Shkëlqim Hajdari paralajmëron ndryshime Kushtetuese në Shqipëri: Janë emergjencë kombëtare

Ish-prokurori dhe ish-drejtuesi i Shoqatës së Prokurorëve, Shkëlqim Hajdari, i ftuar në emisionin “Top Talk” të gazetarit Denis Dyrnjaja në ”Top Channel”, ka folur për dënimin e Adriatik Llallës, duke e cilësuar si një nga efektet pozitive që po prodhon Reforma në Drejtësi. Sipas tij, dënimi i ish-kryprokurorit do të forcojë besimin e shqiptarëve te drejtësia. Më tej, Hajdari foli për nevojën e ndryshimeve kushtetuese në vendin tonë, në mënyrë që të krijohet një ndarje dhe balancim i pushteteve, ashtu siç duhet të jenë në një demokraci funksionale. Ish-prokurori dha edhe recetat e veta për ndryshimet që dueht të bëhen, teksa u shpreh se të gjitha këto sugjerime do të sillen shumë shpejt në një libër.

Intervista e plotë

Ju keni dhënë një intervistë të fortë për ‘Zërin e Amerikës’, në vitin 2016 mos gaboj, ku keni paralajmëruar kapjen e Prokurorisë dhe të kryeprokurorit.

Beteja që u bë nga Shoqata e Prokurorëve, që me ardhjen e Adriatik Llallës në krye të Prokurorisë dhe deri me shpërthimet publike ndaj sjelljes së tij, është një qetsim shpirtëror. Personi në fjalë i bëri prokurorisë shqiptare gjithë ato dëme. Një zyrtar i lartë, nuk ka rëndësi se çfarë dëmesh i shkakton vetes së vet, por çfarë dëmesh i bën institucionit. Kam qenë i bindur atëherë, se denoncimin e krimeve të personit në fjalë nuk e kam bërë nisur nga arsye personale, por duke dashur shumë që organi i Prokurorisë të mos përfundontë në mandatin e tij, në gjendjen siç përfundoi. Gjithsesi, dënimi i djeshëm i zotërisë është i dyanshëm. Nga njëra anë, njerëzit që kanë besuar të reforma që u bë e thellë në drejtësi, janë shpresëplotë që ky do të shërbejë si një ogur i mirë në të ardhemn. Edhe zyrtarë të lartë, ashtu si njerëz që kanë punuar për shtetin shqiptar, njerëz të përgjegjshëm, janë të trishtuar, sepse kanë kuptuar tashmë atë që ne e dinim në fillim, që kur e kishim zotërinë në krye të institucionit dhe e denoncuam, që çfarë njeriu kanë prodhuar ata që e prodhuan, për të drejtuar organin më të lartë të akt-akuzës.

Me “ata që e prodhuan”, ke parasysh politikën dhe individë të politikës, apo thjesht rrethana kohe?

Sigurisht që e prodhoi politika, jo vetëm prokurorin e fundit, por edhe prokurorë të mëparshëm, Zotëria në fjalë nuk justifikoi qenien minimale të disa parimeve që duhet të ketë Prokurori i Përgjithshëm.

Ju e dini që unë nuk dua të flas në mënyrë të përgjithsme dhe ju nuk e rezervoni zakonisht të folurën direkte. Është Adriatik Llalla produkt i një lobimi Basha- Meta në krye të Prokurorisë?

Kjo është e thënë, por gjithsesi do të doja ta pikëzoja këtë. Kjo jo vetëm që është e sigurtë, por kjo është konkrete, sepse bashkimi i këtyre dy forcave politike prodhoi Prokurorin e Përgjithshëm në fjalë. Kam parasysh më shumë idenë e njerëzve, sesa të forcave politike. Nëse ne biem dakord, që partitë politike, sidomos pas ndryshimeve të vitit 2008, këto forca kolegjiale, demokratike, organizime vullnetare, janë kthyer në parti të kryetarëve, atëherë përgjigja është e saktë, që ka qenë produkt i tyre.

Është Adriatik Llalla këmba e tërhequr zvarrë edhe për këta njerëz që lobuan, që ky njeri të vinte në krye të Prokurorisë dhe të bënte ato që bëri? Mund të jetn, Berisha, Meta apo njerëz të tjerë të qeverisë, peshqit e radhës?

