Të moshuarit: një, asnjë, njëqind mijë!

Nga Antonella Deponte

Dy ide janë të pranishme në mendimin kolektiv për të moshuarit: Nga njëra anë, mospërfillja e veçantisë së fenomeneve që shoqërojnë plakjen, imobilizimin e zhvillimit në një përjetësim të të rriturve të rinj; nga ana tjetër është personi i moshuar si një qenie krejtësisht “tjetër”, pothuajse e lindur e vjetër, e lindur në mënyrë spontane dhe kërcënuese, nga askund. Sido që të dalim në mbrojtje, në ego ose në strategji njohëse, këto qëndrime i kanë mbajtur shkenca të ndryshme nga një kuptim autentik i procesit të plakjes.

Ndoshta gjërat po ndryshojnë dhe ndryshimi kontribuon pjesërisht në atë që psikologjia na ka bërë të ditur deri më tani se si të perceptojmë dhe përpunojmë stimujt që vijnë nga realiteti shoqëror.

Kategoria e madhe por bosh

Ka ndodhur një fenomen kureshtar: kategoria e të moshuarve është zgjeruar, por paradoksalisht ajo është një kategori bosh. Askush nuk përshtatet në mënyrë spontane, askush nuk e definon veten spontanisht si. Duke ndjekur hipotezat e teorisë së menaxhimit të terrorit (Greenberg, Schiemel dhe Martens, 2002), ky refuzim mund të rrjedhë nga përpjekja për të mbrojtur veten nga ideja e fundit të jetës që shoqëron moshën e vjetër.

“Terrori primordial” që shoqërohet me vdekjen, ballafaqohet duke mohuar moshën e vjetër dhe duke hequr të vjetrat nga vetja, qoftë fizikisht përmes mënyrave të ndryshme të ndarjes, dhe mentalisht përmes moshës, paragjykimit të lidhur me moshën.

Teoria e “menaxhimit të terrorit” parashtron jo vetëm reagimet individuale ndaj kërcënimit të shkaktuar nga mendimi i vdekshmërisë, por mbi të gjitha vizionet e botës, ndërtimet kolektive kulturore që synojnë të kufizojnë ndikimin e këtij kërcënimi në funksionimin “normal” të shoqërisë. Prandaj ekziston një faktor “kulturor” që ndikon shumë në përvojën që shoqëron plakjen, por në të njëjtën kohë është e mundur pikërisht nëpërmjet kulturës të ndërmerret një ndërhyrje vendimtare për reduktimin e teizmit dhe për zhvillimin e një plakjeje më të shëndetshme. Ky është gjithashtu pozicioni i Baltes (1997), i cili flet për nevojën për të rritur kulturën në të moshuarit, për dy arsye.

Nga njëra anë, kultura ka lejuar, si njohuri të akumuluara, që të rrisë ndjeshëm jetëgjatësinë dhe tani mund të kontribuojë në zhvillimin e cilësisë së jetës. Nga një perspektivë e dytë, kultura, si një mundësi për të zgjeruar mendjen, për të hyrë në njohuri dhe për të menduar më fleksibël, ndihmon të rritet, ofron mundësinë për të ruajtur më gjatë efikasitetin e saj përmes një niveli të mirë të funksionimit dhe duke rritur mundësitë për t’u përgjigjur dhe zgjidhur problemet.

Të moshuarit: një, asnjë, njëqindmijë?

Kategoria e të moshuarve është shumë e diferencuar brenda saj, për karakteristikat sociale dhe nevojat, përkufizimi “plaku” është mashtruese dhe e kufizuar. Hulumtimi i fundit përforcon nevojën e një konceptimi të veçantë për moshën e tretë e të katërt, në të vjetër “i ri” dhe të vjetër “plak”, sepse në qoftë se është e vërtetë se kalimi nga pjekja në  pleqëri nuk është aq shumë një çështje e moshës për shkak të ngjarjeve, kjo është e vërtetë që vetvetiu kalimi i viteve sjell disa përvoja më shumë se të tjerët, sjell disa nevoja të caktuara në vend të të tjerave.

Në vitin 1970 Thomae (raportuar në Cesa-Bianchi, 2001) na kujtoi rëndësinë e respektit të ndërveprimit ndërmjet sistemeve të ndryshme që operojnë në plakjen e njeriut. Tre postulatet e teorisë së tij njohëse deklarojnë se:

1. Ndryshimi i “përjetuar” është më i rëndësishëm se ndryshimi “objektiv” për variacionet e sjelljes.
2. Plakja ndikohet nga pritshmëritë e individit, grupit dhe shoqërisë.

3. Adaptimi i individit në procesin e vjetërsimit është një funksion i balancës në mes të sistemeve konjitive dhe motivuese që punojnë në të.
Përsëri, mosha e vjetër është rezultat i veprimit të shumë faktorëve të një natyre të ndryshme, të cilat përcaktojnë një individualizim vendimtar të plakjes. Hetuar dhe për t’iu përgjigjur në mënyrë adekuate ndaj sfidave të një shoqërie të plakjes, pra, do të thotë të marrë një perspektivë komplekse, punën e integrimit ndërmjet specializime të ndryshme të psikologjisë dhe të dialogut mes psikologjisë dhe disiplinat e tjera. Një njohuri e thellë e funksionimit mendor të të moshuarve është thelbësore, por gjithashtu e asaj që mund të ndikojë në të.