Të vërtetat dhe keqkuptimet për kancerin

Nga Jennifer Welsh “Live Science”

Kanceri është një gjendje shëndetësore e vështirë dhe shumë shpesh e keqkuptuar nga njerëzit. Një diagnozë me kancer, mund të duket si një dënim me vdekje, por e vërteta mund të jetë shumë më e komplikuar.

Kanceri është një term përmbledhës për çdo rritje të pakontrolluar (ndonjëherë të quajtur tumor) në trup që përhapet nga pika ku filloi të shfaqet. Përhapja e bën tumorin malinj, gjë që do të thotë se ai është më vdekjeprurës.

Por nëse rritja ndalet dhe ai nuk përhapet, atëherë konsiderohet beninj, gjë që do të thotë se nuk është kancerogjen, dhe ka shumë më pak gjasa që të jetë i dëmshëm ose e rrezikshme. “Një qelizë kanceroze ka qenë në një moment një pjesë normale e trupit tuaj.

Por diku me kalimin e kohës ajo e humbi aftësinë e saj për të funksionuar si një qelizë normale. Ajo që e shndërron në kancer një qelizë, është pikërisht humbja e funksionit vetë-rregullues, dhe tashmë ajo rritet në mënyrë të pakontrollueshme dhe përhapet në pjesë të ndryshme të trupit”- thotë dr.Ishvaria Subiah, një mjek i kujdesit paliativ dhe onkolog mjekësor në Qendrën e Kancerit MD Anderson në Universitetin e Teksasit.

Shumë raste me kancer mund të trajtohen në mënyrë efektive, dhe kjo sigurisht në varësi të llojit dhe se sa herët e zbulojnë mjekët. Por teksa përhapet, kanceri mund të prekë organet thelbësore të trupit, duke e vrarë në fund pacientin. Kjo është arsyeja pse njoftimi i menjëhershëm i mjekut për ndonjë simptomë apo ndryshim të pazakontë në trup, dhe bërja e analizave të rekomanduara janë thelbësore për kapjen e hershme të kancerit.

Disa kancere, veçanërisht ato në organet pranë sipërfaqes së trupit, mund të zbulohen me prekje – ndjenja për gunga ose gunga. Për shembull, vetë-kontrollimi mujor i gjirit për gunga është një mënyrë e rëndësishme për të zbuluar herët kancerin e gjirit. 

Por në varësi të vendit ku shfaqet kanceri, sa e madhe është rritja e tij dhe nëse kanceri është përhapur, disa pacientë me kancer mund të mos ndjejnë fare simptoma për shumë kohë. “Disa nga kanceret më të vështira për t’u trajtuar, janë pjesërisht ato që janë zbuluar nga vetë pacienti sepse ka ndier simptoma e tyre, ata janë bërë shumë të mëdhenj ose janë përhapur në pjesë të tjera të trupit. Në fakt nuk ka shumë gjasa që ta ndjeni atë, ndoshta derisa kur të bëhet më i madh dhe të fillojë të ngacmojë disa nga kanalet dhe organet e tjera”-thotë Subiah.

Kështu, sipas Shoqërisë Amerikane të Kancerit, disa nga simptomat e hershme të kancerit që një person mund të ndiejë para se të diagnostikohet me tumor, përfshijnë një ndjenjë të përgjithshme të lodhjes fizike përtej normales, rënie peshe pa ushtruar ndonjë aktivitet fizik të madh, dhe simptoma të tjera përfshirë djersitjen gjatë natës.

“Ka shumë sëmundje në trupin e njeriut, të cilat shfaqen me këto simptoma të paqarta. Nëse dikush djersin gjatë natës ose ndihet shumë i lodhur, ai nuk duhet të mendojë automatikisht për kancerin. Por këto sinjale duhet ta nxisin atë që të shkojë dhe të vizitohen tek mjeku”- thekson Subiah.

Sipas Institutit Kombëtar të Kancerit, në rast se një pacient ka simptoma për të cilat një mjek dyshon se mund të sinjalizojë praninë e kancerit, ai zakonisht duhet t’i nënshtrohet disa testeve, para se të ketë një diagnozë zyrtare.

Në fillim mjeku e pyet gjerësisht pacientin mbi historinë familjare dhe personale, për të kontrolluar për çdo faktor rreziku për kancerin. Po ashtu mjeku mund të kërkojë kryerjen e testeve për të analizuar gjakun e pacientit dhe për të kërkuar për shenja të mundshme të kancerit.

Pastaj, mjeku do të analizojë imazhet e skanerave CT, MRI ose lloje të tjera të skanimeve, që kërkojnë të zbulojnë rritjet anormale. Zakonisht këto skanime nuk mund t’i tregojnë mjekut nëse tumori është malinj, por ato mund të tregojnë madhësinë e tij, nëse ai ndikon në organet kryesore, nëse është përhapur përtej indit nga ka ardhur, dhe nëse është përhapur shumë në më tepër se një organ.

