Shqipëri–Azerbajxhan: Multikulturalizmi si strategji e sigurisë në epokën e fragmentimit global

Nga Mariana Doda 

Në një kohë kur tensionet globale po rriten për shkak të ndarjeve etnike dhe fetare, Azerbajxhani dhe Shqipëria duken si dy shoqëri ku multikulturalizmi dhe bashkëjetesa fetare nuk janë vetëm ideale politike, por edhe realitete të prekshme shoqërore. Të vendosura në rajone të ndryshme, Kaukazin Jugor dhe Ballkanin Perëndimor, këto dy vende kanë kultivuar tradita pluraliste të rrënjosura në shekuj bashkëjetese ndërmjet popujve, besimeve dhe kulturave të ndryshme.

Siç thekson Presidenti Aliyev, multikulturalizmi nuk është thjesht politikë, por pjesë e stilit të jetës së shoqërisë azerbajxhanase, duke reflektuar një model unik historik bashkëjetese fetare dhe kulturore. Sot, Azerbajxhani dhe Shqipëria përdorin këto tradita si gurë themeli të politikave të tyre të brendshme dhe si mjete të diplomacisë ndërkombëtare, duke treguar se diversiteti mund të forcojë unitetin kombëtar, në vend që ta fragmentojë atë.

Ky shkrim synon të analizojë modelet e multikulturalizmit dhe bashkëjetesës fetare në Azerbajxhan dhe Shqipëri, duke theksuar ngjashmëritë dhe dallimet midis tyre, si dhe ndikimin e këtyre politikave në zhvillimin e shoqërive përkatëse. Marrëdhëniet ndërmjet komuniteteve dhe besimeve fetare në Azerbajxhan, ashtu si edhe në Shqipëri, mbështeten në tradita shekullore të respektit të ndërsjellë, besimit dhe bashkëpunimit, duke ofruar një shembull domethënës të mënyrës se si diversiteti mund të shndërrohet në një element force për shtetin dhe diplomacinë.

Në këtë kuadër, një aspekt veçanërisht pozitiv është fakti që multikulturalizmi dhe toleranca fetare, etnike dhe kulturore përbëjnë vlera të përbashkëta që e afrojnë edhe më shumë Shqipërinë dhe Azerbajxhanin. Këto ngjashmëri krijojnë një bazë të qëndrueshme për komunikim të hapur, përfshirje gjithëpërfshirëse dhe zhvillimin e mundësive të reja të bashkëpunimit, duke kontribuar ndjeshëm në forcimin dhe zgjerimin e marrëdhënieve dypalëshe.

Multikulturalizmi në Azerbajxhan: Një traditë historike e tolerancës dhe diversitetit

Azerbajxhani është një vend ku historia dhe gjeografia e tij kanë kontribuar në krijimin e një mjedisi multietnik dhe multireligjioz. Si një hapësirë ku janë përzierë qytetërime të ndryshme, Azerbajxhani ka qenë një vend ku përfaqësuesit e shumicës dhe pakicave etnike dhe fetare kanë jetuar për shumë shekuj në kushte paqeje dhe mirëkuptimi të ndërsjellë. Shumica e popullsisë në Azerbajxhan është myslimane shiite, por vendi gjithashtu ka përfaqësues të grupeve të tjera fetare, përfshirë të krishterët dhe hebrenjtë. Ky diversitet ka qenë i pranishëm që nga periudha antike, ku përfaqësues të ndryshëm të kulturave dhe besimeve kanë bashkëjetuar dhe kontribuar në zhvillimin e shoqërisë azerbajxhane.

Një nga shembujt më të rëndësishëm të bashkëjetesës fetare dhe etnike në Azerbajxhan është komuniteti hebre i vendit. Azerbajxhani është i njohur për qëndrimin e tij të ngrohtë dhe vëllazëror ndaj hebrenjve, duke përfshirë ruajtjen e fshatit të vetëm në botë, “Krasnaya Sloboda”, ku hebrenjtë jetojnë në një komunitet të mbyllur që ka ruajtur traditat e tij për shumë shekuj. Për më tepër, Azerbajxhani ka një histori të fortë të mbështetjes për diversitetin fetar dhe etnik, me një numër të konsiderueshëm të sinagogave, kishave dhe tempujve që janë restauruar dhe mbrojtur nga shteti.

