Flet Giora Solar, personalitet i Trashëgimisë Kulturore në botë: Ajo që po bëni me Butrintin, korruptive

Prof. Giora Solar është personalitet i njohur botëror në fushën e Trashëgimisë Kulturore.

Gjatë viteve 1988-1994 ai krijoi dhe drejtoi Departamentin e Autoritetit të Mbrojtjes së Antikitetit në Izrael. Në vitet 1995-2000 ai u transferua në SHBA për të krijuar dhe drejtuar Departamentin e Projekteve në Terren të Qendrës Getty një prej institucioneve më të famshme në botë.

Giora Solar ka drejtuar projekte në site arkeologjike në vende te ndryshme  të botës, përfshirë Kinën, Kroacinë, Maltën, Bosnje-Hercegovinën, Turqinë, Sllovakinë, Shqipërinë, Amerikën dhe Izraelin.

Në CV-në e tij të pasur përfshihen Fortifikimet Antike  te Jeruzalemit, gërmimet në Tel Dan, Qyteti i Davidit, Ashkelon, Beit Shean, gërmimi dhe restaurimi i banjës romake të Hamat Gader, rindërtimi i teatrit romak në Shuni, planifikimi për vizita i kompleksit të fshehjes së H. Chazan, ruajtja e Parqeve Kombëtare (Q. Nimrod, Kadesh Naftali, burimet e nxehta të Tiberias, Korazin, Kalaja e Kryqtarëve Belvoir dhe Ashkelon), komplekset e fshehura pranë Beit Govrin e kështu me rradhë.

Po ashtu, ndërtesa e parë e Knesset (parlamentit), ndërtesa e Kryeministrisë në Tel Aviv, Qendra e Vizitorëve në Sarona , Shtëpia e Presidentit në Jeruzalem etj.

Aktivitetet e tjera përfshijnë përgatitjen e nominimeve të Trashëgimisë Botërore (lista e UNESCO-s) në Izrael dhe jashtë saj, këshillimin dhe rishikimin e nominimeve të WH (Trashëgimisë Botërorë) në mbarë globin.

Ai është diplomuar në Technion, në Haifa, për Arkitekturë dhe Urbanistikë si dhe në ICCROM, Qendra Ndërkombëtare për Studimin e Ruajtjes dhe Restaurimit të Pasurisë Kulturore në Romë.

Profesor Solar pranoi t’u përgjigjet disa pyetjeve të dërguara nga redaksia e gazetës DITA lidhur me Butrintin:

Profesor, publiku shqiptar ju njeh nga intervista juaj e disa viteve më parë në lidhje me mbrojtjen e një prej ndërtesave ikonike të Tiranës, Piramidën. Ju patët këshilluar me këmbëngulje qeverinë e mëparshme të mos e shkatërronte këtë monument. Sidoqoftë, ne nuk e dinim që ju keni qenë udhëheqës projekti në Planin e Menaxhimit të Butrintit në 2012. Kush e financoi atë projekt dhe si është e mundur që nuk kemi dëgjuar kurrë për atë Plan Menaxhimi?

Unë kam qenë drejtuesi i një ekipi që përbëhej nga shqiptarë, komisionuar nga AADF (Albanian-American Development Foundation) për të përgatitur një plan të ri menaxherial për këtë sit në vitin 2012. Unë vetëm sa kam rishikuar raportet e përgatitura nga ekspertët vendas, të cilët ishin dhe janë ende shumë mbresëlënëse. Plani ishte pothuajse gati dhe mosdakordësia ime kryesore me klientin tim amerikan (i cili ishte shumë larg të qenit profesionist) ishte se ai nuk duhet të quhej një plan i ri, por përditësimi i një plani ekzistues. Kur plani ekzistues nuk është i keq, thjesht duhet përditësuar, për shkak të kohës, koncepteve të reja, legjislacionit, politikës, etj. Nuk quhet plan i ri menaxherial, por plan i përditësuar. Pasi përmbajtja nuk ndryshon në asnjë mënyrë.

