Reagimi i parë i Kadaresë nga Tufina

NGA ROBERT ALIAJ 

Në muzgun e ditës sime të parë, unë sapo u ula, e vendosa stilolapsin mbi një letër, por shpirtrat nuk po e ndalojnë ende rrjedhjen e tyre ashtu siç boja është e destinuar ta bëj. Vendosmëria ime dikur e paperceptueshme – një kështjellë e padepërtueshme, e pakorruptuar nga kthetrat e ftohta të pushtetit – thahet tani si gjethet e vjeshtës nën tiraninë e arbitrit ultim: vdekshmërisë. Ah, ironitë e fatit!

Të jetosh i padominuar, por të vdesësh i pavendosur. Shakaja e përjetshme e ekzistencës njerëzore, e krijuar nga një humorist shumë më i madh dhe më cinik se vetja ime. Emrin tim, të njohur dikur nga turmat mërmëritëse që popullonin sheshet shqiptare dhe bulevardin me kalldrëm të “Dëshmorëve të Kombit” në Tiranë, tani i bërë një relike fluide kujtimesh që vetë ata, kombi që u mundova ta demaskoja nën një shkëlqim llaku trillimesh të sjellshme, nuk arritën ta heqin qafe plotësisht, ah mendjet e tyre të marra.

E kursyer nga vdekja, kjo marrëzi shqiptare – shkaku dhe pasoja – u derdh aty, duke më tallur, duke më ftuar për atë kërcim të fundit.

Po tani që u ulën në greminën e prehjes sime të përjetshme?

Nuk guxova të qeshja. Imagjinoni, nëse dëshironi, një komb, të rënduar me frymën e pavendosmërisë. Sepse vdekja ime nuk tërhoqi vetëm telat e pikëllimit; ajo shthuri sixhade të tëra konfuzioni mbarëkombëtar të qëndisur në mënyrë të ndërlikuar në çdo fije. Përshëndetja ime e fundit i kapi të gjithë, të zhveshur në gjumin e tyre, si një mysafir i papritur në një banket shkretëtirë. Kryeministri, zoti ia bekoftë zemrën e tij hezituese, i trazuar në zyrën e tij të praruar, ndërsa hijet e muzgut insinuohen përmes perdeve të rënda e të qëndisura nga shteti, u xhindos, u rrotullua, i rënduar nga një tmerr më i frikshëm se çdo debakli i politikës së jashtme. Ku mund të prehet një burrë që vinte pikëpyetje mbi gjithçka dhe nuk u mbështet kurrë në asnjë asurancë? Që vuri në dyshim çdo siguri? Kompleksiteti i destinacionit tim postume gërvishti arsyen e tij.

Vendimi ishte i mbushur me atë lloj ambiguiteti paralizues që shpirti im kishte fermentuar prej kohësh në venat e tij. Ata e kishin të qartë se, duke ndjekur analet misterioze të ligjërimit qeveritar, ata nuk mund të gjenin asnjë precedent për varrimin e një mendimtari të lirë kokëfortë, sepse boja dhe pergamena nuk mund të llogaritnin mendjet e pakufishme. Dhe mes një pakënaqësie të tillë, ata kërkuan kot një vend për të më liruar – në mënyrë që toka të gëlltiste atë që qiejt nuk mund ta mbanin dhe heshtja e vendit tim të prehjes të flasë më shumë se çdo fjalim që mund të mblidhnin. Por, mbani mend, ne jemi në Shqipërinë e Kadaresë, ku hijet e enigmave përpëliten përjetësisht dhe binarët shkrihen me nuancat e ironisë.

Të preokupuar në shqetësimet e tyre hamletiane, ata në thelb shkruan romanin që nuk munda ta shkruaja unë me frymën time të fundit. Një përmbytje shpirtërore, hezitimi dhe mendjemadhësie shtrihej atje në ajër, duke rrokur ndërgjegjen kolektive të një kombi që vërtitet në boshtin e arsyes dhe të mosarsyes. Ndoshta në këtë ironi të fundit qëndron testamenti i vërtetë i trashëgimisë sime. Një përrallë e pashkruar, por e lexuar botërisht, e pëshpëritur nëpër korridoret e kohës, sfiduese edhe përtej varrit.

Në të vërtetë, nuk u gjet një vend pushimi përfundimtar për njeriun, mendja e të cilit nuk njihte kufij, jo sepse nuk mundën, por ndoshta, pikërisht sepse nuk duhej. Kështu, edhe në vdekje, unë i mbajta ata në atë bastion të mendimit – të paankoruar, përjetësisht meditues dhe mrekullisht të lirë nga çdo pengesë.

I juaji Kadare Tufinë, 4 qershor 2024