Historia e Shqipërisë komuniste në Evropë: të pasjellshmit e Ballkanit!

Arritja e kombëtares sonë në finalet e Francë 2016, ka zgjuar interesin e medias prestigjioze britanike “The Guardian”, që fokusohet tek e kaluara komuniste shqiptare dhe vuajtjet e futbollit tonë në ato vite. Kjo media zbulon histori të befasishme të padëgjuara më parë, mbi pjesëmarrjet e ekipeve tona në Kupat e Europës dhe sidomos në përballjet me ekipet britanike si Sëlltik, atë gjermane Këln, apo Ajaksin e Amsterdamit.

Historia e Shqipërisë në Evropë: mjekra dhe të pasjellshmit e Ballkanit

Pozicionuar gjeografikisht në buzë të Evropës Jugore, Republika Popullore e Shqipërisë nën diktaturën e Enver Hoxhës ishte një vend i rastësishëm dhe shumë i izoluar.

Komb hermetikisht i mbyllur dhe pavarësisht nga pjesëmarrja e saj gjysmë e rregullt në garat ndërkombëtare, futbolli shqiptar nuk ishte më pak i errët.

Me një mungesë të ekipeve apo lojtarëve si pika të njohura të referencës gjatë periudhës së komunizmit, për tifozët tipikë të futbollit britanik të paktën një ikonë e vetme surreale u bë imazhi për përcaktimin e futbollit Shqiptar – mjekra e skocezit Danny McGrain. Celtic ra në short  me Partizanin, në raundin e parë të Kupës Evropiane, në vitin 1979 dhe, duke pasur parasysh se ata dinin pak për ekipet nga Shqipëria, shtypi skocez u fokusua në përplasjen e kulturave për mjekrën dhe qimet e fytyrës. Mjekra e McGrain ishte një institucion skocez popullor dhe tërësisht dashamirës, ​​por në Shqipërinë e Enver Hoxhës përfaqësonte një kërcënim serioz kombëtar: qimet e fytyrës ishte në krye të listës së gjërave të ndaluara të vendit, më pas flokët e gjata, fishekzjarret dhe muzika rok.

Një mbrojtës i madh, një njeri i mirë, McGrain kishte shumë gjëra, por ishte hera e parë që ai ishte  ndaluar si një simbol i dekadencës perëndimore, çka mund të ndikonte te të rinjtë  shqiptarë. Kuptohet, i shqetësuar para se të udhëtonte, lojtari i  Celtic më vonë shkroi në autobiografinë e tij se ai do të kishte rruar mjekrën sikur t’ia kishin kërkuar.

Danny dhe mjekra e tij nuk ishin dhe Celtic humbi në Tiranë, 1-0.

Pjesëmarrja e parë e Shqipërisë në garat evropiane erdhi në vitin 1962. Enver Hoxha ishte prishur ideologjikisht me Bashkimin Sovjetik në vitin 1960 dhe kishte parë çdo mundësi për të shkulur bishtin e aleatëve të tij të mëparshëm. Sovjetikët dhe shqiptarët kishte qenë kombet e vetme, që përjashtuan veten nga garat e UEFA-s, për arsye politike. Befas përfundon Shqipëria bojkotin e saj sepse do të shkëputet nga sovjetikët e izoluar.

Kundër kampionëve suedezë IFK Norrköping, Partizanit ju anashkalua breshëria e gurëve të hedhur në fushë në fund, nga tifozët shqiptarë.

Kur kampionët skocezë, Kilmarnock u ra kundërshtari shqiptar në raundin e parë, 1965-1966, në Kupat Evropiane. McDonald kërkoi për të marrë 16 lojtarë për ndeshjen në Tiranë, por vetëm 15 viza u dhanë, me asnjë shpjegim duke mos u dhënë as mundësi për veprim tjetër.  Një vit më parë Köln udhëtoi atje për të luajtur me Partizanin dhe një incident i vogël diplomatik u ngrit kur gjermanët kishin sjellë ushqimin dhe guzhinierët e  tyre të gatuanin. Administratori i  Köln-it, Julius Ukrainczyk përfundimisht negocioi dhe arriti një kompromis që lejoi ushqimin por dërguan kuzhinierin, në shtëpi.

