Rënia epike e Facebook

Vitin e kaluar, ideja se Mark Zuckerberg mund të kandidojë për president në vitin 2020 dhe të kërkojë të udhëheqë vendin më të fuqishëm në botë, po bëhej e besueshme, duke qenë se të shumtë ishin personat që e thoshin një gjë të tillë, shkruan The Economist.

Por gjithçka ndryshoi shpejt, sepse sot, themeluesi i Facebook po lufton për të treguar se është i aftë të udhëheqë kompaninë e tetë më të madhe në botë ose që ndonjë nga 2.1 miliardë përdoruesit e tij duhet të vazhdojë t’i besojë.
Lajmet e fundit se Cambridge Analytica (CA), një firmë e lidhur me fushatën zgjedhore 2016 të Presidentit Donald Trump, ka marrë të dhëna për 50 milionë përdorues të Facebook-ut në mënyra të dyshimta, ndoshta edhe ilegale, ka shkaktuar një stuhi të frikshme.

Z. Zuckerberg u prononcua pesë ditë pas momentit kur ky lajm u bë publik dhe në atë moment, ai e pranoi se Facebook në të kaluarën nuk i kishte mbështetur ashtu siç duhet përdoruesit e tij, por dukej se edhe ai vetë ishte i befasuar nga fakti që biznesi i tij po përballej me një krizë të përmasave gjigante të humbjes së besimit nga përdoruesit të rrjetit social.

Pas muajsh të tërë bisedimesh se lajme të tilla mund të ishin thjesht të rreme, politikanët në Europë dhe ata në Amerikë po e shohin Facebook si jashtë kontrollit që ka pasur më përpara. Prandaj Kongresi dëshiron që ai të dëshmojë dhe madje edhe të dëgjojë një autokritikë të fortë prej tij.

Që nga momenti kur këto lajme u publikuan, investitorët e frikësuar kanë shitur 9 për qind të aksioneve të tyre në Facebook. Një numër i madh konsumatorësh vetëm tani po ndërgjegjësohen ndaj rrezikut të dorëzimit të të dhënave të tyre te gjigantët e teknologjisë. Sipas qendrës kërkimore, Pew, është shumë i madh numri i amerikanëve që nuk u besojnë më firmave të rrjeteve sociale. Prandaj z. Zuckerberg dhe industria e tij duhet të ndryshojnë, por sa më shpejt të jetë e mundur.

Loja e varësisë

Biznesi i Facebook-ut mbështetet në tre elemente: mbajtja e përdoruesve pas ekraneve të tyre, mbledhja e të dhënave për sjelljen e tyre dhe bindja e reklamuesve që të paguajnë miliarda dollarë për t’i marrë ato me anë të reklamave të caktuara. Një ndër objektivat kryesore të firmës është promovimi i materialeve që tërheqin vëmendjen dhe shitja e reklamave për këdo që dëshiron t’i reklamojë në këtë platformë.

Kultura e kësaj kompanie përbëhet nga një ndërthurje ndërmjet dëshirës së zjarrtë për të fituar sa më shumë dhe një besimi prej Panglosi dhe Narcizi në virtytin e vet, ku në krye qëndron Mark Zuckerberg. Ky nuk është rasti i parë që Facebook përfshihet në një skandal, sepse një i ngjashëm ka qenë edhe ai i vitit 2013, kur një akademik i njohur britanik krijoi një aplikacion në formën e pyetësorit për përdoruesit e Facebook, të cilit iu përgjigjën 270,000 njerëz.

Por ky grup prej 270 mijë përdoruesish kishin edhe 50 milionë miq të tjerë dhe ku fatkeqësisht të gjitha të dhënat e tyre u morën nga CA (Sipas “The Economist”, CA ishte një projekt për kërkimin e tregut).
Facebook deklaroi atëherë se kjo nuk do të ndodhte përsëri dhe se si profesori britanik që u mor me krijimin e aplikacionit ashtu edhe CA shkelën rregullat e vendosura paraprakisht, por secili prej tyre e mohon faktin se kanë bërë diçka të gabuar.

Rregullatorët si në Europë edhe Amerikë kanë nisur hetimet. Vetë Facebook ishte në dijeni për një problem të tillë që në vitin 2015, por vendosi të mos ua tregojë këtë gjë përdoruesve të tij. Edhe pse askush nuk e di sesa ka qenë fitimi i CA-së pas përmbylljes në mënyrë të suksesshme të fushatës zgjedhore të z. Trump, reagimi dhe mosbesimi i njerëzve është rritur, sidomos në mesin e përkrahësve të majtë, të cilët janë shprehur se ai nuk i ka fituar këto zgjedhje në mënyrë të drejtë.

Skandali i fundit i përshtatet më së miri një modeli që jo vetëm ka cenuar privatësinë e përdoruesve, por edhe që ngurron për të pranuar gabimet e tij.

Në fillim të vitit 2017, Zuckerberg e hodhi poshtë idenë në lidhje me bashkëpunimin e CA-së gjatë fushatës elektorale të z. Trump dhe e cilësoi atë si një lajm jo vetëm të rremë, por edhe si një “lajm të çmendur”.