Aktualisht ekzistojnë disa komunitete të ndryshme kulturore që veprojnë vetëm në Baku; përfshirë rusët, ukrainasit, laksët, lezginët, sllavët, tatët, tatarët, gjeorgjianët, ingilojtë, talishët, avarët, turqit mesketë, hebrenjtë evropianë dhe malësorë, gjermanët dhe grekët. Shpresohet që armenët etnikë të kthehen në Azerbajxhan dhe të rivendosin komunitetin e tyre, duke u integruar sërish në jetën multietnike të vendit. Tradicionalisht, ata kanë qenë pjesë aktive dhe e integruar në shoqërinë azerbajxhanase, dhe ekziston besimi se mund të rikthehen si një komponent i rëndësishëm i pluralizmit kulturor.

Në përgjithësi, komunitete të ngjashme gjenden edhe në zonat e tjera ku pakicat etnike jetojnë në mënyrë të dendur, duke pasqyruar diversitetin e gjerë të vendit.

Një politikë e qartë dhe e qëndrueshme për mbështetjen e multikulturalizmit është gjithashtu e konsoliduar në nivel institucional, duke ofruar kornizën ligjore dhe strukturore për ruajtjen dhe promovimin e këtij pluralizmi.

Më 28 shkurt 2014, u krijua Instituti i Këshilltarit Shtetëror të Republikës së Azerbajxhanit për çështjet ndëretnike, ndërfetare dhe çështjet e multikulturalizmit, dhe më 15 maj 2014, me Dekretin e Presidentit Ilham Aliyev, u krijua Qendra Ndërkombëtare e Bakusë për Multikulturalizëm, deri më tani e vetmja në botë.

Gjithashtu, Fondacioni ofroi ndihmë financiare për restaurimin e pesë dritareve të Katedrales së Strasburgut që datojnë që nga shekulli i 14-të, kreu restaurimin e monumenteve të lashta të përfshira në Listën e Trashëgimisë Botërore që nga viti 1979, të ruajtura në parkun e Pallatit të Versajës në Paris, dhe ndihmoi në restaurimin e shtatë kishave që i përkasin shekujve të 10-të dhe 12-të në departamentin Orne në Francë.

Rezerva arkitekturore dhe muzeale Trapezitsa, e vendosur në qytetin bullgar të Veliko Tarnovo, u restaurua gjithashtu me mbështetjen e Fondacionit Heydar Aliyev. Fondacioni kreu konservimin dhe restaurimin e mureve të monumentit, krijimin e një rrugice turistike, një Qendre të Trashëgimisë Kulturore dhe riparimin dhe konservimin e tre kishave mesjetare të vendosura në këtë territor. Mbështetje u dha edhe për restaurimin e Muzeut të Kapitolit në Romë.

Azerbajxhani, falë rolit të tij si një urë lidhëse mes qytetërimeve lindore dhe perëndimore, ka arritur të forcojë në mënyrë të qëndrueshme autoritetin dhe imazhin e tij në të dy hemisferat. Kjo prirje pasqyrohet edhe në politikën e jashtme të vendit, e cila karakterizohet nga hapja, bashkëpunimi dhe angazhimi konstruktiv në arenën ndërkombëtare. Azerbajxhani është anëtar me të drejta të plota në organizata të rëndësishme globale dhe rajonale, si OKB, OSBE, Këshilli i Evropës dhe Organizata e Bashkëpunimit Islam, duke dëshmuar angazhimin e tij për dialog, stabilitet dhe partneritet afatgjatë. Për më tepër, vendi i kushton vëmendje të veçantë bashkëpunimit me shtetet evropiane, si në formate dypalëshe ashtu edhe shumëpalëshe, duke u mbështetur në interesa të përbashkëta dhe parimin e barazisë.

Multikulturalizmi në Shqipëri: Një shembull i bashkëjetes fetare dhe etnike në Ballkan

Ndërsa Azerbajxhani mbështetet mbi institucionalizim modern, Shqipëria mbështetet mbi një traditë të gjatë shoqërore. Harmonia fetare në Shqipëri është produkt i një kulture që i ka vlerësuar marrëdhëniet ndërmjet komuniteteve më shumë sesa nënndarjet doktrinare. Përbërja e komuniteteve myslimane, katolike dhe ortodokse prodhoi një identitet kombëtar që i parapriu identiteteve fetare.

Thënia e njohur e Rilindjes Kombëtare, “Feja e shqiptarit është shqiptaria”, nuk është thjesht një slogan historik. Ajo reflekton faktin se komunitetet fetare në Shqipëri rrallë kanë qenë në konflikt për hegjemoni. Gjithashtu, tregon se bashkëjetesa dhe toleranca fetare janë pjesë e pandashme e kulturës shqiptare dhe një bazë për ndërtimin e unitetit kombëtar. Kjo traditë u vu në provë gjatë periudhës komuniste, kur feja u shtyp në mënyrën më të ashpër në Europë, por rikthimi i lirisë fetare pas viteve 1990 dëshmoi se toleranca dhe bashkëjetesa mbetën shtyllat kryesore të shoqërisë shqiptare.