Kam qenë i bindur dhe vazhdoj të jem i tillë, që reforma e thellë që kemi bërë në sistemin e drejtësisë e ka përmbysur totalisht atë, ku politika prodhonte të gjithë kupolën e drejtësisë, Prokurorin e Përgjithsëhm, anëtarët e Gjykatës së Lartë, anëtarët e Gjykatës Kushtetuese, drejtuesit e zyrave kryesore të Prokurorisë, e kemi përmbysur të tërë. Jam i binduar që në ditët, muajt, vitet në vazhdim, historia e Reformës në Drejtësi ka për të qenë një histori suksesi. Pa përmendur emra, se unë jam njeri i parimeve të forta, zoti Llalla është vetëm fillimi. Është një gjë pozitive, sepse në kuptimin e besueshmërisë së publikut në organet e reja të drejtësisë ka qenë i lëkundur. Shpresoj shumë, ashtu sikurse shpresojnë edhe faktorët ndërkombëtarë që mbështesin reformën, edhe publiku shqiptar, që pas këtij rasti, por edhe rasteve të tjera që janë nën hetim, SPAK-u do të rezultojë histori suksesi.

U bë një debat dinamik te “Open” i koleges Eni Vasili dhe doja të të pyesja për cilësimin e veprës penale. Qëndron fakti që kryeprokurori u dënua vetëm për çëshjte pasurie, duke pasur parasysh se çfarë ka pasur në dorë?

Prokurori është dënuar për ato vepra penale për të cilat prokurorët kanë pasur mundësi t’i provojnë. Vlersoj vendimin e Gjykatës. Shpresoj që ai vendim të jetë i bazuar në prova dhe të shërbejë që çdo zyrtar, qoftë i organeve shtetërorë, qoftë i organeve të tjera të shtetit shqiptar, ta kuptoj që tashmë koha e pandëshkueshmërisë ka mbaruar, për hir të forcës që ke pasur, ose që mendon se e ke aktualisht.

Nga pikëpamja formale dhe ligjore po, por nga pikëpamja faktike jo, sepse Llalla është në liri dhe nuk e di deri në çfarë afati mund t’i shpëtojë dënimit? Si do vazhdojë kjo historia për sa kohë që ai është jashtë?

Varet se për çafrë lirie e keni fjalën ju, sepse një njeri që është dënuar dhe ka marrë rrugët e botës, duke shpresuar shumë që të mos jetë i sëmurë, sepse është njeri mbi të gjitha, pra nuk është në liri. Ne që kemi hetuar nga 25 vjet, kemi kuptuar se njerëzit që janë në të tilla pozita, e vuajnë më shumë kur janë jashtë, se kur janë brenda.

Ky 2 vjeçari i dënimit, si do të vazhdojë nga pikëpamja proceduriale?

Nuk ma merr mendja se do të plotësohen afatet e parashkrimit për personin në fjalë, sepse bashkëpunimi ndërkombëtar i autoriteteve ligjzbatuese shqiptare është perfekt dhe ne kemi parë që njerëzit në pak kohë janë vënë në zbatimin të vendimeve penale që kanë dhënë gjykatat shqiptare.

Ndërkohë që flisni me shumë pathos për Reformën në Drejtësi, e cila ka prodhuar në aksionin publik, në analiza politike dhe mediatike, shumë pikëpyetje për efektet e saj. Duket sikur në mendjen tuaj Reforma në Drejtësi po funksionon, po jep produkt dhe lë hapur versionin e problemeve në organe të tjera kushtetuese. Ju jeni nga njerëzit që po përpiqeni të sillni në vëmendje, që siukurse u bë Reforma në Drejtësi, të ketë një reformë tërthore kushtetuese, edhe në raport me institucionet e tjera.

Të falenderoj, sepse për këtë pjesë të bisedës nuk kam pasur dëshirë të flas fare, por u përgjigja në respekt të pyetjeve që bëre. Kjo është pjesa që kam më shumë qejf që të flas sot para shqiptarëve dhe kolegëve, mes të cilëve disa burra të nderuar të këtij vendi kemi vite që mendojmë: “Mirë Reformën në Drejtësi e përmbysëm, e rregulluam, e ndamë nga politika, i futëm në sistemin e karrierës, po me dy pushtetet e tjera, lëgjislativ dhe ekzekutiv, çfarë do të bëjë Shqipëria?” Këto dy pushtete kanë mbetur prapa pushtetit gjyqësor, janë pushtete të pareformuara.

Ato duhet të reformohen nëpërmjet ndryshimeve thellësisht demokratike, kushtetuese dhe të kodeve përkatëse të ligjeve organike. Nuk mundet që një pushtet të shkojë në qiell dhe tjetri të mbetet në tokë. Organet e drejtësisë, sistemi gjyqësor, të gjithë biem dakord, që është histori suksesi, produktet e tij do t’i marrim në vitet në vazhdim. Kemi mbështetje të ekspertizës më të mirë ndërkombëtare dhe rezultatet e Refomës në Drejtësi janë të sigurta.

