Procesi i “VETTING-ut”, parimet e KEDNJ-së dhe “shqetësimet” e Komitetit Shqiptar të Helsinkit

Nga Gurali Brahimllari (Magjistrat, ish-kandidat për Gjykatën e Posaçme të Apelit kundër korrupsionit dhe krimit të organizuar)

Këto ditë, ndonëse vëmendja e opinionit publik ishte përqëndruar tek çelja e negociatave me BE-në, nuk kanë munguar edhe debatet për reformën në drejtësi. Madje, edhe pas shtyrjes së këtij procesi, nisur nga përmbajtja e kushteve gjermane për hapjen e mundëshme të negociatave vitin e ardhshëm, këto debate do të intensifikohen sepse, një pjesë e këtyre kushteve lidhen me vijimësinë e reformës në drejtësi, e posaçërisht me ngritjen e SPAK-ut, Gjykatave të Posaçme që do të gjykojnë “lëndën” e hetuar prej tij dhe krijimin e organeve të tjera të sistemit të drejtësisë.

Ndonëse i përjashtuar nga mundësia për të qenë pjesë e Gjykatës së Posaçme të Apelit kundër Korrupsionit dhe Krimit të Organizuar, (për të cilën aplikova, pa hezitim, që në momentet e para të kërkuara nga KLGJ-ja), vijoj të ndjek me interes të veçantë të gjitha informacionet që lidhen me këtë pjesë të reformës në drejtësi. Disa ditë më parë, në një shkrim në gazetën “Panorama”, analisti P. Zogaj, duke trajtuar ritmet e procesit të vettingut dhe mungesën e organeve të reja të drejtësisë, verën se për to, “garën me kohën e ka fituar statusquo-ja”; ndërsa në portalin “exit.al” shkrimi “Reforma në drejtësi në Shqipëri, shembull për Armeninë?”, jepen këndvështrime të ndryshme lidhur me prirjen për “eksportimin” e përvojës shqiptare të reformës në drejtësi në vende të tjera shoqëruar me dilemat për problematikat e saj.

Por, shkrimi në gazetën “Dita”, me titullin “Ritmet e ulëta të procesit të vetingut po vonojnë ngritjen e SPAK”, më tërhoqi në mënyrë të veçantë vëmendjen duke më dhënë edhe nxitjen e parë për këtë reagim publik.

Krahës të tjerave, nga shkrimi i nënshkruar me inicialet I.H, erdha në dijeni edhe se “…sipas vëzhgimit që ka bërë Komiteti Shqiptar i Helsinkit, ritmet e procesit të vettingut rezultojnë të ulëta edhe për gjyqtarët e emëruar në Gjykatën e Krimeve të Rënda të Shkallës së Parë dhe të Apelit e cila do të shndërrohet në Gjykatën e Posaçme kundër Korrupsionit dhe Krimit të Organizuar.

Për Gjykatën e Posaçme të Shkallës së Parë, rezulton i konfirmuar vetëm një gjyqtar dhe është shkarkuar një gjyqtar, nga 15 gjyqtarë në total që janë emëruar përkohësisht dhe duan të jenë pjesë e kësaj strukture të gjyqësorit. Ndërkohë për pjesën tjetër, përkatësisht për 13 gjyqtarë nuk rezulton të jetë zhvilluar seancë dëgjimore nga KPK. Për Gjykatën e Posaçme të Apelit rezulton se janë konfirmuar 5 gjyqtarë me vendim të formës së prerë, nga 11 që është në total numri i gjyqtarëve të emëruar përkohësisht nga KLGJ. Ndërkohë që 5 prej tyre janë shkarkuar nga Komisioni i Pavarur i Kualifikimit, për 1 subjekt nuk ka filluar procedura e rivlerësimit…”.

 Statistikat formale të pasqyruara ishin të sakta, por, ndonëse referohej një vëzhgim i kryer nga Komiteti Shqiptar i Helsinkit, nuk gjendej analiza e vendimmarrjeve të Instutucioneve të Rivlerësimit.

Deri “dje”, për përmbushjen e detyrës si gjyqtar (por edhe si ekspert i përzgjedhur nga Shkolla e Magjistraturës, Euralius, Opdati etj.), e kam vlerësuar KSHH-në, si një ndër Institucionet më të besueshme për të gjetur e referuar, interpretimet relevante të Konventës Europiane të të Drejtave e Lirive themelore të Njeriut (KEDNJ–së), jo vetëm për respektimin e të drejtava të viktimave të veprave penale (përfshirë edhe atyre të “Torturës me pasojë vdekjen” e “Trafikimit të femrave për prostitucion”), por edhe në lidhje me respektimin e të drejtave të të pandehurve për procesin e rregullt ligjor. Prandaj, me shpresën se për “vëzhgimin” e pasqyruar në gazetën “DITA”, do të kishte interpretime të Komitetit Shqiptar të Helsinkit edhe për mënyrën e aplikimit të parimeve të KEDNJ-së, në proceset e rivlerësimit ndaj gjyqtarëve pjesë e Gjykatave për Krime të Rënda, klikova në faqen e tij zyrtare. Ndërsa nuk gjeta informacionin e kërkuar, konstatova disa publikime më të hershme të këtij Komiteti me fokus reformën në drejtësi dhe procesin e rivlerësimit në veçanti, por mbeta totalisht i zhgënjyer. Jo sepse nuk gjeta argumente për “shqetësimin madhor” të Komitetit Shqiptar të Helsinkit lidhur me ngadalësinë e procesit të VETTINGUT për gjykatat e posaçme antikorrupsion, por sepse nga përmbajtja e dokumenteve e materialeve të publikuara u njoha me devijimin e këtij Institucioni nga misioni i tij kryesor: “të kontribuojë për respektimin e të drejtave të njeriut, forcimin e shtetit të së drejtës…”