Sot, Shqipëria e ka kthyer këtë traditë në instrument diplomatik dhe në aset të politikës së saj të jashtme, sidomos në kontekst të integrimit euro-atlantik. Si vend anëtar i NATO-s dhe aspirant i BE-së, Shqipëria e ka paraqitur tolerancën fetare si vlerë që e diferencon nga tensionet e rajonit. Këshilli Ndërfetar i Shqipërisë është një platformë e veçantë, ku komunitetet fetare bashkëveprojnë në mënyrë institucionale, pa politizim të dukshëm.

Megjithëse më pak e strukturuar se modeli azerbajxhanas, Shqipëria mbetet një rast funksional i sekularizmit të natyrshëm, i cili nuk është imponuar nga shteti, por është produkt i kohezionit kulturor.

Përveç kësaj, Shqipëria ka gjithashtu një histori të pasur të përfaqësimit të grupeve të ndryshme etnike, përfshirë minoritetet greke, malazeze, maqedonase dhe rome, etj të cilët jetojnë dhe kontribuojnë në shoqërinë shqiptare. Ky diversitet është një tjetër shembull i multikulturalizmit në Shqipëri, ku bashkëjetesa është një shtyllë e rëndësishme e vlerave shoqërore.

Mbështetje e Azerbajxhanit për Vatikanin dhe bashkëpunimi ndërfetar

Dedikimi i kishës katolike Shën Joan Pali II në Baku ka një rëndësi historike të veçantë. Vendimi për ndërtimin e saj lidhet me vizitën historike të Papa Shën Joan Palit II në Azerbajxhan në vitin 2002, kur ai u bë Papa i parë që vizitoi këtë vend. Pas vizitës, Presidenti Heydar Aliyev caktoi truall për ndërtimin e kishës, duke theksuar angazhimin e Azerbajxhanit për promovimin e paqes, tolerancës dhe lirisë fetare. Kisha shërben si homazh ndaj trashëgimisë së Papa Shën Joan Palit II dhe si simbol i marrëdhënieve të forta ndërmjet Azerbajxhanit dhe Vatikanit, duke pasqyruar vlerat e përbashkëta të respektit dhe kuptimit të ndërsjellë, siç theksoi Arqipeshkvi Paul Gallagher gjatë ceremonisë së bekimit të truallit.

Përveç ndërtimit të kishës, Azerbajxhani ka kontribuar edhe në projekte restauruese dhe ruajtëse në Vatikan. Që nga viti 2012, Fondacioni Heydar Aliyev ka mbështetur restaurimin e disa monumenteve historike, përfshirë Kapelën Sistine, dorëshkrime të lashta në Bibliotekën Apostolike dhe Katakombet e Commodilla në Romë. Restaurimi i katakombave, një vend pelegrinazhi i shekullit të 4-t, u realizua në bashkëpunim me Komisionin Papnor për Arkeologjinë e Shenjtë dhe u ndoq nga Zëvendës-Presidentja Mehriban Aliyeva, duke treguar mbështetjen institucionale për këto iniciativa kulturore dhe fetare.

Angazhimi i Azerbajxhanit në këto projekte është një dëshmi e angazhimit të vendit për parimet e tolerancës fetare dhe respektit për besime të ndryshme. Lidhjet diplomatike dhe kulturore midis Azerbajxhanit dhe Vatikanit janë gjithashtu pasqyruar në shkëmbimet e shpeshta ndërmjet liderëve azerbajxhanas dhe Shënjtërisë së tij. Për shembull, gjatë vizitës së saj në Romë, Mehriban Aliyeva u takua me Papën, ku Ati i Shenjtë theksoi rëndësinë e dialogut ndërfetar dhe bashkëpunimit midis Azerbajxhanit dhe Vatikanit. Vizita e Aliyevas gjithashtu përfshiu një inspektim të restaurimit të Bazilikës Shën Pjetri dhe vizita në disa site të tjera fetare, duke forcuar lidhjet diplomatike dhe kulturore midis dy vendeve.

