Luan Rama: Një shpjegim gjuhësor, për një lajthitje gjuhësore në fjalimin e Ramës
Nga: Luan Rama, zv/kryetar i LSI-së
Nuk e keqkuptoj vlerësimin e fundmë të Baton Haxhiut, anipse subjektiv siç ai e tha edhe vetë, i cili u shpreh në emisionin “Opinion” të Blendi Fevziut pak a shumë se: “fjalimi i Kryeministrit ( mbajtur pas ngjarjes kriminale të vrasjes prej një punonjësi të Policisë së Shtetit të një qytetari të pafajshëm, shënimi im), është më i miri që ai ka mbajtur ndonjëherë që prej kur është në atë detyrë”. Jo sot, po prej shumë kohësh që kur unë e lexoj Edi Ramën, kam çmuar në shkrimet apo ligjërimet e tij një stil elegant e imponues për nga gjuha, ngjyrimi emocional, vlerat stilistike dhe konstruktet sintaksore, që e përveçonin atë ashtu sikundër edhe veshja, nga disa modele klishe e pa identitet të bashkëkohësve të tij.
E bash prej këtij vlerësimi, ia qëmtoj me vëmendje edhe fjalimet që i mban nga pozita e Kryeministrit, të cilat, më duhet ta them se në gjykimin tim janë përgjithësisht fjalime hipokrite për nga përmbajtja e me shumë më pak vlera për nga stili, krahasuar me çfarë ai ka shkruar më parë. Retorika e tij është e stisur, shpeshherë e dominuar nga mëllefi dhe tensioni, si shprehje e një gjendjeje emocionale konfuze dhe të pasigurtë, që jo rrallëherë shoqërohet edhe me lajthitje gjuhësore, siç ishte në fakt edhe fjalimi të cilit po i referohem.
Pa dashur të bëj përpjekje për ndonjë studim më të thelluar në stilistikën e ligjërimit të Kryeministrit, po sjell në vëmendjen e Batonit, e me këtë rast edhe në vëmendjen e opinionit, pra të lexuesve, vetëm një fakt si argument i përdorimit të pavend të një fjale, (raste të tilla në shkencën e gjuhësisë konsiderohen lajthitje), të cilën me sa duket Kryeministri e ka huazuar me vesh, i ndikuar prej përdorimit të gabuar që i bëjnë disa kinse gazetarë, që mjerisht nuk kanë as njohuritë më elementare të kulturës së gjuhës. Më konkretisht, po shkëpus nga fjalimi i Kryeministrit vetëm paragrafin e parë, për të vërejtur dhe analizuar përdorimin e gabuar që ai i bën fjalës efektiv, jo vetëm në këtë paragraf, por në të gjithë fjalimin gjatë të cilit e ka përdorur atë fjalë disa herë e në të gjitha herët gabim.
“Humbja e jetës së një djali 25 vjeçar, nga tejkalimi ekstrem i forcës së një efektivi policie, ishte një tragjedi për familjen dhe një lajm tronditës për të gjithë shoqërinë”, thotë Kryeministri. Po nënvizoj: “ … tejkalimi ekstrem i forcës së një efektivi policie”. E gjithë fjalia është ndërtuar gabim në fakt, sepse lind pyetja: ku dallon tejkalimi ekstrem nga tejkalimi joekstrem i forcës në rastin konkret? Por, ndërsa ky është një gabim i qëllimtë, i bërë enkas për ta unifikuar terminologjinë e fjalimit të kryeministrit me terminologjinë e gabuar ligjërisht të përdorur nga njoftimet e para të Policisë së Shtetit menjëherë pas ngjarjes, kur u tha se “vrasja është bërë në kapërcim të kufijëve të mbrojtjes së nevojshme”, përdorimi i gabuar i fjalës efektiv për të veçuar individin punonjës të policisë, është pasojë e mosdijes, është pasojë e injorancës gjuhësore.
Sepse fjala efektiv nuk ka kuptimin individ ose një person i vetëm, por referuar të gjithë fjalorëve të gjuhës shqipe, efektív,-i është emër i gjinisë mashkullore; numri shumës; që nënkupton numrin e përgjithshëm të punonjësve në një ndërmarrje a në një institucion, të ushtarakëve të një njësie a reparti; për shembull efektivi i forcave të armatosura, efektivi i forcave tokësore, ajrore etj. Për analogji edhe efektivi i Policisë së Shtetit.
Pra, ka kuptimin e tërësisë së të gjithë individëve që përbëjnë një institucion, në rastin tonë Policinë e Shtetit.
Nëse do të duhet të gjejmë një fjalë tjetër me kuptim të ngjashëm apo të përafër, është fjala kolektiv.
Por ne nuk mund të themi “tejkalimi ekstrem i forcës së një kolektivi policie”, për të nënkuptuar individin punonjës policie, siç nuk mund të themi “tejkalimi ekstrem i forcës së një efektivi policie”, sepse në rastin konkret, vrasjen e ka bërë një individ, një punonjës i policisë dhe jo të gjithë punonjësit e policisë që përbëjnë efektivin e saj.
Ndaj, për të qenë korrekt, Kryeministri nuk duhej të shprehej “tejkalimi ekstrem i forcës së një efektivi policie”, por “tejkalimi ekstrem i forcës prej një punonjësi të policisë”. Gjuha është e shenjtë. Ajo ka kodet e saj të përdorimit që gjithashtu janë të shenjta. Kultura e përdorimit të gjuhës është shenjë domethënëse e cilësisë së formimit kulturor në tërësi dhe bën diferencën e një individi prej një tjetri edhe përsa i përket nivelit kulturor, nivelit intelektual etj.
Ndaj, në fjalimin e fundit, Kryeministri duke përdorur një fjalë pa e ditur kuptimin e saj, por që e ka huazuar me vesh prej përdorimit vulgar që rëndom e ndeshim nëpër kronikat e gazetarëve mediokër, më e pakta na dëshmon në këtë pikë ngjashmëri me gjindjen prej nga e ka huazuar. Lajthitje të tilla gjuhësore, janë zakonisht shenja që na ofrojnë mundësinë të kuptojmë a lexojmë falsitetin kulturor të njerëzve mediokër në zotërimin e kulturës së gjuhës.