Është fjala për përmbajtjen e dokumentit “RAPORT STUDIMOR për vendimmarrjen e institucioneve të rivlerësimit kalimtar të gjyqtarëve dhe prokurorëve (VETTING)”, publikuar në Nëntor 2018, si dhe për dokumentin RAPORT “Krijimi dhe funksionimi i organeve të reja të qeverisjes së drejtësisë”, (referuar gjetjeve të monitorimit në periudhën Prill 2018 – Mars 2019). Në këto dokumente, konstatova, krahas formalizmit burokratik të të dhënave edhe shmangien e qëllimshme të autorëve prej problematikave më thelbësore që shqetësojnë e duhet të shqetësojnë profesionistët. Madje vërejta zhvendosjen e këtij Institucioni shumë të nderuar, në një shtojcë të organizatave të tjera jo qeveritare, (duke mos përjashtuar këtu edhe Institutin e Studimeve Politike (ESP), Qendrën për Studimin e Demokracisë dhe Qeverisjes (CSDG), etj.), të cilat aktualisht duket se kanë vënë si qëllim kryesor të veprimtarisë së tyre, përkrahjen dhe justifikimin, me çdo mjet e mënyrë, të gjitha vendimmarrjet e Institucioneve të VETTING-ut edhe pse, nga studimet e vëzhgimet e tyre,  konstatohen, jo rrallë, shkelje nga më të rënda të parimeve të procesit të rregullt ligjor.

Edhe nga përmbajtja e dokumentit “RAPORT STUDIMOR për vendimmarrjen e institucioneve të rivlerësimit kalimtar të gjyqtarëve dhe prokurorëve (VETTING)”, rezulton se, që në Nëntor 2018, Komiteti Shqiptar i Helsinkit (KSHH), ka evidentuar një sërë problematikash në vendimmarrjet e KPK-së dhe të KPA-së, për të cilat, ndonëse ka konstatuar se nuk ishin në përputhje me parimet e KEDNJ-së, ka zbutur deri në justifikim shkeljet e evidentuara, sepse, pothuajse pas çdo “gjetje” ka konkluduar se “Problematikat e raportuara nuk përbëjnë shkelje shumë të rënda të legjislacionit, por ato pasqyrojnë një debat dhe analizë ligjore që mbetet i hapur mes profesionistëve dhe rrjedhimisht nuk konsiderohet shterues”. Pra, hartuesit e RAPORTIT, kanë shmangur si qëndrimin kritik për shkeljet e parimeve të procesit të rregullt ligjor, ashtu edhe rekomandimet përkatëse për përmirësimin e veprimtarisë së Institucioneve të Rivlerësimit e korrigjimin e praktikës së gabuar të tyre.

 Në veçanti referojmë disa çështje të evidnetuara nga KSHH-ja në këtë RAPORT, për kriterin e vlerësimit pasuror, si kriteri që përbën shkakun më të shpeshtë të shkarkimeve nga detyre të subjekteve. Me të drejtë hartuesit e Raportit kanë evidentuar se për kriterin e kontrollit pasuror “vëzhguesit kanë ngritur disa çështje …, nëse hetimi administrativ i komisioneve të vettingut ka qenë i plotë, nëse vlerësimi i pasurisë është neglizhuar në disa raste dhe në raste të tjera ka qenë më shumë strikt nga sa duhet. Të gjitha këto aspekte të lidhura me këtë kriter synojnë të analizojnë nëse ka patur ose jo standarte të dyfishta të zbatuara nga komisionet e vettingut”.

Pra, që në Nëntor 2018, vëzhgimi i KSHH ka evidentuar se në disa vendime të KPK-së e KPA-së, hetimi është kryer i paplotë, madje se ka patur edhe shkelje të parimeve bazë të KEDNJ-së, sikurse është edhe parimi i “barazisë para ligjit”, duke evidentuar standartet e dyfishta të kontrollit pasuror.

Me fjalë të tjera, KSHH-ja, që në Nëntor 2018, paska konstatuar vendimmarrje të Institucioneve të Rivlerësimit, posaçërisht të KPK-së, me qasje diskriminuese dhe cënime të të drejtave të Subjekteve të Rivlerësimit, të parashikuara nga nenet 18 e 179/b/2 të Kushtetutës edhe nga nenet 6 e 14 të KEDNJ-së, por reagimi në këtë Studim është krejt pa nerv, madje justifikues.Ndonëse këto shkelje përbëjnë thelbin e objektit të veprimtarisë së KSHH-së dhe duhet të jenë ndër “SHQETËSIMET” kryesore të këtij Komiteti, duket se hartuesit e RAPORTIT, nuk kanë pasur “këllqe” ta trajtonin problematikën tej konstatimeve “shterpë” për prezencën e shkeljes. Në vend që të kërkohej nxjerrja e përgjegjësive dhe ndryshimi i mënyrës së procedimit, në RAPORT jepen “doza” qetësuese dhe pajtuese me këto qasje të gabuara të vendimeve të marra në studim, kur shprehet se: “Edhe në këtë drejtim, duke qenë se çështjet konkrete kanë specifikat dhe karakteristikat e tyre individuale, si dhe për shkak se vëzhgues të ndryshëm kanë analizuar vendime të ndryshme, është e vështirë të arrihet në opinione dhe konkluzione të plota dhe të sakta”. 

Në të njëjtën mënyrë vijon edhe pjesa e këtij Raporti të KSHH-së “Studimi i Vendimeve të KPK dhe KPA” (faqe 9 -18), sepse thuajse është anashkaluar analiza e kryer në këndvështrimin e aplikimeve të parimeve të procesit të rregullt ligjor dhe të të drejtave të Subjekteve e sipas KEDNJ-së. Edhe kur është rrekur të bëjë një gjë të tillë, përfundimi i KSHH-së, ose ka qenë “as mish e as peshk” ose, më keq akoma, ka qenë në kahun e pranimit të qëndrimeve të paligjshme të Institucioneve të Rivlerësimit, duke nxitur vijimësinë e këtyre shkeljeve të rënda për procesin e rregullt ligjor.