Roli i Fondacionit Heydar Aliyev

Fondacioni Heydar Aliyev ka luajtur një rol kyç në promovimin e iniciativave diplomatike të Azerbajxhanit, veçanërisht në fushën e diplomacisë kulturore dhe dialogut ndërfetar. Përmes punës së tij filantropike dhe projekteve restauruese, Fondacioni ka pozicionuar Azerbajxhanin si një aktor të rëndësishëm në forcimin e bashkëpunimit ndërkombëtar dhe ndihmën për krijimin e ura ndërmjet kulturave dhe feve të ndryshme. Mbështetja e Fondacionit për restaurimin e monumenteve në Vatikan, si dhe roli i tij në ndihmën për ndërtimin e kishës katolike të re në Baku, reflekton angazhimin e Azerbajxhanit për dialogun ndërfetar dhe zhvillimin e një shoqërie më të përfshirë dhe të respektueshme.

Përveç përpjekjeve ndërkombëtare, Fondacioni Heydar Aliyev ka mbështetur edhe projekte të ndryshme kulturore, edukative dhe sociale që synojnë ruajtjen e trashëgimisë kulturore të Azerbajxhanit, ndërkohë që promovon frymën e përfshirjes dhe respektit të ndërsjellë ndërmjet grupeve të ndryshme.

Marrëveshja e vitit 2025 mes Azerbajxhanit dhe Vatikanit është e rëndësishme në shumë nivele. Marrëveshja formalizon kanalet për programet e përbashkëta ndërfetare, bashkëpunimin kulturor dhe iniciativat e edukimit fetar. Ajo përfaqëson kulmin e një trajektoreje të gjatë bashkëpunimi, përfshirë Marrëveshjen e vitit 2011 mbi Statusin Ligjor të Kishës Katolike në Azerbajxhan.

Restaurimi i Katakombave të Komodilës në Romë demonstron angazhimin e Azerbajxhanit për mbrojtjen e trashëgimisë botërore të krishterë. Fondacioni Heydar Aliyev financoi projektin, duke përdorur teknika të avancuara si restaurimi me lazer dhe nanotecnologji për të ruajtur freskot dhe sarkofagët antikë. Duke marrë pjesë personalisht në inaugurim, Aliyeva theksoi rëndësinë strategjike dhe simbolike të projektit: Azerbajxhani nuk është vetëm mbrojtës i pakicave fetare vendase, por edhe mbështetës i trashëgimisë fetare dhe kulturore globale.

Vatikani ka lavdëruar publikisht përpjekjet e Azerbajxhanit, duke theksuar se iniciativa të tilla forcojnë lirinë fetare, dialogun dhe mirëkuptimin reciprok. Ky bashkëpunim rrit fuqinë e butë të Baku-së, duke projektuar një narrativë të moderuar, tolerante dhe kulturore. Ai pozicionon Azerbajxhanin si urë mes Islamit dhe Krishterimit, i aftë të angazhohet në mënyrë të besueshme me institucionet evropiane, rrjetet ndërkombëtare ndërfetare dhe autoritetet fetare globale.

Fuqia e bashkëjetesës: Një perspektivë e re për stabilitetin global

Në një realitet ndërkombëtar ku polarizimi kulturor dhe gjeopolitik po thellohet, modeli që ofrojnë Azerbajxhani dhe Shqipëria shfaqet si një alternativë e vlefshme dhe e qëndrueshme. Këto dy vende tregojnë se stabiliteti nuk është produkt i homogjenitetit, por i aftësisë për të menaxhuar diversitetin në mënyrë institucionale.

Azerbajxhani ndërton një multikulturalizëm të strukturuar, të integruar në identitetin e tij politik dhe në strategjitë e tij të jashtme. Shqipëria, nga ana tjetër, kultivon një model organik të sekularizmit dhe dialogut ndërfetar që i ka rezistuar kohës dhe tronditjeve rajonale. Së bashku, ato dëshmojnë se arkitektura e re e tolerancës globale mund të lindë pikërisht nga shoqëritë që kanë mësuar historikisht të bashkëjetojnë për të mbijetuar.

Kjo e bën rolin e tyre shumë më tepër sesa simbolik, ai është gjeopolitikisht i nevojshëm. Në shekullin XXI, kur fuqia matet edhe me kapacitetin për të prodhuar stabilitet social, kulturor dhe fetar, Azerbajxhani dhe Shqipëria paraqesin një model të ri të sigurisë, një model ku dialogu, respekti dhe pluralizmi nuk janë vlera abstrakte, por mekanizma konkretë që forcojnë shtetin, rrisin besueshmërinë ndërkombëtare dhe zgjerojnë hapësirat e bashkëpunimit global. Argumentum