“The Guardian”: Të gjithë milionat e presidentit. Si po e kthejnë Trump-ët presidencën në pasuri

Tom Burgis
Foto Pere Virgili

Nga Vietnami në Ballkan, familja Trump ka nisur një fushatë globale pazaresh që prej rizgjedhjes së Donald Trump.

Një prokuror i vendosur në Balkan vjen nën presion që të heqë dorë nga një çështje e madhe. Fshatarë në Vietnam mësojnë se do të dëbohen. Një mbret i dënuar i kriptomonedhave në Gjirin Persik merr falje.
Të gjithë kanë një të përbashkët: duket se lidhen me përpjekjen e familjes Trump për të grumbulluar pasuri në mbarë botën. Që prej rizgjedhjes së Donald Trump-it një vit më parë, paralajmërimet se përdorimi i pushtetit presidencial në funksion të interesave personale po gërryen demokracinë amerikane janë bërë edhe më të zhurmshme. Ajo që kuptohet më pak – dhe që mund të jetë edhe më e rrezikshme – është dëmi që po shkaktohet gjetkë në botë.

Djemtë e mëdhenj të Trump-it, Don Jr dhe Eric, zyrtarisht kujdestarë të biznesit familjar, po ndërmarrin një fushatë globale marrëveshjesh. Ata kanë hapur punimet për fusha të reja golfi, kanë marrë leje për rrokaqiej të rinj, kanë dhënë me qira markën Trump dhe në botën e kriptomonedhave kanë përqafuar një venture që ka kapacitet të gjenerojë më shumë fitim se gjithçka që kanë bërë më parë.

Ata këmbëngulin – siç thotë Eric – se ekziston një “mur i madh” midis këtyre fitimeve dhe pozitës së të atit si njeriu më i fuqishëm i botës. “Asgjë nga ato që bëj nuk ka të bëjë me Shtëpinë e Bardhë”, tha Eric së fundmi për CNN.

Por Kristofer Harrison, një ish-zyrtar i lartë i politikës së jashtme nën George W. Bush, sot drejtues i një organizate kundër korrupsionit të quajtur Dekleptocracy Project, është ndër ata që akuzojnë familjen Trump se po operon një sistem “paguaj për të luajtur”, ku përfiton ai që bën biznes me familjen e presidentit. Një qasje e tillë mund të manipulohet lehtësisht, tha ai, sidomos nga fuqi rivale si Kina. “Trump ua ka bërë realitet ëndrrat më të çmendura autoritaristëve”, u shpreh ai.

Megjithë akuzat – të mohuara nga Shtëpia e Bardhë – se ekzistojnë konflikte interesi, nuk është provuar asnjë marrëveshje e drejtpërdrejtë e tipit “quid pro quo”. Por interesat e biznesit të Trump-ëve po ngrejnë pikëpyetje për vendime të rrëzuara gjyqësore, teknologji të ndjeshme të transferuara, tarifa të ulura, aleanca të krijuara. Nëse gjithçka jep përshtypjen e abuzimit të detyrës publike për përfitime private – e njohur zakonisht si korrupsion – ekspertët e etikës tremben se kjo i fton liderët e tjerë të bëjnë të njëjtën gjë.

Në mandatin e parë të Trump-it, shqetësimi kryesor ishte nëse liderët e huaj do të merrnin suita të shtrenjta në hotelin e tij në Washington, për t’i futur para në xhep. Ai premtoi se nuk do të kishte marrëveshje familjare jashtë vendit. Premtim që sot është hedhur poshtë. Dhe megjithëse presidenti i ka kaluar aksionet e tij në një trust, raportet financiare tregojnë se fitimet vazhdojnë të rrjedhin tek ai.

Aleatët më natyralë të familjes Trump – fillimisht në biznes, tani edhe në politikë – kanë qenë prej vitesh sundimtarët e monarkive të naftës në Gjirin Persik, të cilët nuk bëjnë kurrë dallim midis interesave të shtetit dhe familjes.