Edhe më domethënës bëhet ky deduksion, kur shohim trajtimin e mënyrës së aplikimit të parimit të “barazisë së armëve juridike” në proceset e rivlerësimit.

Sipas STUDIMIT të kryer nga KSHH-ja, duke shtjelluar teorikisht këtë parim, përcaktohet se “është një elementet kryesor i “gjykimit të drejtë”, i elaboruar gjerësisht në jurisprudencën e Gjykatës së Strasburgut. Ky parim përfshin të drejtën për ti dhënë një mundësi të arsyeshme palës për të paraqitur versionin e saj të çështjes, i realizuar nëpërmjet 3 kërkesave minimale kryesore:

1. e drejta për të paraqitur prova,
2. e drejta për të kundërshtuar provat në disfavor të palës,

• e drejta për të paraqitur argumente në lidhje me çështjen…….”

Madje në raport me të drejtë shtjellohet edhe se: “…këto parime janë të mishëruara edhe në nenin 47 të Kodit të Procedurave Administrative ku ligji nr.84/2016 referon ndër të tjerash lidhur me të drejtat e subjektit të rivlerësimit gjatë procesit të rivlerësimit…”.

Por më pas, çuditërisht, hartuesit e RAPORTIT marrin një “kthesë të çuditshme” në përfundimet e Studimit kur përpiqen të justifikojnë interpretimet e gabuara në disa vendime problematike, duke dalë nga “misioni” dhe qëllimi i veprimtarisë së tyre. Për rrjedhojë RAPORTI, behet jo vetëm me përmbajtje kontradiktore, por edhe ndikon në cënimin e besueshmërisë së opinionit e të profesionistëve për KSHH-në. Hartuesit e Raportit, harrojnë se çfarë kanë shkruar pak rreshta më lart, dhe duke neglizhuar përmbajtjen e nenit 179/b/2 të Kushtetutës, përpiqen “të mbulojnë diellin me shoshë”. Ata thuajse pranojnë vendimmarrjet e gabuara të Institucioneve të Rivlerësimit edhe për rastet kur kanë vepruar në kundërshtim me këtë parim të procesit të rregullt ligjor, duke vënë më tepër theksin në konstatimin se “… vetë ligji nr.84/2016 parashikon në nenin 4, pika 5 të drejtën e subjekteve të rivlerësimit për një proces të rregullt dhe nenin 49, pika 9 të tij parashikohet se “refuzimi i kërkesës për marrjen e provës bëhet me vendim të arsyetuar duke argumentuar shkaqet e refuzimit”. Gjithashtu, pika 6 e këtij neni parashikon rastet e refuzimit të provës nga ana e KPK. 

Nga studimi i vendimeve janë vërejtur disa raste të refuzimit të marrjes së provës të kërkuar nga subjekti i rivlerësimit, si psh për caktimin e një eksperti të pavarur, thirrjen e dëshmitarëve etj.”.

Përshkrimi në këtë mënyrë i shkeljes së parimit të “barazisë së armëve juridike” në proceset e rivlerësimit, të krijon perceptimin se hartuesit e Raportit të KSHH-së, duket se nuk synojnë të tërheqin vëmendjen e KPK-së e KPA-së për respektimin e së drejtës së Subjekteve për të paraqitur prova, (përfshirë edhe ato me ekspert e dëshmitarë), por duket se kërkojnë të  justifikojnë paligjshmërinë e veprimtarisë së tyre, prandaj mendoj se mund të kenë nxitur KPK-në për të thelluar qëndrimin e tyre në kundërshtim me ligjin e kushtetutën.

Ndonëse KSHH-ja refuzon të shprehet në këtë Raport Studimor për pasojën që mund të ketë, për këtë shkelje të KEDNJ-së, ankimi i çështjeve në Strasburg, shmang qëndrimin e saj për thelbin e cënimit të këtij parimi të procesit të rregullt ligjor, duke u mjaftuar vetëm me paraqitjen e SHQETËSIMIT formal për mungesën e arsyetimit të refuzimit të pranimit të provave të kërkuara nga subjektet kur shprehet se në disa vendime “… rezulton se është cituar vetëm baza ligjore e refuzimit, por nuk është argumentuar se përse ndodhemi para shkaqeve dhe rrethanave të parashikuara në këtë dispozitë (neni 49/6 të ligjit 84/2016”.

Ndërkohë që, zbatimi i parimit të “barazisë së armëve juridike”, për kriterin e kontrollit pasuror, thuajse në të gjitha proceset e rivlerësimit, ka qenë dhe është e nevojshme kryerja e ekspertimeve kontabël, apo të fushave të tjera (si ato të vlerësimit të pasurive të palujatëshme etj.), me pjesëmarrjen aktive të Subjketeve të Rivlerësimit dhe ekspertëve të zgjedhur prej tyre. Realizimi i ekspertimeve nga këshilltarët ekonomik të KPK-së (apo edhe të KPA-së) është i kontestueshëm për shumë faktorë, më thelbësori ndër të cilët është se ata jo vetëm nuk marrin asnjë pyetje nga Subjektet, por duke qenë nën varësinë e organit që kryen hetimin e gjykimin e çështjes, nuk mund të jenë të paanshëm e aq më pak të besueshëm për përfudnimet e tyre.

Prandaj, ndonëse parimi i “barazisë së armëve juridike” është i vetmi parim i procesit të rregullt ligjor i trajtuar gjerësisht në Raportin e KSHH-së, shkelja e hapur e tij prej Institucioneve të Rivlerësimit, është trajtuar në mënyrë krejtësisht të zbutur, pa nervin e duhur kritik, madje me qasje justifikuese, duke bërë efektin e kundërt tek anëtarët e Institucioneve të Rivlerësimit që iu drejtohet. Të krijohet ndjesia se edhe për këtë problematikë KSHH-ja është e interesuar më tepër për ruajtjen e “statuquo-së”, madje duket se ka “frikë” dhe është e SHQETËSUAR se mos interpretimet e saj do të sjellin ndikim në shqyrtimin këtyre çështjeve kur të dërgohen për gjykim nga subjektet në GJEDNJ-së.