Kundërshtarët e Kilmarnock do të luajnë ndaj 17 Nëntorit, Tiranë, emër që kujton datën e çlirimit të Tiranës, në fund të luftës së dytë botërore.

Kilmarnock detyrohet për të udhëtuar nëpërmjet Londrës dhe pastaj Romës.

Skocezët do të mbërrijë në Tiranë, para një shtetrrethimi.

Roger McDonald pretendonte të kishte disa njohuri nga futbolli shqiptar. McDonald në listën e lojtarëve para ndeshjes, dërguar paraprakisht, kishte vënë re emrin e Panajot Pano. Pano kishte  qenë golashënuesi më i mirë shqiptar sezonin e kaluar, me Partizanin.

Disa prej kujtimeve të Kilmarnock e të përvojës shqiptare ishin se përpjekjet për të telefonuar në shtëpi familjet e tyre. Lojtarët e Kilmarnock zbuluan se linjat telefonike ishin hapur vetëm për një orë në mëngjes dhe dy orë në pasdite.

Çështja e bojkotimeve u ngrit sërish në vitin 1966, kur 17 Nëntori u tërhoq nga Kupa Evropiane për  përballjen me norvegjezët e Vålerenga, në raundin e parë. Norvegjia ishte një komb jo i pëlqyer nga Shqipëria, sepse ishte e shqetësuar për pajtimin e tyre të perceptuar të strehimit nazist në vitin 1940.

Ishte vetëm një teori, ku shpjegohen për veprimet e mëtejshme shqiptare.

 UEFA duhet të marrë parasysh disa precedentë këtu. Në 1958 kampionët grekë, Olimpiakos, ishin  tërhequr nga Kupat Evropiane, që të mos përballen me  Beshiktas të Turqisë, ndërsa pesë vjet më vonë, ekipi kombëtar grek bëri të njëjtën gjë kur u tërheq kundër Shqipërisë – vendet ishin ende teknikisht në luftë – në raundet kualifikuese për Europianin 1964. Ndërsa Shqipëria ka qenë viktimë e vetes nga pompoziteti politik.

Politika e diplomacisë së butë ndaj Shqipërisë nga UEFA dështoi atëherë, ashtu siç do të dështojnë gjatë dy dekadave të ardhshme. Dinamo u tërhoq në rrethana të ngjashme nga raundi i parë i Kupave Evropiane kundër kampionëve të Gjermanisë Perëndimore Eintracht Brunsvick dhe përsëri ishte e vështirë për të gjetur motivin e veçantë, sidomos kur ekipi kombëtar shqiptar kishte luajtur ndaj Gjermaninë Perëndimore po atë vit, në kualifikueset e Kupës së Kombeve.

Për sezonin 1971-72 për tri ekipet shqiptare hynë në kompeticionet evropiane, por ky hap pozitiv në drejtim të integrimit më të ngushtë, u shpërbë.

Partizani luajti ndaj Uacker Innsbruck sezonin e kaluar pa komplikime.

Ndërmjet 1973 dhe 1978 regjimi gjithnjë e më paranojak shkoi në izolim pothuajse total.

Më në fund u kthyen në vitin 1978, pas një dekade e gjysmë “në shkretëtirën” ndërkombëtare, duke mos bërë asgjë për të zbutur rrënjosjen e tyre politike. Kur Vllaznia Shkoder ra në short me  Dynamo Moskë, në Kupën e Kupave, UEFA e dinte se çfarë priste. Shqipëria e fyer nga  revizionistët marksiste-leniniste e Bashkimi Sovjetik nisi të përçmojë më shumë ata se imperialistët fashistë nga Perëndimi.

Zemërimi i gjerë në mbarë Evropën me papajtueshmërinë në Tiranë, dukshëm ka filluar të rritet në fillim të viteve 1980.

Rregullat e çuditshme dhe rregulloret e përvojave të atyre që udhëtonin në Shqipëri ishin duke u bërë shumë e lodhshme për kundërshtarët.