Në dorë shqiptarët kanë vetëm për t’i përshpejtuar ose ngadalëuar, por si rrugë, si orgaznizim, si frymë, është i sigurt. Në Shqipëri, pushteti i votës, i përfaqësimit, i delegimit të sovranitetit të popullit shqiptar te deputetët, disa prej të cilëve bëhen ministra, vuan, lëngon. Ky pushtet ka nevojë për ndryshime thellësisht demokratike, për ringritjen e demokracisë në Shqipëri.

Si do të ndodhë kjo? Për zgjedhje po ndryshojmë gati çdo Kod Zgjedhor, prapë do ta ndryshojmë?

Kodi Zgjedhor është derivat. Unë e kam fjalën për ndryshime që shkojnë përtej Kodit. Për ta kuptuar publiku dhe jo për nga rëndësia, unë them ta fillojmë nga aty ku prodhohet vota, për të shkuar deri te qeverisja, Parlamenti dhe Presidenti. Ne duhet të marrim masa të rëndësishme që vota e qytetarit të jetë e drejtpërdrejtë, që s’ka mundësi të blihet, të mos tjetërsohet. Listat e votimit duhet të jenë 100% të hapura, siç u bë ndryshimi kushtetues, pra për ato forca politike që e duan 100% të hapura në garë demokratike dhe për ato që nuk e duan, ta mbajnë 1/3 e mbyllur.

E dyta, neve na dha rezultat njësia 10 në votimet që bëmë dhe tregoi se votimi elektronik është histori suksesi. Nuk ka asnjë lloj pendgese që votimi, identifikimi dhe numërimi elektronik të bëhet në këtë formë qysh në zgjedhjet e pushtetit vendor. Palët do të kenë vullnet, sepse të gjitha forcat politike, qoftë ajo që është në qeveri edhe opozita, target të tyre kanë integrimin në Bashkimin Europian.

Në BE nuk mund të shkosh dot me rezultate të votimit që i nxjerr pas dy javësh, por mund të shkosh që rezultatin ta nxjerrësh si Kosova, minimumi për 15 minuta. Identifikim, votim, numërim, certifikim elektronik, në këtë mënyrë depolitizohen komisionet e numërimit dhe i gjithë sistemi relaksohet. Ndërtimi i punës konkrete, pa u vonuar asnjë orë e minutë, për të krijuar kushte e mundësi për të mundësuar votimin për shqiptarët me vendbanim të përkohshëm jashtë vendit.

U tha, por nuk u bë!

Do të bëhet, sepse partitë politike do të vihen para opinionit publik me deklarimet që kanë bërë para këtyre zgjedhjeve.

Po kjo është përgjegjshmëri shumë e lartë. Po të ishim kaq të përgjegjshëm do të ishim 30 vjet përpara Bashkimit Europian.

Këto gjëra që them unë sot janë shqetësim edhe i mazhorancës, edhe i opozitës shqiptare. Shpresoj të jenë serioz, ta kuptojnë këtë sepse ndryshe Shqipëria do të vazhdojë të lëngojë sa i përket qeverisjes.

Në estabilishmentin politik si bëhet vonë askujt që po lëngon Shqipëria.

Në zgjedhjet e fundit kanë marrë pjesë 1 milionë e 700 mijë votues. Nëse nuk bëhen këto reformat e thella, që shqiptarët të besojnë te qarkullimi i elitave, demokracia, balanca e pushteteve, mund të përfundojë edhe me 900 mijë votues. Unë besoj, se politikanët shqiptarë përgjegjshmërinë ndaj atdheut dhe vendit, e kanë. Shpresoj shumë që të jenë ndriçuar.

Zoti Hajdari, më duket se po jetoni një vegim politik, pasi në realitet vështirë se mund t’i gjesh këto që ju thoni.

Unë nuk jam futurist, jam idealist- pozitivist. Ka shumë media, kamera televizive, që mund të tregojnë, se për zhvillime që kanë të bëjnë me ndryshime kryesisht në fushën e të drejtës, çfarë kam thënë, analizuar dhe parashikuar, ka dalë. Shqipëria ka nevojë për të rregulluar numrin e zonave zgjedhore. Nuk mundet që Shqipëria të votojë në 12 qarqe, ku vota e qytetarëve të Kukësit nuk përkthehet në numër mandatesh me votën për numër popullsie votuesish të Tiranës. Shqipëria mundet të eksperimentojë dhe për të mbetur një popull unik, me gjithë studimet që kanë bërë shumë njerëz, pjesë e të cilëve edhe unë jam. Ata në të ardhmen do të artikulohen edhe vetë, njerëz të nderuar të këtij vendi, juristë, ish-politikanë. Shqipëria mund të shkojë me 4 zona zgjedhore, të cilat përafrojnë numrin e votuesve me numrin e mandateve. Mund t’iu ngushtosh akoma më shumë hapësirat përfaqësuesve të krimit të organizuar në politikë, dhe mundet që numri i përfaqësuesve të populit nga 140 të bihet dakord dhe të shkohet me 100 deputetë. Këto janë pjesë e diskutimve. E fundit, përsa i përket votës, partitë politike duhet të marrin parasysh deputetët, që të forcojnë akoma më shumë mundësinë e mospërfshirjes së parave të pista të krimit dhe korupsionit në zgjedhje.

