Ç’do të thoshte Gjergj Fishta për Mini-Shengenin e sotëm ballkanik?
Tri Konferenca ballkanike dhe dy anekdota ose Ç’do të thoshte Gjergj Fishta për Mini-Shengenin e sotëm ballkanik?
Nga Tonin Çobani
Fillimi i viteve ’30 e gjen Gjergj Fishtën të tërhequr nga jeta politiko-shoqërore e kohës. Revista Hylli i Dritës nuk del më prej 6 vjetësh (mbyllur: dhjetor 1924). As Ora e Maleve. Shqipëria është bërë mbretëri.
Dhe mbreti i shqiptarëve ka menduar së fundmi ta zgjojë e ta bëjë për vete Poetin Kombëtar, duke i bërë disa privilegje: së pari, lejon ribotimin e revistës “Hylli i Dritës” (janar, 1930); së dyti, cakton Poetin Mis të Shqipërisë në Konferencat Ballkanike: të Athinës (1930), Stambollit (1931) dhe Bukureshtit (1932). Është për t’u besuar se të gjitha këto vijnë në këmbim të një heshtjeje për sundimin e atij njeriu, të cilin më herët autori i “Anzave të Parnasit” (dhe të “Gomarit të Babatasit”) e kishte quajtur xhahil, është fjala për mbretin e vetëshpallur, Ahmet Zogun.
Ndër Mis të Shqipërisë në Konferencat Ballkanike ishin dy personalitete të shquar: Mehmet Konica (Kryetar i delegacionit shqiptar në Athinë dhe Stamboll) dhe Gjergj Fishta (anëtar dhe kryetar delegacioni në Bukuresht).
Në Konferencën e Athinës, si mësojmë nga një letër që Fishta i dërgon Vinçens Prendushit , aso kohe provincial, Mehmet Konica kishte mbajtur një ligjëratë, “ma e mira ndër të gjitha”. Ndërsa Fishta kishte bërë disa propozime me interes në komisionin e kulturës, aq sa “fletoret e publikut kanë folun me entuziazëm për Françeskanët e Shqipnisë”.
Po ashtu bëhemi me dije nga një artikull i botuar në gazetën “Shqipëria e Re” (20 tetor 1930), Gjergj Fishta, “një nga anëtarët e dërgatës shqiptare dhe poet kombëtar i Shqiptarëve, ka realizuar një veprimtari interesante jashtë Konferencës. Ai “i bëri një vizitë në shtëpi poetit, z. Kosti Pallamo”. “Poeti i ‘Flogeras tu Vasilja’ dhe poeti i ‘Lahutës së Malsisë’, u bashkëfjalosnë një kohë të gjatë në një mënyrë kordiale. “Kur Fishta i tregoi se Mbreti Zog kishte blerë 1000 libra të “Lahutës së Malcis” për të ndihur në këtë mënyrë letërsinë shqipe, Pallamo përplasi duart dhe thirri ‘Bravo mbreti! Bravo mbreti!’” Ky episod lexohet edhe kinse Fishta, jo vetëm e kishte pranuar heshtjen, por ai edhe po e promovonte mbretin e vet në nivele intelektuale si ishte Pallamo, president i Akademisë Greke dhe “m’i madhi poet kontimporan i gjithë botës”.
Problemi më i prekshëm i delegacionit shqiptar ndër këto konferenca ka qenë çështja e pakicave, pasi lidhej drejtpërdrejtë me fatin e shqiptarëve të shpërndarë shteteve të Ballkanit. Konferencat ndërballkanike, sipas delegacionit shqiptar, duhej të dilnin me një rezolutë për të drejtat e pakicave sipas ligjeve ndërkombëtare, por Beogradi dhe Athina e anashkalonin një rezolutë që do t’u njihte të drejtat kombëtare shqiptarëve në shtetet e tyre qoftë edhe si pakica etnike.
Prandaj me përfaqësues të këtyre shteteve u shkëmbyen batuta të ashpra, aq sa delegacioni shqiptar ishte gati të largohej nga Konferenca nëse delegacioni jugosllav nuk do t’i kërkonte të falur publikisht. Gjë që u bë.
Anekdota e parë thotë: Delegacioni shqiptar nuk pranoi të ulej në karrige, sepse karriget e tyre nuk kishin një vrimë ku anëtarët e delegacionit të fusnin bishtin. Atë bisht ia kishin shpifur shqiptarëve anëtarët e delegacionit jugosllav. Përndryshe delegacioni jugosllav detyrohet të kërkojë të falur publikisht. Kjo ndodhi në Konferencën Ballkanike të Stambollit (1931).
Në esenë “Një udhëtim në Turki të Re” (Hylli i Dritës, 1932-933) Fishta e ka përshkruar me realizëm pjesëmarrjen e tij në Konferencën ndërballkanike të Stambollit, si thotë ai “me u gjetë në Turqi mbas 19 vjetësh, që Turqia kishte dalë prej Shqipnisë; me u gjetë në Turqi të pa Sulltan e Sheh Ul-Islam…, për mue ky ishte një rast i një interesi të jashtëzakonshëm dhe i përshtypjeve ma të thekshme të jetës”.