“Në gati çdo rast, kanceri duket ndryshe nga indi normal që e rrethon. Në varësi të llojit të imazhit të përdorur, kanceri mund të shfaqet si një pikë e ndritshme ose një pikë e errët në krahasim me indet normale”- thotë ajo.

Gati të gjithë kancerat shkaktohen nga ndryshimet në kodin gjenetik të qelizave normale apo  ADN-në . Ai kod u tregon qelizave se çfarë të bëjnë dhe kur të bëjnë diçka. Po ashtu, ai përmban udhëzime se si të ndërtohen të gjitha proteinat aktive dhe strukturore që u japin qelizave të trupit formën e tyre, dhe dikton se si i kryejnë qelizat detyrat e tyre të përditshme.

“Qelizat e trupit tonë, zhvillojnë mutacione të reja gjatë gjithë kohës, dhe janë mekanizmat tanë natyralë në trup ato që e kapin atë mutacion dhe vendosin nëse ajo qelizë mund të vazhdojë në atë mënyrë apo do të zhduket”– shprehet Subiah.

Tumoret bëhen malinje apo kancerogjene, kur zhvillojnë këto mutacione, të cilat u shpëtojnë mekanizmave natyralë të trupit. Zakonisht janë 3 lëvizje që mund të bëjë një qelizë për t’u bërë kancerogjene. Një mutacion e lejon qelizën të ndahet në mënyrë të pakontrollueshme, e ndihmon atë t’i shmanget sistemeve normale të riparimit të qelizave, ose e bën atë rezistente ndaj proceseve të trupit për të zhdukur qelizat që po plaken, dhe ADN-ja e tyre është duke u prishur dhe zhvillon mutacione.

Shumë kancera fitojnë mutacione që mundësojnë më shumë se një nga këto lëvizje. Ndërsa shkaqet e mundshme të disa kancerave janë të mirë-përcaktuara, si pirja e duhanit që shkakton kancer të mushkërive, ekspozimi ndaj rrezatimit ultravjollcë që çon në kancer të lëkurës, dhe virusin e papillomës njerëzore (HPV) që shkakton kancerin e qafës së mitrës, shumica e kancereve nuk kanë një shkak të drejtpërdrejtë.

Ndodh kryesisht rastësisht që disa nga mutacionet që ndodhin, të ndikojnë mbi mënyrën se si ADN-ja kontrollon vetitë e qelizës të lidhura me kancerin, dhe po rastësisht ato qeliza vazhdojnë të rriten dhe të bëjnë gabime të reja, duke u shndërruar në qeliza kanceroze.

Ndërkohë dieta ushqimore dhe aktiviteti fizik i një personi, gjithashtu mund të rrisin shanset e trupit për të zhvilluar mutacione, duke ndikuar potencialisht në rrezikun e zhvillimit të kancerit. Tek disa njerëz, sindromat gjenetike me origjinë tek pjesët e prishura të ADN-së së një personi, luajnë një rol në rrezikun e prekjes nga kanceri.

Por fakt është se shumica e kancerave nuk janë për shkak të gjeneve të veçanta të trashëguara. Ndërsa studiuesit kanë mësuar më shumë mbi shkaqet e kancerit gjatë dekadave të fundit, trajtimi i kancerit ka përjetuar një transformim total.

Trajtimet tradicionale të kancerit përfshijnë kirurgjinë, terapinë me rreze dhe kimioterapinë. Këto mjete janë përdorur për dekada për të trajtuar kancerin, dhe po përmirësohen vazhdimisht. Operacioni e heq fizikisht kancerin nga trupi.

Teknikat e kirurgjisë janë duke u përmirësuar, duke u bërë më pak invazive dhe duke lënë më pak efekte afatgjata.

Për shkak se kirurgjia mund të lërë pas pjesët mikroskopike të kancerit ose t’i shpëtojnë qelizat e kancerit që tashmë janë përhapur në inde apo organe të tjera, mjekët zakonisht rekomandojnë edhe trajtime të tjera. Për shembull, një pacient mund t’i nënshtrohet një operacion për të hequr një tumor, pastaj t’i nënshtrohet një trajtimi me rreze ose kimioterapi për të vrarë qelizat kanceroze që kanë mbetur.

Gjatë 20 viteve të fundit, studiuesit i kanë shtuar shumë mjete të reja arsenalit në luftën kundër kancerit. Terapitë e reja janë ilaçet e dizenjuara për të goditur qelizat kanceroze bazuar në karakteristikat e tyre unike. Imunoterapitë janë një klasë tjetër e barnave, të cilat funksionojnë duke forcuar aftësinë natyrore të trupit për të sulmuar kancerin.