Fundi i globalizimit?

Nga: Daniel Gros

Kina ka njoftuar se vitin e kaluar, për herë të parë që kur filloi hapja e ekonomisë së saj në botë në fund të viteve 1970, eksportet kanë rënë në bazë vjetore. Dhe kjo nuk është e gjitha; në terma të vlerës, tregtia globale ka rënë gjatë vitit 2015. Pyetja është e qartë është pse?

Ndërsa siç tregtia globale ra në vitin 2009, shpjegimi ishte i qartë: Bota është duke përjetuar një tkurrje të mprehtë në GDP-së asaj kohë. Vitin e kaluar, megjithatë, ekonomia botërore u rrit me me 3%. Për më tepër, barrierat tregtare nuk janë duke u rritur në mënyrë të konsiderueshme kudo, dhe kostot e transportit janë në rënie, për shkak të një rënie të mprehtë të çmimeve të naftës. Tellingly, e ashtuquajtura Index Baltic Dry, i cila mat koston e anijeve e mëdha që bartin më tregtinë e distancave të gjata, ka pësuar rënie. Kjo tregon se tregjet nuk presin një rikthim, që do të thotë se të dhënat nga 2015 mund të shënojë një epokë të re të ngadalësuar të tregtisë.

Situata në Kinë është thënë. Në dekadat e fundit, siç u bë ekonomi kryesore e botës tregtare, Kina ka transformuar sistemin global tregtar. Tani vlera e importeve dhe eksporteve ka rënë, për shkak të rënies së çmimeve të mallrave global. Në fakt, çmimet e mallrave janë çelësi për të kuptuar tendencat e tregtisë gjatë disa dekadave të fundit. Kur ata ishin të larta, ata çuan tregtinë në rritje deri në pikën që pjesa e tregtisë ndaj PBB-së u rrit – duke nxitur lidhje me progresin e pashmangshëm të globalizimit. Por në vitin 2012, çmimet e mallrave filluan të bien, kjo solli një zbritje të tregtisë. Supozojmë se një ton çeliku dhe dhjetë fuçi nafte janë të nevojshme për të prodhuar një makinë. Në 2002-2003, kjo pako e lëndëve të para ishte me vlerë rreth 800 dollarë, ose rreth 5% të vlerës së një makinë 16.000 dollarë. Kjo nënkupton që, gjatë fillimit të viteve 2000, vendet industriale duhej të eksportonin pesë makina për çdo njëqind të këtyre lëndëve të para që importohen.

Nga 2012-2013, vlera e lëndëve të para të nevojshme për një makinë është rritur në rreth 2,000 dollarëm rreth 10% të kostos së të njëjtën makinë (çmimet e makinave u rritën me shumë më pak). Kështu vendet industriale duhej për të eksportuar dyfish, domethënë dhjetë makina për të njëjtën sasi të importeve të lëndëve të para. Në mënyrë të qartë, ka një lidhje të drejtpërdrejtë mes tendencave në çmime të tregtisë dhe të mallrave. Duke pasur parasysh se kjo lidhje ndikon në të gjitha mallrat e prodhuara që kërkojnë materiale të papërpunuara, ajo që duket që jetë e çuditshme është që pasi çmimet e mallrave kanë rënë, kështu që ka rënë dhe tregtia globale.

Por çmimet e mallrave të ndikojnë në vëllime të tregtisë, si dhe për shkak se çmimet e larta të mallrave detyrojë vendet industriale për të rritur volumin e eksporteve të tyre (dhjetë makina në vend të pesë, në shembullin e dhënë), për të mbuluar shpenzimet e të njëjtës vëllim importesh të lëndëve të para.

Sepse lëndët djegëse të para përbëjnë rreth një të katërtën e tregtisë globale, kur çmimet e tyre luhatet – sidomos në dekadat e fundit. Shifrat e tregtisë totale janë prekur dukshëm. Duke pasur parasysh rënie masive në çmimet e mallrave kohët e fundit, ka pak nevojë për të kërkuar ndonjë shpjegim tjetër për ngadalësimin e fundit në tregti. Kjo nuk do të thotë se globalizimi dhe tregtia janë një dhe të njëjtë. Globalizimi përfshin shumë karakteristika të tjera, duke përfshirë rritje në transaksionet ndërkufitare financiare dhe turizëm, shkëmbim të të dhënave, si dhe aktivitete të tjera ekonomike.

Në fakt, këto ndërlidhje të tjera kanë ushqyer përsëri një tregti, pasi ata kanë mundësuar shfaqjen e zinxhirëve të vlerave globale, ku ndodhin hapa të ndryshme të procesit të prodhimit në vende të ndryshme. Por ky fenomen ka qenë i mbivlerësuar. Sipas Organizatës Botërore të Tregtisë, vlera e shtuar e huaj e përfshirë në eksportet është vetëm rreth 15% të ekonomive më të mëdha, të tilla si Shtetet e Bashkuara dhe Bashkimi Evropian. Me fjalë të tjera, zinxhiri i vlerave globale kanë pak ndikim në këto ekonomi të mëdha tregtare.

Kina është i vetmi përjashtim. Pozita e saj si një platformë e kuvendit për produktet e botës do të thotë se ajo ka importuar shumicën e lartë të elementeve me vlerë të shtuar të këtyre mallrave. Por si struktura industriale e vendit maturohet – iPhones kinez kanë mbledhur tashmë përmbaje më shumë kineze të pjesëve se ata bënë vetëm disa vite më parë – ajo do të lëviz më pranë SHBA-së dhe BE-së me terma të vlerës së shtuar. Kjo është edhe një arsye pse tregtia mund të zvogëlohet. Shumica e ekonomive janë më të hapura sot, sesa që ishin një brez më parë. Por tani po bëhet e qartë se perceptimi se globalizimi është një forcë e madhe dhe e reflektuar në masë të madhe ka efektet anësore të bumit të mallrave të dekadës së fundit.

Nëse çmimet mbeten të ulëta, si duket e mundshme, në dekadën e ardhshme mund të shohim një ngërç global të tregtisë, si modeli tregtar nga ekonomitë në zhvillim të fuqive të përcaktuara industriale.

Burimi: Project Syndicate/Përshtati: Redjon Shtylla