Richard Wagner, shpirti i stuhishëm i muzikës klasike, i admiruari i “të krisurve”
Albert Vataj
Cili ishte ai, Richard Wagner?! Ai që u keqkuptua, u keqtrajtua, u keqpërdor, por pa mundur ta zbrisnin nga gjeniu.
Ai me muzikën e tij “të çmendur”, arriti të zbulojë dimensione të paeksploruara të qenies njerëzore. E përpin ndijimin tonë afeksionues për artin magjik të muzikës përmes një gjendje hipnoze që krijon. Të fton në një përjetim të stuhishëm. Varka e tij e aktit krijues, gjithnjë përpëlitet në një detë të trazuar. Nxit në vetëdijen tonë shpirtin e etur për “luftë”, atë fuqi të ndrydhur që vdes brenda nesh, pa na shpërblyer me një lartësi të kthjellët përjetimi. Na tregon se arti është energji për të transformuar njeriun dhe botën, jo ndoshta duke tentuar ta bëjë më të mirë, por më të denjë për jetën, atë që ne duam por i druhemi.
Sot 211 vite më parë, më 22 maj 1813 u lind kompozitorit gjerman, Richard Wagner. Personazhi me më shumë ndikim në Gjermaninë e dimensionit artistik dhe atij politik. Ai ishte dhe mbeti një fenomen artkumtues unik dhe fuqishëm. Patjetër duhej mëtuar si një shkundullimë e kijametshme e asajkohjes dhe një ndërmendje e kurajshme e të sotmes. Erdhi për të ngjizur në vetveten e dëshmimit artistik, njeriun shkëndi në barutin e shpërthimeve.
Ai njihej për operat ose “dramat muzikore” ku gjenden të shkrira në një krejt gjinitë e artit, tançka përbën formën shprehëse estetike. Muzika dhe rrevolucioni i transformimeve që mishëroi, pati ndikoi të themeltë në artin perëndimore.
I admiruari i të “të krisurve”, shtjellat përpirëse e kritikës, rrapëllimat e potershme e kohës, janë përkufizime që i rrethvijnë Wagnerit njeri dhe artist.
Ai ishte një gjeni dhe si i tillë duhet keqkuptuar në mënyrën se si ai ndërton komunikimin dhe në ç’farë thellësie të shpirtit ai ngul parmendën e tij të përmendjes ndijuese. Ai ishte rebel politik. Kësisoj e kremtoi marrëdhënien me një të asokohshme kundërshtuese dhe një të tashme himnizuese. Gjithqysh ai bëri faj, të cilin nuk e shleu vetë, por gjenialiteti i tij.
Është ndoshta i vetmi ndër kolosët e muzikës klasike dhe asaj operistike, virtuoziteti i të cilit u përpëlit amshueshëm në kryqin e anatemës. As fama nuk mundi ta ulte më që andej, por e ngjiti në qiell si “djallin” që solli nga ferri engjëlloren. Gjithnjë pararendësit, nismëtarët, filluesit e një etape ndryshimesh të mëdha, marrin si shpërblesë një mësymje shkatërruese, atë pati hak edhe ai.
Edhe pse lindi në një lagje hebraike të Leipzigut në shtetin e Saksonisë, ai u akuzua si antisemit.
Vetëm më 13 shkurt 1883 kur Richard Wagner ndërroi jetë në moshën 70 vjeçare, vetëm atëherë bota e muzikës dhe opera e mësoi, se me kë ishte ndarë, se çfarë kishte humbur. Përunjësisht përulemi para kësaj përmendoreje shtatlartë e këtij shkëlqimimi të thekshëm.
Mund të themi se Wagner e interpretoi jetën e tij si një melodramë, duke marrë role të ndryshme në periudha të ndryshme. Nga një artist i ri që luftonte për t’u vendosur, tek një dirigjent prestigjioz dhe një revolucionar i persekutuar; nga një wunderkind që adhuronte luksin, në një grumbullues fondesh të palodhur; nga Playboy në një bashkëshort të dashur dhe më pas përsëri në një Playboy. Narcizmi dhe ambicia e tij e pangopur ishin në një nivel që është krahasuar me talentin e tij të jashtëzakonshëm. Si i ri, ai refuzoi të ndiqte studimet e muzikës tradicionale dhe në vend të kësaj i mësoi vetes kompozimin duke studiuar partiturat e Beethoven dhe të mëdhenjve të tjerë. Një njeri plot kontradikta, ai me sa duket ishte i shqetësuar vetëm për nevojat e veta dhe kënaqësinë personale; gjithçka tjetër zuri vendin e dytë. Ai shfrytëzoi në mënyrë të paskrupull mikpritjen dhe paratë e miqve të tij, madje edhe nga gratë e tyre.
Gjithsesi është e nevojshme të pranohet fakti se nëse Wagner, i cili padyshim vuante nga megalomania, nuk do të kishte pasur një besim kaq të thellë në vetvete, ai nuk do t’i kishte kapërcyer kurrë të gjitha vështirësitë me të cilat u përball në krijimin e një forme të re arti. Kryevepra e parë e Wagner-it daton në vitin 1839. Kompozitori i ri dhe gruaja e tij Minna, një aktore, po iknin nga kreditorët nga Riga, ku Wagner ishte punësuar si dirigjent. Varka e tyre e vjetër disi e këputur u kap nga një stuhi e dhunshme dhe ata mezi i shpëtuan mbytjes së anijes. Kur më në fund qielli u pastrua, ekuipazhi këndoi një këngë lavdërimi që i bëri përshtypje të thellë Wagnerit. Ai kujtoi një legjendë të lashtë të rrëfyer nga poeti Heinrich Heine dhe përvoja e frymëzoi atë të shkruante Holandezin Fluturues, një vepër për një anije të famshme fantazmë. Ai tregon historinë e dashurisë së një kapiteni të pafat të anijes, i dënuar të endet nëpër dete në një shqetësim të përjetshëm. Ai mund të shpengohet vetëm nga dashuria e një gruaje që do të sakrifikojë veten për të. Wagner e kompozoi veprën në vetëm shtatë javë në një piano të marrë me qira gjatë një periudhe mërgimi dhe varfërie në Paris.
Wagner jetoi në të gjithë Evropën në periudha të ndryshme, por mbi të gjitha ai e donte Venedikun, ku vdiq. Gjatë qëndrimit të tij në lagunë, atij i pëlqente t’i kalonte pasditet në kafenenë e njohur Gran Caffé Lavena. Në shoqërinë e gruas së tij të dytë dhe vajzave të saj të bukura, ai ulej gjithmonë në të njëjtën tryezë dhe porosiste konjak ose një filxhan çokollatë. Prej vitesh ai ëndërronte për një festival kushtuar ekskluzivisht muzikës së tij. Për të realizuar ëndrrën e tij, ai u vendos në Bayreuth në prill të vitit 1871. Pavarësisht moshës së shtyrë, ai vendosi të mblidhte fondet e nevojshme dhe kështu filloi turneun në Gjermani, duke dhënë koncerte dhe, mbi të gjitha, duke inkurajuar krijimin e shoqërive Wagner. Fjalët e tij janë të famshme: “Zoti na ka mohuar ne gjermanëve zërat e italianëve, por na ka dhënë fuqinë e të shprehurit përmes muzikës instrumentale”.