Besoj se atyre nuk u pëlqente kjo ide dhe donin të shihnin gjithçka të re. Nuk e kam idenë pse ata, përfundimisht, e ndërprenë aktivitetin tonë, kur pothuajse gjithçka ishte gati. Në raportin tim paraprak (2012) kam shkruar se Butrinti kishte më shumë plane menaxheriale të përgatitura për të dhe më shumë misione UNESCO-ICOMOS se çdo sit tjetër në botë. Kam shkruar gjithashtu se problemi kryesor është se ato nuk janë zbatuar kurrë. E njëjta gjë ndodhi edhe me planin tonë.

Në atë plan, ju sugjeroni me forcë që shqiptarët duhet të rrisin kapacitetin profesional për të administruar sitet e trashëgimisë kulturore. Sidoqoftë, Qeveria e Shqipërisë ka vendosur që Siti i Trashëgimisë Kulturore të Butrintit duhet të menaxhohet nga një privat. Si specialist me famë botërore mbi trashëgiminë kulturore, çfarë mendoni për këtë vendim?

Qeveria mund të vendosë që të nënshkruajë një marrëveshje me një kontraktor, i cili, në mungesë të një ekspertize lokale, mund të jetë privat, vendas ose i huaj. Por kjo mund të bëhet vetëm nëse shteti ka një mekanizëm qeveritar, profesional të posaçëm për menaxhimin e siteve të trashëgimisë – që të mbikëqyrë kontraktorët. Dhe sigurisht në një sistem të përshtatshëm dhe të ndershëm, një kontraktues i tillë do të zgjidhej pas një oferte të hapur. Por ky nuk është rasti as në Shqipëri, as në Butrint apo në ndonjë pjesë të planit të tij të ri të menaxhimit. Ka kaq shumë shembuj në botë, saqë nuk duhet të ‘rishpikni rrotën’: nga NPS (National Park Service- Shërbimi i Parkut Kombëtar) i SHBA, deri te organizatat qeveritare në vende të vogla, më afër madhësisë së Shqipërisë, si Autoriteti i Parqeve Kombëtare të Izraelit apo dhe Autoritetet e Antikiteteve në Izrael.

Plani menaxherial i fundit për Butrintin i financuar nga Fondi Shqiptaro Amerikan për Zhvillimin regjistruar në Shtetin e Delaware mbron se Siti i Trashëgimisë Kulturore i Butrintit duhet të menaxhohet nga një ndërrmarrje private. Është e qartë se përfitimi nga kjo mbrojtje do të ishte vetë Fondi. A mendoni se ka një konflikt të qartë interesi?

Sigurisht, nëse kjo ndërmarrje private ka ndonjë lloj marrëdhënieje me AADF (menaxheriale, financiare, ligjore etj.) ekziston një konflikt i madh dhe i dukshëm interesi. Nëse Plani menaxherial parasheh që ky entitet privat është krijuar posaçërisht për menaxhimin e vetëm këtij siti dhe nëse ka të bëjë në një farë mënyre me përfshirjen e AADF apo disa prej drejtuesve të saj (përfshirë bordin), atëherë edhe nëse askush nuk fut para në xhep, ideja dhe sistemi janë të korruptuara. Për më tepër, kjo kurrë nuk do të inkurajojë krijimin e ekspertizës lokale dhe as të ndonjë organi kombëtar. Rekomandime të tillë nuk mund të justifikohen, përveç nëse ekziston një provë që qeveria nuk dëshiron të menaxhojë dhe nuk dëshiron të krijojë një mekanizëm kombëtar për t’u ngarkuar me një menaxhim të këtij lloji.

Në mendimin tuaj, pse një sit i suksesshëm si Butrinti duhet të menaxhohet nga një ndërrmarrje e huaj private dhe jo nga shteti shqiptar?