ë fakt ky “shqetësim” i KSHH-së, nuk është i pa bazë, përderisa e drejta e “barazisë së armëve juridike” në proces, sipas praktikës së GJEDNJ-së, posaçërisht, e drejta për thirrjen e “ekspertit” ka qenë, në disa raste, shumë e rëndësishme. Kështu në çështjen Yvon v. France, § 37, përcaktohet se eksperti mund të mbajë një pozitë dominuese në zhvillimin e procedurës dhe për pasojë të ushtrojë influencë të madhe në vlerësimin e gjykatës”.  Ndërsa në disa çështje të tjera si, Sara Lind Eggertsdóttir v. Iceland, § 53; Letinčić v. Croatia, § 51, “mungesa e neutralitetit të një eksperti, së bashku me rolin e tij në zhvillimin e procedurës, mund të zhvendosë balancën e procedimit në favor të një pale dhe në disfavor të palës tjetër në shkelje të parimit të barazisë së armëve”. Edhe në çështjen Wierzbicki v. Poland, § 45, kjo shkelje proceduriale është vlerësuar si e patolerueshme prej GJEDNJ-së, kur thekson se “gjykatat kurrësesi nuk duhet të ndikojnë në kufizimin joproporcinal të palës dhe aftësisë së saj për të paraqitur prova, dëshmitarë dhe argumentuar në mbështeje të qëndrimit të saj”.

Në kundërshtim me këto praktika të GJEDNJ-së, por edhe duke u shmangur nga misioni i saj, në Raportin Studimor të KSHH-së jepen edhe argumente shtesë, për të mos kritikuar ndërprerjet e pa ligjshme të hetimeve administrative, përfundimin e tyre si në fazën e hetimit edhe në gjykim, në mënyrë të paplotë, duke “miratuar” refuzimet për të pranuar provat e kërkuara nga Subjektet e  Rivlerësimit kur shprehet se: Sa më i thellë është hetimi, aq më shumë mund të vonohet i gjithë procesi, çka është tashmë një shqetësim për të gjithë zbatimin e reformës në drejtësi. Kjo është një analizë e vështirë sa kohë vërehet se ka një konflikt mes qëllimeve, pra qëllimit për të patur një hetim sa më të plotë, objektiv dhe gjithëpërfshirës në kuadër të vettingut dhe qëllimit për të patur një proces efektiv brenda një afati të arsyeshëm që nuk bllokon funksionimin dhe krijimin e institucioneve të drejtësisë (atyre ekzistuese dhe të reja).

Pra SHQETËSIMI primar i KSHH-së mbetet vonesa e procesit të Rivlerësimit, ndërsa cilësia e vendimmmarrjeve dhe për më tepër shkeljet e parimeve të procesit të rregullt ligjor, duket se nuk kanë rëndësi për të.

Një tjetër “gjetje” e Raportit të KSHH-së, lidhet me problematikën se në “disa vendime të studiuara për vështirësitë apo paaftësinë e subjektit të rivlerësimit për të paraqitur të dhëna për një periudhë mbi 20 vjet më parë, në mënyrë të veçantë atëherë kur sistemi bankar nuk ka funksionuar në mënyrën e duhur, kur ka patur informalitet dhe probleme në drejtim të përmbushjes së detyrimeve tatimore ose kur provat nuk mund të sigurohen më”.

Ndonëse ligjvënësi shqiptar, sipas rekomandimit edhe të Komisionit të Venecias, ka parashikuar nenin 61/1 të ligjit 84/2016 si reflektim të përmbajtjes së nenit “D/4” të Aneksit të Kushtetutës Raporti Studimor i KSHH-së, refuzon ta trajtojë problematikat e sipërcituara sipas parimit tjetër shumë të rëndësishëm të KEDNJ-së, parimit të “sigurisë juridike”. Mendoj se, hartuesit e Raportit të KSHH-së, janë në dijeni të praktikës së GJEDNJ, e cila në disa vendime të saj, (në respektim të parimit të “sigurisë juridike” të KEDNJ-së), ka kërkuar shmangien e vendimeve të padrejta në lidhje me ngjarje të cilat kanë ndodhur në të kaluarën e largët. Kështu GJEDNJ ka theksuar nevojën e shmangies së vendimeve ndëshkuese (edhe me natyrë administrative) mbi bazën e provave të cilat mund të jenë bërë të pabesueshme dhe të paplota për shkak të kalimit të kohës (shih Stubbings dhe të Tjerë kundër Mbretërisë së Bashkuar, 22 tetor 1996, § 51, Raporte 1996‑IV). Madje GJEDNJ ka theksuar nevojën e parashikimit në legjislacionin e brendshëm të periudhave kufizuese si për sa u përket veprave penale, edhe për ato disiplinore dhe për veprat e tjera (ku përfshihen edhe ato me natyrë administrative).

Prandaj, në këndvështrimin tim, edhe për procesin e rivlerësimit, ndonëse u lejua verifikimi i pasurisë edhe në periudha të largëta, pra nuk u përcaktua “periudhë kufizuese” siç orienton GJEDNJ-ja, kushtetutbërësi shqiptar (me rekomandimet edhe të Komisionit të Venecias) parashikoi, jo vetëm paragrafin e “3” të nenit “D”  të Aneksit të Kushtetutës sipas së cilit “..Pasuri të ligjshme për qëllimet e këtij ligji konsiderohen të ardhurat që janë deklaruar dhe për të cilat janë paguar detyrimet tatimore..”, por edhe paragrafin “4” të të njejtës dispozitë, me të cilën, ndonëse jo drejtpërdrejtë, por plotësisht të kuptueshme për profesionistët ka garantuar parimin e sigurisë juridike, me parashikimin se:

“Nëse Subjekti i Rivlerësimit ka një pasuri më të madhe se dyfishi i pasurisë së ligjshme, ai prezumohet fajtor për shkelje disiplinore, përveçse kur ai paraqet prova që vërtetojnë të kundërtën”.