Ne s’po bëjmë dot transparencën e fondeve. Kjo që thoni është shumë idealiste. Me letra jemi shumë mirë ne.

Ne do të paraqesim drafte konkrete. Asnjë nuk besonte që ne do të ndalonim pjesëmarrës në Parlament të krimit të organizaur dhe korrupsionit. Ligji i dekriminalizmit i penalizoi. Edhe ndonjë që mund të jetë futur dhe është aktualisht aty, të presë pasi shumë shejt nuk ka për të qenë aty. Një votë e prodhuar në mënyrë të ndershme, do të prodhojë edhe Parlament të ndershëm, me atë pjesën që do të qeverisë dhe atë pjesën që do ta kontrollojë qeverisjen. Edhe këtu duhet të bëhen ndrshime, sepse opozita pas ndryshimeve në vitin 2008 nuk ka asnjë mekanizëm konkret që të kontrollojë një qeveri.

Ka mocionin e besimit dhe mosbesimit.

Ndryshimet kushtetuese në vitin 2008 u bënë në atë fomrë, që opozita të mos ketë mundësi për të shkarkuar një kryeministër dhe qeveri. Ekziston formalisht. Ne duhet të ndryshojmë si mocionin e besimit, ashtu edhe atë të mosbesimit, që çdo qeveri në Shqipëri, në një republikë parlamentare të ketë kontroll parlamentar.

Pse nuk e kërkon opozita?

Nuk e di. Unë s’kam lidhje as me opozitën, as me mazhorancën.

Berisha ka paralajmëruar marrëveshje të fshehtë mes Ramës dhe Bashës për ndryshime kushtetuese. Për këto flisni edhe ju?

Nuk e di çfarë thotë Berisha, por ai është autori dhe që në vitin 2008, bashkë me kryeministrin Rama, bënë ndryshimet. Unë e di shumë mirë që iniciatori ka qenë Berisha, i cili rrëzoi edhe gurin e fudnit të dominosë dhe pa asnjë konsult, pa asnjë diskutim u përmbys gjithë Kushtetuta e Republikës së Shqipërisë. Pati disa burra që votuan kundër këtyre ndryshimeve, si Prof. Rexhep Uka, Besnik Mustafai, Arben Malaj, ish-presidenti Bamir Topi. Këto ndryshime, ndryshe nga 2008, duhet të bëhen në dritën e diellit, jo me kulisa. Pjesë e diskutimit duhet të bëhen të gjitha partitë politike, profesorë të së drejtës ndërkombëtare, etj. Për një qeverisje të mirë, duhet të riorganizojmë mënyrën e referndumeve në Shqipëri, sepse praktikisht nuk bëhen. Në një libër, që do të botohet shumë shpejt, do të jenë të argumentuara të gjitha këto çështje. Duhet të rregullojmë ligjet për referendumet, që të jenë efiçente dhe që parti politike apo organizata të bëjnë referendume për çështje të caktuara. Duhet të rregullojmë veprimtarinë e komisioneve hetimore parlamentare për të pasur produkt. Duhet të shikojmë dhe përmirësojmë të gjitha ligjet që kanë të bëjnë me PPP-të, borxhin publik, koncesionet.

Kjo duket si ta bësh Kushtetutën nga e para.

Kushtetuta do të preket vetëm një herë, por me kushtin që të gjitha këto ndryshime, përfshirë edhe zgjedhjen e Presidentit nga populli, me ato argumente që janë dhënë në studio televizive, se çfarë të mire sjell kjo, të bëhen transaparente, të marrin kohën e duhur nëpër tryeza diskutimesh, të ketë vullnet që të mos bëhen ndryshime kushtetuese ku gjithsecili nga palët politike apo individë shohin interesin e tyre, por të shikojnë modele nga vendet anëtare të BE-së apo vendet e rajonit, që kanë më mirë se Shqipëria ndarjen, balancimin dhe funksionimin e tre pushteteve në Shqipëri. Po të garantoj këtu në studion tënde dhe nëpërmjet teje gjithë shqiptarët, se numri i njerëzve të ndershëm, edhe brenda partive politike që janë sot deputetë, është kaq i madh dhe kaq shumë po presin që të fillojë procesi për këto ndryshime kushtetuese, saqë në ditët në vijim do të shohësh emra konkretë që do të deklarohen pro këtyre ndryshimeve, që janë emergjencë kombëtare për Shqipërinë.