendoi se do të ishte i përshtatshëm që Janari, muaji emëruar pas Janusit, të
ishte dera drejt një viti të ri, dhe kur krijoi kalendarin Julian, e bëri 1 janarin ditën e
parë të vitit.

Për Çezarin, kalendari Julian ishte një vegël politike dhe një armë. Teksa ushtritë
romake pushtonin toka të reja, shpeshherë Perandoria i lejonte kombet e nënshtruar
të ruanin do zakone shoqërore dhe fetare. Pas krijimit të kalendarit, u vendos që të
përdorej në çdo cep të Perandorisë, jo thjesht për hir të konsistencës, por për t’i
kujtuar gjithë qyetarët mbi autoritetin romak dhe fuqinë e Çezarit.

Pasi Roma ra dhe Krishërimi u përhap në Europë, festimi i Vitit të Ri shihej si një rit
pagan, kështu që dita e parë e vitit u shpërngul në një datë më të përshatshme për
Krishtërimin. Disa shtete e nisnin vitin më 25 mars, ditën ku të krishterët festojnë
deklarimin e shtatzënisë së Marisë.

Shtete të tjera përdorën ditën e Krishtlindjes, 25 dhjetorin, ndërsa të tjerë përdorën të Dielën e Pashkëve, pavarësisht datës në të cilën binte.

Shpeshherë, ky ndryshim reektohej vetëm në kalendarin qeveritar. Në
përditshmëri, 1 janari mbetej dita e parë e vitit, pasi njerëzit e zakonshëm, që s’i
përkisnin klergjisë apo familjeve mbretërore, s’shihnin asnjë arsye për ta ndryshuar.
Kaosi në kalendarë funksionoi për ca kohë, por një papë, të cilit i erdhi në majë të
hundës rrëmuja, i dha fund në Mesjetë. Një gabim në kalendarin e Çezarit bëri që viti
Julian të mos ishte në linjë me vitin diellor. Në vitin 1582, diferenca arriti 10 vite. Me kalimin e kohës, Ekuinoksi i Pranverës (dhe si rrjedhim, Pashkët) lëviznin datë dhe
Papa Gregori XIII u lodh nga rivendosja e festës. Gregori krijoi një kalendar të ri i cili
përdorte një ditë ekstra në fund të shkurtit çdo katër vjet për të qëndruar i rregullt.
Gjithashtu vendosi përfundimisht 1 janarin si ditën e parë të vitit.

Shumica e shteteve katolike e adoptuan me shpejtësi kalendarin Gregorian, por
shtetet protestante dhe të ritit lindor, hezituan pak. Protestantët u ankuan se
“Antikrishti Romak” po përpiqej t’i mashtronte, që të adhuronin ditët e gabuara. Kishat
e Ritit të Lindjes ndoqën kalendarin Julian edhe për disa shekuj, ndërsa Rusia adoptoi
kalendarin Gregorian pas revolucionit të 1917-s. Sot e kësaj dite, Kisha Ortodokse e
Lindjes ndjek ose kalendarin tradicional Julian ose të redaktuar për të organizuar
vitin liturgjik.

Me kalimin e kohës, kombet protestante lluan të përdornin kalendarin Gregorian.
Shumica ama, ndryshoi llimin e vitit shumë kohë para se të adoptonin gjithë
kalendarin. Anglia, Irlanda dhe kolonitë britanike bënë 1 janarin llimin e vitit në llim
të 1753-shit – Skocia e kishte bërë këtë ndryshim 150 më parë, por priti deri në
shtator për të përqafuar plotësisht kalendarin e ri. Lëvizja e vonuar ishte me shumë
mundësi, simbolike, pasi bashkoi kalendarin qeveritar me atë të njerëzvve para se të
bashkonte kalendarin qeveritar me atë të Papës.