Me këtë dispozitë kushtetuese është mbajtur në konsideratë specifika e realitetit shqiptar pas viteve ‘90, pamundësisë objektive të shtetasve për të ruajtur e zotëruar ende, dokumentacionin e plotë që justifikon ligjërisht pasurinë, mangësitë në ruajtjen apo në plotësimin e dokumenteve tatimore apo të akteve të tjera shkresore përfshirë edhe gabimet në deklaratat e dorëzuara në vite në ILDKPI, etj., (shih më gjerë edhe trajtimin e ekspertes kushtetuese Aurela Anastasi në Komentarin mbi ndryshimet kushtetuese 2016).

Ndonëse qëndrimi i kushtetutbërësit, sipas përmbajtjes së nenit “D” të Aneskit të Kushtetutës, ka përfshirë “de fakto” periudhën kufizuese (me qëllim shmangien e vendimeve të padrejta në lidhje me ngjarje të cilat kanë ndodhur në të kaluarën e largët), për KSHH-në, shkarkimet e Subjekteve për shkak se nuk kanë paguar taksat e tatimet 10 -15 vjet më parë, apo edhe për pafatësi të administratës tatimore në vitet e para të fillimit të ekonomisë së tregut, edhe pse shkeljet haptazi parimi i “sigurisë juridike”, nuk ka përbërë SHQETËSIM, madje justifikohen, kur shprehet se “…Edhe në këto raste, vendimmarrja e organeve të vettingut varet nga rasti individual dhe përsëri shfaqet konflikti i qëllimeve. Vetingu nuk mund të kërkojë të pamundurën, por nga ana tjetër vetingu nuk mund të pranojë histori të papranueshme, të cilat në optikën e profesionistëve por edhe të publikut janë të pabesueshme”. 

Duke patur bindjen se përmbajtja tërësore e nenit “D” të Aneksit të Kushtetutës, garanton këtë parim të KEDNJ-së, sepse i orienton Institucionet e Rivlerësimit drejt verifikimit të standardit të dyfishit të pasurisë së ligjshme, si një kufi ndarës për përgjegjësinë disiplinore, në rastet kur jo vetëm nuk gjenden dokumentte e provat shkresore për justifikimin e të ardhurave të ligjshme, por edhe për rastet kur pasuritë janë vënë nga veprimtari të ligjshme të Subjekteve e Personave të lidhur me ta, edhe pse, në ato perudha të largëta, nuk është paguar i plota tatimi mbi të ardhurat.

Ndërsa KSHH-ja në këtë Raport Studimor, rezulton se ka heshtur të trajtojë këtë problematikë, nuk ka preferuar të shprehet për nevojën e aplikimit të parashikimit kushtetues “të dyfishit të pasurisë”, si kufi i përgjegjësisë disiplinore në proceset e rivlerësimit, duke injoruar qëllimisht aplikimin e parimit të “sigurisë juridike”, i cili pa dyshim, është një elementet tjetër i rëndësishmë për “gjykimin e drejtë”, sipas trajtimit të gjerë të jurisprudencës së Gjykatës së Strasburgut.

Ndërsa u njohja me përmbajtjen e “OPINIONIT LIGJOR” të znj. Erinda Skëndaj, Drejtore Ekzekutive e Komitetit Shqiptar të Helsinkit, në lidhje me kushtetutshmërinë e atributit të vëzhguesit ndërkombëtar të ONM-së, për të dhënë mendime ndryshe/paralele ndaj vendimeve të Kolegjit të Posaçëm të Apelimit (KPA), më bind se, qëndrimi i sipërcituar i KSHH-së nuk ka qenë i rastësishëm, por përbën qëndrim konstant në përkrahje të vendimeve të gabuara të Institucioneve të Rivlerësimit edhe kur prej tyre shkelen parimet e procesit të rregullt ligjor dhe Kushtetuta.

Nëse Subjektet e Rivlerësimit, (përfshirë edhe autorin e këtij shkrimi), kanë pritur nga Komiteti Shqiptar i Helsinkit që të ndikonte në interpretimin e saktë të dispozitës së mësipërme kushtetuese ne raport me përmbajtjen e nenit 61 të ligjit 84/2016, OPINIONI i znj. Skëndaj shkon tej çdo parashikimi, kur rreket të kundërshtojë argumentet e dhëna nga vëzhguesi ndërkombëtar në çështjen e znj. Antoneta Sevdari dhe të justifikojë kështu interpretimet krejt të gabuara që janë bërë e bëhen nga Institucionet e Rivlerësimit, si në këtë rast, për këtë problematikë.

Prandaj, duke patur këndvështrim të kundërt jo vetëm për problematikën, por edhe për “MISIONIN” e KSHH-së, zgjodha të mos hesht dhe t’i drejtohem jo vetëm këtij Komiteti, por edhe opinionit publik, sepse mendoj se është koha që KSHH-ja duhet të zgjohet, të gjejë vendin e tij si një zë i fuqishëm për mbrojtjen e të drejtave të njeriut në Shqipëri, pa neglizhuar edhe të drejtat që ligji dhe Kushtetuta i kanë njohur  gjyqtarëve  e prokurorëve gjatë procesit të rivlerësimit kalimtar (nëse ende prej KSHH-së këto Subjekte konsiderohen qënie humane e vlerëson se të drejtat e tyre në proces  përfshihen në mbrojtjen e KEDNJ-së).