Në shtator, Facebook tha se firmat e lidhura me Kremlinin kishin shpenzuar rreth 100,000 dollarë për të blerë 3,000 reklama në platformën e tij, por duke u nxituar dhe duke mos pasur aspak kujdes, ai tha se rreth 150 milionë kishin parë fillimisht reklama dhe postime falas nga operatorët rusë.
Ai gjithashtu i ka mashtruar reklamuesit në mënyrë të vazhdueshme në lidhje me statistikat e përdoruesve.
Facebook nuk është se do të mbyllet, por mundësitë e një reagimi rregullator të vërtetë po rriten gjithnjë e më shumë.

Në këtë drejtim, Europa po vepron duke vendosur taksa dixhitale dhe madje duke shkuar deri në rastet antitrust. Nga ana tjetër, një numër i madh përdoruesish që e kanë humbur besimin po i mbyllin llogaritë e tij në këtë rrjet social. Në Amerikë, numri i përdoruesve të këtij rrjeti nuk ka shënuar rritje që prej vitit 2017. Pjesa e saj në tregun e reklamave dixhitale të Amerikës parashikohet të shënojë ulje për herë të parë gjatë këtij viti.

Efekti i rrjetit që e bëri Facebook tërheqës tek anëtarët e rinj duke ndikuar në mënyrë direkte në rritjen e numrit të përdoruesve, mund të funksionojë pikërisht kundër tij, nëse ky numër fillon të ulet ndjeshëm. Vlera e Facebook-ut llogaritet deri në 493 miliardë dollarë, por nga këto, vetëm 14 miliardë dollarë janë asete fizike.

Nëse z. Zuckerberg dëshiron që të sillet në mënyrë të drejtë si me përdoruesit ashtu edhe me firmën e tij, fillimisht ai duhet që të rifitojë besimin e humbur.

Deri më tani, ai ka premtuar se do të pranojnë auditimin ndaj disa aplikacioneve, të kufizojë aksesin e disa zhvilluesve ndaj të dhënave të përdoruesve dhe se do t’i ndihmojë përdoruesit për të kuptuar se cilat janë ato aplikacione që mund t’u marrin atyre të dhënat e tyre.

Por kjo nuk është e mjaftueshme. Përmbajtjes së Facebook-ut, privatësisë që ai përdor në ruajtjen e të dhënave të përdoruesve të tij, si dhe rolit që ai pati në zgjedhjet e vitit 2016 dhe referendumin e Brexit, i duhet bërë një ekzaminim i plotë dhe i pavarur.

Dhe e gjithë kjo duhet të bëhet publike. Çdo vit, Facebook duhet të publikojë një raport mbi sjelljen e tij që përcakton çdo gjë, që nga publikimet e lajmeve të rreme e deri në shkelje të privatësisë. Jo vetëm Facebook, por edhe firmat e tjera të teknologjisë duhet të tregohen sa më transparente dhe mbi të gjitha, të ofrojnë një shërbim të sigurt. Ata duhet të krijojnë një organ siç është Avokati i Popullit dhe ta quajnë atë Bordi për të Drejtat mbi të Dhënat.

Një pjesë e punës të këtij organi do të ishte vendosja dhe zbatimi i rregullave me të cilat kërkuesit e pavarur të akredituar të kenë mundësi që të shikojnë brenda platformave por pa e kërcënuar privatësinë e përdoruesve.

Zhvillimi i softuerit po bëhet duke pasur në mendje parimin e mësipërm. Pëlqimet (likes) e Facebook-ut ngrenë pikëpyetje të mëdha prandaj edhe Bordi apo diçka e ngjashme me të do të vepronte si një lloj “arbitri” për ankesat dhe një mbrojtës vullnetar i ruajtjes dhe mirëfunksionimit të protokollit të të dhënave të privatësisë.

Facebook, për shembull, po planifikon që të veprojë në mbarë botën në përputhje me disa nga masat e një ligji të ri europian, i njohur me emrin “Rregullorja e Përgjithshme e Mbrojtjes së të Dhënave”. Ndër të tjera, kjo do t’u japë përdoruesve më shumë pushtet për ta mbrojtur veten nga gjurmimi në internet dhe për të ndaluar kalimin e të dhënave të tyre personale ndaj palëve të treta. Por, zbatimi i rregullave të tilla duhet të monitorohet më nga afër.
Ndër vite, teknologjia ka krijuar përvojë për të vepruar kolektivisht dhe për të zgjidhur problemet.

Standardet për harduerin dhe softuerin, si dhe emërtimin e fushave të internetit, ranë dakord për të vepruar bashkërisht sipas së njëjtës linjë. Rivalët e Facebook mund të tregohen të kujdesshëm, por nëse industria nuk jep një zgjidhje të përbashkët, marrja e masave shtrënguese nga qeveria do të jetë e pashmangshme.

Facebook mendon se ai ka nevojë vetëm për një përmirësim. Por në fakt edhe firma të tjera që kontrollojnë të dhënat e konsumatorit, duhet të marrin në konsideratë faktin se i gjithë modeli i tyre i biznesit mund të jetë në rrezik.

Teksa përdoruesit informohen gjithnjë e më shumë, alkimia e marrjes së të dhënave kundrejt asnjë pagese dhe mbi të gjitha, manipulimi i tyre për përfitime të ndryshme mund të mos ekzistojë më.

Firmat mund t’i kompensojnë përdoruesit për marrjen e të dhënave të tyre. Nëse Facebook do të funksionojë si një ndërmarrje e rregulluar me kthimet e saj në kapital, të ardhurat mund të bien deri me 80%. Çfarë keni ndër mend të bëni, z. Zuckerberg?