Biblioteka e Familjes Vlora, një thesar i humbur i kulturës dhe pasurisë shpirtërore shqiptare

Nga Albert Vataj

Referuar një materiali bazë “Biblioteka e Familjes Vlora” nga Dr. Hasan Bello, po rrekem ta sjell këtë temë në një qasje më të thelluar dhe analitike, duke e vendosur në kontekstin e trashëgimisë kulturore shqiptare dhe rolit të elitës intelektuale në ruajtjen e dijes ndër shekuj.
Biblioteka e Familjes Vlora nuk ishte thjesht një depo librash, por një institucion i mirëfilltë kulturor, një pasqyrë e përpjekjeve të një familjeje aristokrate për të ruajtur, përvetësuar dhe transmetuar dijen në një kohë kur Shqipëria ndodhej në udhëkryq historik. E themeluar në shekullin XVII dhe e pasuruar ndër breza, kjo bibliotekë përfaqëson një nga shembujt më të spikatur të bibliotekave private shqiptare, me një koleksion të jashtëzakonshëm librash, dorëshkrimesh, objekte arkeologjike dhe suvenire kulturore.
Ky material synon të ndriçojë jo vetëm përmasat e saj si institucion, por edhe vlerat që ajo mbart për historinë, identitetin dhe trashëgiminë kulturore të shqiptarëve.
Në historinë kulturore të Shqipërisë, biblioteka e Familjes Vlora përfaqëson një nga institucionet më të rëndësishme private të dijes, një thesar i trashëguar ndër breza që dëshmon për nivelin e lartë intelektual, diplomatik dhe qytetërues të elitës shqiptare. E themeluar në shekullin XVII dhe e pasuruar ndër shekuj, kjo bibliotekë ishte jo vetëm një depo e dijes, por edhe një simbol i lidhjeve të gjera ndërkombëtare të shqiptarëve me botën islame, evropiane dhe orientale.
Biblioteka u themelua nga familja aristokrate Vlora, një dinasti me ndikim të madh në administratën osmane dhe jetën politike të Shqipërisë. Referencat e para për ekzistencën e saj vijnë nga udhëtari osman Evlija Çelebi, i cili e përshkruan si një qendër të dijes dhe kulturës në jug të vendit. Më vonë, autorë të huaj si François Pouqueville dhe Auguste Boppe e përmendin në veprat e tyre si një institucion të rrallë në Ballkan, duke e cilësuar si një bibliotekë me përmasa evropiane.
Kjo bibliotekë përmbante një koleksion të jashtëzakonshëm librash dhe dorëshkrimesh, të cilat pasqyronin një horizont të gjerë kulturor dhe gjuhësor:
Gjuhët orientale: osmanisht, arabisht, persisht
Gjuhët klasike dhe evropiane: greqisht, latinisht, frëngjisht, italisht, gjermanisht, shqip
Dorëshkrime të rralla fetare: 138 kopje të Kur’anit të shkruara me dorë, të mbledhura nga Eqrem bej Vlora në vende si Stambolli, Egjipti, Persia, Maroku dhe India
Ky diversitet gjuhësor dëshmon për një përpjekje të vetëdijshme për të ruajtur dhe përvetësuar dijen nga burime të ndryshme kulturore dhe fetare.
Në vitin 1875, Syrja beu Vlora, një figurë e shquar politike dhe intelektuale, së bashku me të birin Eqrem bej Vlora, e rithemeluan bibliotekën duke e pasuruar me libra dhe objekte të rralla. Eqrem beu, i njohur për veprën e tij “Kujtime”, ishte një koleksionist i pasionuar dhe një diplomat me lidhje të gjera ndërkombëtare.
Në vitin 1914, biblioteka përmbante 14,600 libra dhe 2,000 dorëshkrime. Megjithatë, trazirat politike që përfshinë Shqipërinë në atë periudhë shkaktuan dëme të konsiderueshme në koleksion.
Biblioteka e Familjes Vlora nuk ishte vetëm një qendër e dijes, por edhe një muze privat:
Koleksion armësh: me vlerë historike dhe artistike
Objekte arkeologjike: të mbledhura nga udhëtimet e familjes në Lindjen e Mesme dhe Evropë
Suvenire kulturore: dëshmi të lidhjeve të gjera ndërkombëtare dhe interesit për trashëgiminë botërore
Këto objekte pasuronin më tej identitetin multidimensional të bibliotekës, duke e bërë atë një qendër të vërtetë të kulturës materiale dhe shpirtërore.
Pas vitit 1944, me ardhjen e regjimit komunist, biblioteka u konfiskua dhe koleksionet u shpërndanë në institucionet shtetërore të Tiranës dhe Beogradit. Ky akt përfaqëson një humbje të madhe për trashëgiminë kulturore shqiptare, pasi shumë dorëshkrime dhe objekte të rralla u zhdukën, u dezinformuan ose u asimiluan pa dokumentim të duhur.
Biblioteka e Familjes Vlora është një simbol i përpjekjeve të elitës shqiptare për ruajtjen e dijes, kulturës dhe identitetit kombëtar. Ajo dëshmon për një epokë ku shqiptarët ishin pjesë aktive e rrjetit intelektual ndërkombëtar dhe ku biblioteka nuk ishte thjesht një vend për libra, por një qendër e mendimit, diplomacisë dhe qytetërimit.
Biblioteka e Familjes Vlora nuk është thjesht një kujtim i së shkuarës, por një thirrje për të rikthyer vëmendjen ndaj trashëgimisë kulturore shqiptare. Ajo na kujton se dija, kur ruhet me përkushtim dhe pasion, mund të bëhet një monument i përjetshëm i identitetit kombëtar.