I theksoj këto pritshmëri, sepse në përmbajtjen e “OPINIONIT LIGJOR” të znj. Erinda Skëndaj, (në lidhje me qëndrimin e z. Ferdinando Buatier de Mongeot, vëzhgues ndërkombëtar i ONM-së), konstatoj se, jo vetëm nuk ka patuar aspak interes të verifikojë cilësinë e kryerjes së procesit të rivlerësimit, por as nuk është shqetësuar për mënyrën e aplikimit të parimeve të KEDNJ-së, për të drejtat e Subjektit të Rivlerësimit, në atë proces. Sipas znj. Skëndaj, vendimi i KPA-së për shkarkimin e prokurores A. Sevdari ka qenë i drejtë dhe i bazuar në kompetencat ligjore që ka ky Institucion Rivlerësimi, ndërsa mendimi kundër/paralel i vëzhguesit ndërkombëtar, qënka i gabuar, në kundërshtim me ligjin e rivlerësimit dhe tagrat që Kushtetuta ka dhënë për ONM-në!

Por, më i papranueshëm është “SHQETËSIMI” i Drejtores Ekzekutive të KSHH-së në këtë OPINION, se qëndrimi kundër, i vëzhguesit ndërkombëtar z. Ferdinando Buatier de Mongeot dhe argumentet e tij për deformimin e zbatimit të nenit 61 të ligjit 84/2019, do të sillte problematikë në gjykimin e çështjes nga GJEDNJ, në Strasburg !

Nëse këtë opinon do ta kishte nënshkruar ndonjë prej zëdhënësve të KPA-së, nuk do të përbënte as lajm e as çudi, por artikulimet e sforcuara e të tejzgjatura të znj Skëndaj për të zhvleftësuar ndikimin e opinionit kundër, të Vëzhguesit Ndërkombëtar, z. Ferdinando Buatier de Mongeot, insistimi i saj për ta paraqitur atë si në kundërshtim me ligjin e Kushtetutën, është sa paradoksal aq edhe në kundërshtim me detyrën e misionin që ka KSHH-ja.

Më duhet të bëj të qartë që në fillim, se ashtu si një pjesë e qenësishme e subjekteve në rivlerësim, e kam parë dhe e shoh qëndrimin kundër ndaj vendimit të KPA-së, të z. Ferdinando Buatier de Mongeot, si të vetmen shkëndijë, pas së cilës duhet të lindte drita e të vërtetave negative që po kryhen në jo pak raste të proceseve të rivlerësimit, në lidhje me kriterin e vlerësimit pasuror.

Theksojmë se, ndonëse legjislacioni i rivlerësimit dhe Kushtetuta i obligon Institucionet e Rivlerësimit të aplikojnë parimet e kushtetutshmërisë, të ligjshmërisë, të objektivitetit, të proporcionalitetit dhe të barazisë para ligjit (sipas nenit 179/b/2 të Kushtetutës dhe nenin 4/5 të ligjit të rivlerësimit), gjithnjë e më shpesh ato neglizhojnë këto parime, ose i zbatojnë me standarte të shumëfishta.

Por këto problematika, jo vetëm nuk përbëjnë SHQETËSIM për KSHH-në, por me OPINIONIN ligjor të znj Skëndaj, duke se kërkohet të spostohet edhe vëmendja e Operacionit Ndërkombëtar të Monitorimit (ONM), nga monitorimi e mbikqyrja reale e proceseve të Rivlerësimit apo të reduktohet ndikimi i tyre në proces, vetëm me rekomandimet për Komisonerët që duhet të ankimojnë vendimet konfirmuese të dhëna nga KPK.

Në fakt, Operacioni Ndërkombëtar i Monitorimit, me vëzhguesit ndërkombëtar, jo vetëm kanë të drejtë të ndjekin procesin e rivlerësimit por edhe kanë rol aktiv në të gjithë fazat e nivelet e proceseve të rivlerësimit, me qëllim që të japin ndihmesën e tyre, për shmangien edhe të vendimeve të shkarkimit nga detyra. Prandaj subjektet e rivlerësimit kanë pritur që Vëzhguesit ndërkombëtar të ishin më aktivë gjatë kryerjes së mbikqyrjes e “monitorimit të procesit të rivlerësimit në të gjitha nivelet e tij”, posaçërisht edhe në kundërshtimin e vendimmarrjeve të shkarkimit të subjekteve nga detyra kur ato duket qartazi se janë të padrejta e abuzive, në shkelje të dispozitave të legjislacionit të rivlerësimit apo të bazuara në interpretime të gabuara të ligjit e Kushtetutës.

Deri tani, reagimet publike të ONM-së në këtë kah, reduktohen vetëm në qëndrimin e Vëzhguesit Ndërkombëtar, z. Ferdinando Buatier de Mongeot, (në lidhje me vendimin e KPA-së për shkarkimin e subjektit A.S), që kundërshtohet fort nga znj Skëndaj në OPINIONIN e saj Ligjor.

Megjithëse i vetëm, opinioni i vëzhguesit De Mongeot, ishte e mbetet ndërhyrje shumë domethënëse, kundër një prej interpretimeve më të gabuara të nenit 61/3 të ligjit të rivlerësimit, në raport me pikën “1” të të njëjtës dispozitë. Ky opinonin në tërësi, e posaçërisht vërejtja e tij se interpretimi i zgjeruar i nenit 61/3 të ligjit 84/2016, ndryshon thelbësisht vullnetin e ligjvënësit sepse e kthen ligjin në një mjet “të aftë për të kryer mutacion gjenetik të çdo pike të përmendur në nenin 33 dhe duke e kthyer atë në “deklarim të pamjaftueshëm”, duhet të kishin shqetësuar më fort edhe vëzhguesit e tjerë të ONM-së, që mbikqyrin e monitorojnë proceset e rivlerësimit, edhe për raste të tjera të diskutueshme të shkarkimeve nga KPK, me të njëjtin interpretim.