Besoj se përgjigjen e kësaj e kam dhënë në pyetjen e mëparshme. Do të shtoja se arritja në këtë pikë mund të jetë burim i korrupsionit, fuqisë, agjendave politike dhe ekonomike – pra asgjëje që ka të bëjë me përfitimin e popullit dhe vendit. Më vjen keq ta them, por unë e konsideroj këtë si një lloj mikro-imperializmi. Sigurisht, mund të gjenden justifikime dhe të thuhet se nuk ka ekspertizë të mjaftueshme në Shqipëri, se njerëzit janë dembelë, të korruptuar, nuk mund të mbahen nën kontroll etj. Dhe meqë qenka kështu, atëherë drejtimi nga një ent i huaj, privat është gjëja e duhur për tu bërë.

Në cilësinë tuaj si ish zyrtar i ICOMOS, a mendoni se ICOMOS dhe UNESCO duhet të flasin publikisht për këtë çështje?

Unë kam qenë TG (Tresurer General – Përgjegjës për Fondet) i ICOMOS, anëtar i Bordit Ekzekutiv të tij dhe nëpunësi ndërlidhës me UNESCO-n (Qendren Botërore për Trashëgiminë). UNESCO është e kufizuar në veprimet e saj, pasi ajo merr për bazë anëtarësimin e shteteve – një organizatë ndërqeveritare. Nga ana tjetër, ICOMOS është një Organizatë Profesioniste Jo Qeveritare. Në këtë rast të veçantë, ata duhet të shprehen nëse mendojnë se menaxhmenti i sugjeruar për Butrintin mund të vendosë në rrezik sitin dhe vlerat e tij. Kur kemi të bëjmë me çështje lokale ende pa efekte në vlerat e sitit, ajo nuk mund të bëjë ose të thotë shumë – edhe nëse mendon se idetë fillestare janë të gabuara, të padrejta dhe madje të korruptuara. Nisma duhet të ketë një efekt negativ në vlerat e sitit për të bërë legjitim një prononcim publik të ICOMOS për një çështje.

Neni 4 i Konventës së Parisit e bën të qartë se “detyra për të siguruar identifikimin, mbrojtjen, ruajtjen, prezantimin dhe transmetimin brezave të ardhshëm të trashëgimisë kulturore dhe natyrore […] të vendosura në territorin e vet i përket shtetit”. Si mund të zbatohet kjo detyrë nga Shteti, nëse ai ia delegon këtë rol një pale private?

Mund të përfshijë gjithçka në kontratën me palën private, por duhet të ketë dëshmuar aftësinë e tij ligjore dhe profesionale për të mbikëqyrur dhe kontrolluar. Dhe këtu nuk është fjala vetëm sa nga shuma e të ardhurave shkon në llogarinë bankare të entit privat dhe sa i mbetet shtetit dhe komunitetet përreth. Unë do ta shihja këtë si një mekanizëm efektiv vetëm nëse është i përkohshëm dhe me qëllimin për të krijuar dhe trajnuar grupe vendore me detyrën e menaxhimit të trashëgimisë. Pra, të përkohshëm, maksimumi 3 deri në 5 vjet me plan të qartë veprimi.

Si izraelit dhe si një nga ekspertët më të rëndësishëm të trashëgimisë kulturore të këtij vendi, a mendoni se Izraeli do të lejonte një entitet të huaj privat të menaxhonte site të rëndësishme të trashëgimisë kulturore të vendit? Qoftë ai edhe amerikan?

Në asnjë mënyrë!! Për shumë e shumë arsye të forta!

DITA / Interview with Professor Giora Solar: What you are doing with Butrint is corrupt. In my country it would never be allowed

Dear prof. Solar, albanian public knows you from your interview some years ago about the protection of one of the iconic buildings in Tirana, The Pyramid. You strongly advised the previous government not to destroy this monument. However we do not know that have been  the project leader of the management Plan of Butrint in 2009. Who financed that project and why we never heard about that MP?

I was the leader of an all Albanian team, commissioned by AADF to prepare a new management plan for the site, in 2012. I just went through the reports prepared by all local experts, and they are still very impressive. The plan was almost ready and my main argument with my American client (who was very far from being professional) was that it should not be called a new plan but an update of an existing one.