Vendimi që mjekra e lojtarit të Celtic kishte qenë fakt, më 1970, u forcua kur Ajax u përball me 17 Nëntorin, në Kupën e Kampionëve. Agjencia e udhëtimeve shqiptare njoftoi holandezët paraprakisht se lojtarët nuk do të lejohen të hyjnë në vend, nëse flokët e tyre tejkalojnë gjatësinë normale , ose në qoftë se ata nuk heqin mjekrat. Anëtarët femra të ekipit që do të udhëtojnë, nuk u lejohet të veshin minifunde dhe fustanet duhet të kenë gjatësinë e përcaktuar nga autoritetet shqiptare. Presidenti i furishëm i Ajax, Jaap van Praag, u ankua në UEFA dhe kërkoi dëbimin e shqiptarëve.

Por edhe pasqyrimet e ndeshjeve në Shqipëri ishin të vështira.  Në një epokë të zhvillimit të teknologjisë dhe rritje të mbulimin televiziv të ndeshjeve në Evropë, vetëm raportet e ndeshjes Celtic në Tiranë erdhë si të dorës së dytë nga gazetarë jugosllavë që monitorimin me një valë të shkurtër të  radios, nën komentin shqiptar.

Udhëtimi përfshinte ndryshime të shumta të fluturimit dhe shumë orë kontrolli kufitar. Klubet e huaja merrnin ushqimin dhe ujin për kohëzgjatjen e qëndrimit në një vend ku kushtet e jetesës ishin nga më të varfrat në Evropë. Kur Linfield luajtti atje në vitin 1982, sekretari klubi Derek Brooks bëri të sigurt se asnjë lojtar nuk do marrë kamera nga frika e arrestimit, si spiunë.

Asgjë nuk kishte ndryshuar. Vendi ishte një park stalinist i mbyllur në vetë stofin e tij kohor e ideologjik.

17 Nëntori eliminon Linfield, por u tërhoq menjëherë nga ndeshjet e raundit të dytë, kur Dinamo Kiev ra në short si kundërshtar i ardhshëm. Kjo u solli edhe gjobë prej 100 frangash zvicerane (£ 300).  Vllaznia e Shkodrës u tërhoq po ashtu ndaj Hamburg, në Kupa Evropiane 1983-84.

Nuk ishte një episod i fundit në këtë kronikë të sjelljes së keqe të shqiptarëve, megjithëse mori një formë krejt të ndryshme nga ç’ishte shënuar më parë. Partizani në vitin 1987 udhëtoi për në Lisbonë për Kupat Evropiane dhe raundi i parë e vendori kundër Benfica. Portieri Partizani dhe kapiteni i ekipit kombëtar Perlat Musta kundërpërgjigjet brutalisht pas një faulli të Rui Aguas, duke  goditur sulmuesin në stomak. Disiplina kolektive e Partizani shkoi bashkë me të, si dhe tre bashklojtarë të tij, pasi dolën me të kuqe. Gjatë gjysmës së dytë pati faulle të egra dhe abuzim të dhunshëm të gjyqtarit.

UEFA përgjigjet me ashpërsi të pazakontë; Partizani u flak jashtë Evropës për katër sezonet e ardhshme dhe disa lojtarë u dënuan për një kohë të gjatë.

Ndërkohë që asnjë informacion zyrtar nuk ekzistonte për të hedhur dritë në procesin e vendimmarrjes së Shqipërisë komuniste gjatë viteve të Hoxhës. Ideologjia e paholluar politike nuk ishte domosdoshmërisht forca kryesore lëvizëse, prapa tërheqjes së ekipeve të tyre.

Përveç ndonjë sezoni të vetëm, mes 1962 dhe 1985, – viti kur Enver Hoxha vdiq – klubet shqiptare patën ndarjen e tyre të plotë me vendet evropiane. Ishte në fakt e rrallë se mund të ketë dy klube pjesëmarrëse në çdo sezon të vetëm dhe do të jenë dy klubet shqiptare që të luanin ndeshjet jashtë vendit në të njëjtën kohë.

Udhëtimi jashtë u ndalua për shumicën e shqiptarëve, pas 1968.

Udhëtimet e ekipeve të futbollit shqiptar jashtë janë shoqëruar gjithmonë nga anëtarë të Sigurimit – policisë sekrete shqiptare. Një frikë paranojake e politikës së keqe, të diktuar. Veçanërisht gjatë viteve 1980 ka pasur disa dezertime të profilit të lartë. Po ashtu edhe incidentet, kur lojtarët vidhnin dyqanin në aeroportin Heathrou.

“The Guardian” / Përshtati: Aranit Muraçi