Në këndvështrimin tim, ndryshe nga sa pretendohet në Opinionin ligjor të sipërcituar, z. De Mongeot, me prefesionalizëm e brenda tagrave që i ka dhënë kushtetutbërësi shqiptar, ka qenë  në mbrojtje të plotë të Kushtetutës e ligjit të Rivlerësimit, për mënyrën e vlerësimit pasuror, kur ka dhënë opinionin e tij të kundërt me vendimin e KPA-së, si vijon: “Me respekt mendoj se në rastin e subjektit Antoneta Sevdari nuk ishte e saktë që gjetjet e mësipërme të klasifikoheshin në kuptimin e “deklarimit të pamjaftueshëm”, sipas nenit 61, pika 3 të ligjit nr. 84/2016. Si pasojë, vlerësoj se sanksioni i shkarkimit nga detyra ishte zbatuar në mënyrë të paarsyeshme”.

Por ky përfundim i Vëzhguesit Ndërkombëtar të ONM-së duket se ka shqetësuar KSHH-në, në vend që të kishte shërbyer për “zgjimin” e saj, për ta vënë në lëvizje që të ndërmerrte nismat e duhura ligjore apo insitucionale, (sipas mundësisë që ka e brenda MISIONIT të tij), për të korrigjuar praktikën e gabuar të KPK-së e KPA-së. Madje shtjellimi nga znj Skëndaj, në OPINIONIN e saj LIGJOR, duket se është totalisht në kundërshtim me “MISIONIN” e përcaktuar në hyrje të faqes elektronike të Insitucionit që drejton.  Duke qenë kundër qëndrimit të vëzhguesit ndërkombëtar për rastin si më sipër të procesit të rivlerësimit, znj. Skëndaj, ndër të tjera e ndërton opinion e saj duke shtruar disa pyetje, njera prej të cilave, e cila duket se e shqetëson më shumë është:

A krijon precedenti i mendimit paralel të vëzhguesit ndërkombëtar, Z. De Mongeot, për vendimin e KPA-së, premisa të njëanshme dhe jo objektive, për tu përdorur nga subjekti gjatë gjykimit të çështjes në Gjykatën e Strasburgut?

Pikërisht ky paska qenë shqetësimi kryesor i Drejtores Ekzekutive të KSHH, kur thekson se “kam mendimin, se mendimi paralel/ndryshe i paraqitur nga vëzhguesi i ONM-së mbi vendimin e KPA-se për çështjen A. Sevdari, tejkalon atributet e përcaktuara në nenin “B” të Aneksit të Kushtetutës…. Për më tepër, në rastin në fjalë apo në një precedent tjetër të njëjtë nëse do të ketë në të ardhmen nga vëzhguesit ndërkombëtar ndaj vendimeve të KPA-së, mendimi paralel/ndryshe do krijonte premisa për të favorizuar subjektet në proceset e tyre në Gjykatën e Strasburgut”.

Në fakt ky “SHQETËSIM”, ndonëse në mënyrë të tërthortë është evidentuar edhe në dokumentin RAPORT STUDIMOR, të publikuar në Nëntor 2018, por shprehja kaq hapur në këtë Opinion ligjor duket se del krejtësisht jashtë objektit të veprimtarisë së KSHH-së. Në të kundërt, mendoj se “ankthi” i KSHH-së, nuk duhet të jetë për pritshshmëritë e pranimit nga GJEDNJ-ja të ankimeve të Subjektve të Rivlerësimit kundër vendimmarrjeve të gabuara të KPA-së, por “SHQETËSIMI” për shkeljet e lejuara prej Institucioneve të Rivlerësimit, veprimtaria e tyre në kundërshtim me parimet e procesit të rregullt ligjor, të cilat janë të detyrueshme për aplikim jo vetëm sipas nenit 4/5 të ligjit 84/2016, neneve 18 e 179/b/2 të Kushtetutës, por edhe nga KEDNJ-ja në nenet 6 e 14 të saj.

Për analogji dhe për të bërë më të prekshme këtë problematikë, po ndjek në vijim të njëjtën metodikë të Opinionit Ligjor si më sipër cituar, duke shtruar për Komitetin Shqiptar të Helsinkit disa pyetje:

1. Sipas MISIONIT të KSHH-së, a përfshihen në objektin e veprimtarisë së saj edhe vëzhgimi, studimi e reagimi për shkeljet e të drejtave proceduriale e kushtetuese, të gjyqtarëve e prokurorëve, nga Institucionet e Rivlerësimit? Nëse po, a përbëjnë shqetësim për KSHH, shkeljet e parimeve për procesin e rregullt ligjor të parashikuara në nenin 18, 179/b/2 të Kushtetutës dhe në nenin 4/5 të ligjit 84/2016?

2. Në këndvështrimin e KSHH-së, cili është interpretimi i nenit 61/1 – 61/3 të ligjit 84/2016, në raport me nenin “D” të Aneksit të Kushtetutës dhe me parimin e “sigurisë juridike”, të mbrojtur nga KEDNJ-ja dhe të trajtuar gjerësisht nga praktika e Gjykatës së Strasburgut? A mendon KSHH-ja se qëllimi i reformës në drejtësi (përfshirë edhe i ligjit të rivlerësimit) është largimi nga detyra i gjyqtarëve e prokurorëve për pasuri të krijuara në kohët e largëta, kur ekonomia e tregut ishte embrionale, apo për më tepër për pasuritë e krijuara kur Subjekti nuk ishte pjesë e sistemit të drejtësisë?

3. A gjendet në legjislacionin e rivlerësmit ndonjë dispozitë ligjore që lejon shkarkimin nga detyra të Subjketeve sepse kanë marrë kredi të butë pa plotësuar kriteret e kohës, apo më keq, vetëm sepse kënë aplikuar për një kredi të tillë?