Once the existing plan is not bad, just needs updating (due to time, new concepts, legislation, politics – whtever), you do not call it new management plan’ but rather updated plan. It does not change in any way content. I believe that they did not like the idea and wanted to see everything new. I have no idea why they finally stopped our activities, while having almost everything done.

In my preliminary report (2012) I wrote that Butrind had more management plans prepared and more UNESCO-ICOMOS missions than any other site in the world. I wrote also that the main problem is that they were never implemented. The same happened tyo our plan.

In that Plan you strongly advised that the albanians should strengthen the professional  capacity to administer the sites of cultural heritage.   However, the Govermant of Albania has  decided that . WHS of Butrint should be managed by a private entity.  As a world renown specialist on cultural heritage what do you think of this decision?

The Government can decide that it signs an agreement with a contractor, who, when there is no local expertise, can be private, local or foreign. But this can be done only if the state has a governmental, profesional mechanism, dedicated to the management of heritage sites – to oversee the contractors. Of course in a proper and honest system, such contractor will be chosen following an open bid (none of this is the case in Albania nor in Butrint or part of its new management plan).

There are so many examples in the world that you don’t haver to re-invent the wheel. From the NPS of the USA, through governmental organizations in small countries, closer to Albania’s size ( like the Israeli National Parks Authority and Antiquities a Authorities in Israel)

The latest MP on Butrint  funded by Albanian American Developing Fund register in the State of Delaware  is advocating that WHS of Butrint should be managed by a private entity. Clearly the benefit of this  advocacy would be the Fund itself. Do you think there is a clear conflict of interest?

Of course, if this private entity has any kind of relations with the AADF (managerial, financial, legal etc.) there is a huge and obvious conflict of interest. If the MP suggests that this private entity is specially created for the management of this one site and if it has to do in some way with involvement of the AADF or some of its directors (board included), than even if noi one puts money in their pockets, the idea ans system are corrupt. In addition, it will never encourage the creation of local expertise nor a national organ. Such recommendation can not be justified, unless there is a proof that the Government does not want to manage and does not want to create a national entity to be in for charge of such management.

Why does a successful site like Butrint need to be managed by a foreign private entity and not by the albanian state in your opinion?

I think that I have provided an answer in t the previous point. I would add that success can be source of corruption, power, political and economic agendas – nothing to do with the benefit for people and of the site. Sorry, but I consider it as kind of micro Imperialism. Of course, there could be a justification saying that there is no sufficient expertise in Albania, that people are lazy, corrupt, can not be controlled and so on. If this is the case, than being managed by a foreign, private entity is the right thing to do.

 In your capacity as former GS of ICOMOS do you think ICOMOS and UNESCO should publicy speak about this issue?

I was TG (Treasurer General) of ICOMOS, member of its Executive Board and its liaison officer with UNESCO (the World heritage Center). UNESCO is limited in its actions since it is based on states’ membership – an intergovernmental organization. ICOMOS on the other hand is a professional Non Governmnetal Organization. In this specific case they should speak if they think that the suggested management can put the site and its values at risk. When it has to do with purely national issues with no effect on the values of ther site, it can not do or say much- even if it thinks that the ideas are wrong, unfair and even corrupt. They must have a negative effect on the values of the site to make it a legitimate issue for ICOMOS to say something..

Article 4 of the Paris Convention makes it clear that the “duty” [4] to ensure the identification, protection, conservation, presentation and transmission for future generations of cultural and natural heritage […] located in its territory belongs to primarily to that State. ”. How can these “tasks” be implemented by the State Party if  it delegate this role  to a private party?

It can still include it all in the contract with the private party, but has to show its legal and professional capability to  oversee and control (not only how much of the revenue goes into the private entity’s bank account and how much is left for the state and communities around). I would see it as legitimate system only if it is temporary and with the objective to create and train local groups in the task of managing the heritage. Temporary. 3 to 5 years with clear action plan.

As a citizen of Israel and one of the leading experts on cultural heritage of this country do you feel that israel would allow any private foreign entity to manage important sites of the country?  Even american one?

No way!!! And for many, many good reasons.

_________

Botuar në DITA. Përkthimi nga Edona Llukaçaj.