Por Fishta i Konferencave ndërballkanike i ka stigmatizuar ato, duke i krahasuar me Sfinksin e shëmtuar të mitologjisë egjiptiane pa kursyer aspak thumbat e tij kritikë dhe autokritikë… Ja si shkruan ai:
“Sfinks”, -shkruan Fishta në esenë e tij “Një udhëtim në Turki të Re”,- u thonë disa truporeve të hokubetshme (të shëmtuara) të Egjiptit, të gdhenduna në shkambinj të gjallë, që kanë diçka si hije njeriu e si shembëllesë shtaze, por që as njeri, as shtazë nuk janë, veçse do përbindësh (monstrua) mjaft të neveritshëm e që për ne sot s’thonë kurrgja, ke (sepse) na s’ua dimë qëllimin, për të cilin qenë gdhendun.
Janë gati tre vjet, që një kësi “sfinksi” u duk edhe në Ballkan, e po i thojshin emnit Konferenca Ballkanike… kurrkush s’po dinte me na thanë gja për të, se si u ndërtue, se pse u ndërtue, si mbahet në kambë, ani në Ballkan, që asht, ka qenë e ka për të qenë sot e gjithmonë e jetës “piri” (një shembull tipik) i rrënimit e i shkatërrimit… po na mblidhen delegatët ballkanikë, të cilët delegatë, mbasandej, edhe këta vetë po ishin diçka si një “sfinks”; pse thonë se janë të dërguem prej popullit, ndërsa populli, de facto, nuk di gja për ta; thonë se duen me i ndërrue fytyrë politikës së Ballkanit, e qeveritë respektive të Ballkanit s’ua njohin kurrnjë kompetencë, me folë në emën të tyne. As s’di kush, e as vetë ata s’e dinë se pse mblidhen; se ç’detyra kanë për të vu; se ç’punë kanë për të krye. Edhe kështu të gjitha mbledhjet e tyne, gjithë veprimi i tyne del, si me thanë, diçka si një “farsë” fort e argëtueshme… E prandej, kah vit për vit po enden prej një qyteti, në tjetrin nëpër Ballkan, të japin përshtypjen e një çete “pelivanxhish” (saltimbanchi), që shkojnë qytet më qytet, për me ba lojë akrobatike e në krismë të curles e të lodërtisë me luejt harushë në kurriz të të mjerit, more, popull, që lan e troket duert… në të thatë, sa herë ndokush sish, goditë e lëmue e piripique (pispillosur) për diplomat, e pur si samar në tribunë të sallës së mbledhjeve të Konferencës, gukson (gogësin) në një frengjishte të ballkanizueme ndonjë Mesdames! Messieurs!… La paix universelle… la fraternization des peuples… les droits des minoritées… les droits de la femme e këso pallavrash të tjera, që s’thonë, haram, kurrgja, por që nëpër këso pallavrash ata po ta mbajnë barkun kodër me “çaj” e “teferiqe”, me dreka e me darka nëpër legata, bashki, ministri, kryeministri, e po të tallen e gërvallen nëpër salone, teatro, sheti poshtë-përpjetë, që viti me t’u dukë një javë, në kurriz të popujve, merret vesh, për pa ditë kush gja për tamam, se ku do të mbarojë e si do mbarojë kjo lojë e paemën.
Se si do të mbarojë, Zoti e di; por mundet edhe me mbarue në vaj….”
Për të përfunduar, po i kthehemi pyetjes së shtruar qysh në titull: Ç’do të thoshte Fishta për Mini-Shengenin e sotëm ballkanik? Asgjë më tepër a më pak se sa cituam më sipër. Anekdota e dytë e shpjegon me “Allahu Bylyk, por barka qyryk (e pasigurtë)”: Gjatë ditëve të Konferencës Ballkanike të Stambollit Fishta mori me qira një varkë për të kundruar pamjen që merrte në perëndim ngushtica e Dardaneleve. Barkaxhiu ishte larguar goxha prej bregut, kur një erë filloi të çojë dallgë, të cilat sa vinin e bëheshin ma të mëdha. Fishta nisi të fliste me vete: “Tue qenë mirë në tokë, s’di përse m’u krue kurrizi dhe hypa mbi këtë lundër të vogël sa një lëkurë bostani!” Barkaxhiu turk e kuptoi frikën që e pushtoi fratin dhe, i regjur me dallgët, i thotë me sytë nga qielli:
-Mos u frikësoni! Allahu Bylyk! (Zoti është i madh!).
-Po, more, po, Allahu Bylyk, por barka qyryk ,- ia kthen Fishta turqisht, duke mos ia ndarë sytë barkës që mund të fundosej nga çasti në çast.
Për konferencën e tretë të Bukureshtit(1932), ku Poeti ynë kryesonte delegacionin shqiptar, Danjel Gjeçaj, biografi më i plotë i Fishtës, shkruan se ishte e njëjta “farsë”.