5. A mendon KSHH-ja se disa vendime të gabuara të Institucioneve të Rivlerësimit (sikurse është edhe rasti i prokurores Sevdari), jo vetëm kanë ulur besueshmërinë e procesit, por edhe kanë krijuar situatë ankthi e pasigurie tek gjyqtarët e prokurorët e ndershëm e të përkushtuar, duke i demotivuar ata për vijimin e përmbushjes me korrektesë të detyrës?
6. A janë pjesë e verifikimit të KSHH-së respektimi i të drejtës së subjekteve për tu dëgjuar e gjykuar drejtësisht nga një gjykatë e pavarur, e paanëshme dhe e caktuar me ligj, të parashikuar nga nenit 42 të Kushtetutës dhe të nenit 6 të KEDNJ-së? Nëse po, a duhet të “shqetësohet” për pasojat e pranimit të ankimeve nga Gjykata e Strasburgut për shkeljen e këtij parimi, për rastet e bëra publike të zgjedhjes së disa Anëtarëve të caktuar të Institucioneve të Rivlerësimit, në kundërshtim me kriteret e përcaktuara nga ligji e Kushtetuta?

Përgjigjet e këtyre pyetjeve janë lehtësisht të kuptueshme, por jam i bindur se KSHH-ja, ende nuk është e gatshme të japë qëndrimin e saj për to, sepse aktualisht “shqetësimet” e saj për procesin e VETTINGUT, nuk gjenden në përputhje me aplikimin e parimeve të procesit të rregullt ligjor të mbrojtur ngë KEDNJ-ja. Për rrjedhojë, si problematikat e Raportit Studimore edhe ato të Opinionit ligjor, si më sipër trajtuar, në këndvështrimin tim, gjenden jashtë misionit të Komitetit Shqiptar të Helsinkit.

Me këtë reagim nuk kam asnjë qëllim keqdashës për KSHH-në, por shpresoj të zgjoj atë për kryerjen e MINIONIT të tij, si edhe të ndikojë mbi ndonjë Shoqatë tjetër, deri “dje”, aktive (si Instituti i Studimeve Politike (ESP), Qendra për Studimin e Demokracisë dhe Qeverisjes (CSDG)), për të bërë objekt të veprimtarisë së tyre problematikat reale të procesit të rivlerësimit, që ato të mos mjaftohen me statistika formale, (duke numëruar se sa vendime janë dhënë e se si ka qenë ngarkesa me çështje e anëtareve të Institucioneve të Vetingut si relatorë apo kryesues, se sa ditë ka zgjatur njeri proces e se sa ka vijuar tjetri apo se cila ka qenë struktura formale e vendimeve), por të shohin përmbajtjen e vendimmarrjeve në raportit me ligjin, me Kushtetutën e parimet e KEDNJ-së, të nxjerrin intepretimet e gabuara, duke reaguar jo vetëm për shkeljen e parimeve të procesit të rregullt ligjor, por edhe për zbatimin e deformuar të ligjit, si në rastet e KPA-së që nuk ka pranuar deri tani asnjë ankim të Subjekteve të shkarkuara (ndërkohë që ka pranuara totalisht qëndrimet e Komisionerit për ankimet ndaj vendimeve konfirmuese) ashtu edhe qëndrimet e shpeshta të KPK-së në shkelje të parimit të “barazisë para ligjit” me standarde të shumfishta të vlerësimeve të Subjekteve.

Mendoj gjithashtu, se këto problematika duhet të bëjnë të heshtin atë pjesë të “taborrit” të shoqatave pa identitet, të shoqërisë civile, të cilat “gllabërojnë” fonde të pafundme nga BE dhe Institucionet e tjera ndërkëmbëtare dhe nga taksapaguesit shqiptar, por, në rastin më të mirë, nuk bëjnë asgjë për verifikimin e problematikave të procesit të rivlerësimit, ndërsa në rastin më të keq, japin efektin e kundërt, kur thurin vetëm lavde “sukseseve” që po shënohen duke larguar nga detyra gjyqtarët e prokurorët, madje duke i cilësuar të gjithë, pa asnjë dallim, si të “korruptuar” e abuzues me detyrën (pavarësisht nga shkaku i largimit e arsyet e vendimeve të dhëna nga Institucionet e Rivlerësimit).

Me anën e këtij reagimi shpresoj që problematikat e prezantuara më sipër, ndonëse i adresohen KSHH-së, të merren në konsideratë edhe nga ligjvënësit shqiptar, posaçërisht nga Anëtarët e Komisionit të Ligjeve (të cilët edhe kur referohen raste flagrante të vendimeve të gabuara, “nuk duhet të fshihen pas gishtit”, sikurse ka ndodhur në disa emisione televizive, duke u shprehur se nuk mund të ndërhyjnë në veprimtarinë e Institucioneve të Rivlerësimit sepse ato janë të pavarura”. Duke u kujtuar ligjvënësve të nderuara se pavarësisht ndarjes së pushteteve, të gjithë janë, e duhet të jenë “VARUR” nga ligji, mendoj se është koha që Kuvendi i Shqipërisë të ndërmarrë nismat e duhura për të ndërhyrë në ligjin 84/2016, jo për të luftuar “KÇK-në” inekzistente, por me qëllim që të motivohen gjyqtarët e prokurorët e ndershëm që janë ende në detyrë, edhe duke përcaktuar dispozita të reja që do të ndikonin në korrigjimin e praktikave të gabuara të KPK-së apo KPA-së dhe të frenonin shkeljet haptazi prej tyre, si të dispozitave materiale e proceduriale të legjisalcionit të rivlerësimit, edhe të parimeve të KUSHTETUTËS sipas ndryshimeve të bëra në Korrik 2016.

Duke përfunduar shpresoj se për të ardhmen, KSHH-ja nuk do të ketë SHQETËSIM parësor pritshmërinë e vendimeve të GJEDNJ-së për pranimin e mundshëm të ankimeve të Subjekteve, por do të SHQETËSOHET më shumë për vendimet që jepen prej Instutucioneve të Rivlerësimit në shkelje të parimeve të procesit të rregullt ligjor, duke REAGUAR, për ndryshimin e praktikave të gabuara të tyre.