Që nga viti i kaluar, bizneset e familjes në rajon janë përshpejtuar. Një fushë golfi në Oman; apartamente në Dubai që dalin në shitje. Chuck Schumer, kreu i demokratëve në Senat, tha se udhëtimi i majit i Trump-it në Lindjen e Mesme dukej “më shumë si një vizitë për bizneset personale, sesa si vizitë presidenciale”.

Në Katar, një marrëveshje për një resort golfi me një kompani shtetërore në prill u pasua në maj nga dhurimi i një “pallati fluturues” për Trump-in, për t’u përdorur si Air Force One, e më pas në tetor ai angazhoi trupa amerikane për të mbrojtur këtë shtet të vogël të Gjirit. Në Arabinë Saudite, ku tashmë janë në proces projekte për fusha golfi dhe hotele të reja, nëntorin e kaluar doli lajmi për një venture tjetër të mundshëm – në një zhvillim të mbikëqyrur nga princi i kurorës, Mohammed bin Salman – vetëm pak ditë para se Trump të pranonte t’i shiste vendit avionët luftarakë F-35.

Jared Kushner, dhëndëri i Trump-it dhe ndërmjetës diplomatik herë pas here, tha së fundmi: “Ajo që disa e quajnë konflikt interesi … unë e quaj përvojë dhe marrëdhënie të besuara që kemi në mbarë botën.” Sauditët i kanë dhënë fondit të tij miliarda.

E pyetur për koment, Karoline Leavitt, sekretarja e shtypit të Shtëpisë së Bardhë, tha: “Përpjekjet e vazhdueshme të medias për të shpikur konflikte interesi janë të papërgjegjshme dhe ushqejnë mosbesimin e publikut në atë që lexon. Presidenti dhe familja e tij nuk janë përfshirë dhe nuk do të përfshihen kurrë në konflikte interesi.”

Ben Rhodes, ish-këshilltar i lartë i sigurisë kombëtare nën Barack Obamën, argumenton se qasja e familjes Trump përbën “asgjë më shumë se një mashtrim të vjetër, të lidhur pas një superfuqie”.

“Është e pallogaritshme çfarë dëmi nuk po shohim,” tha Rhodes. “Korrupsioni,” beson ai, “është tashmë norma e re në gjeopolitikë.”

Beogradi dhe Kulla Trump
Në një mëngjes të mjegullt në Beograd, dy javë pas fitores së Trump-it në nëntorin e kaluar, Estela Radonjiç Zivkoviç mbërriti në zyrën e saj për të gjetur dy agjentë të shërbimit sekret serb duke e pritur. Zivkoviç është zëvendëskryetare e institutit që mbikëqyr mbrojtjen e monumenteve historike. “Puna që bëj është thellësisht shpërblyese,” tha ajo. “Më lejon të ruaj trashëgiminë kulturore në mënyrën më domethënëse dhe përgjegjëse.”

Agjentët u prezantuan me edukatë, por i dhanë një paralajmërim: mos kundërshto vendimin për të shembur një nga objektet më simbolike të kryeqytetit, për t’i hapur rrugë një hoteli dhe një kulle. Ndërtesa në fjalë ishte ish-komanda e ushtrisë jugosllave, e bombarduar gjatë ofensivës së NATO-s për t’i dhënë fund gjenocidit të Slobodan Millosheviçit ndaj myslimanëve boshnjakë.

Agjentët e bënë të qartë se në këtë projekt kishte një “interes shtetëror”. Një marrëveshje e parë nga Guardian e cilësonte projektin si me “rëndësi të veçantë”. Këta nuk ishin zhvillues të zakonshëm. Trump Tower Belgrade, një hotel dhe ndërtesë apartamentesh prej 500 milionë dollarësh, do t’i sillte Beogradit një “luks të pakrahasueshëm”.

Aleksandar Vuçiç, ish-propagandues i Millosheviçit dhe sundues autoritar i Serbisë që nga viti 2017, kishte nevojë për aleatë. Protestat masive kundër korrupsionit po rriteshin. Vitete të shtrira duke kultivuar lidhjet me Vladimir Putinin e kishin lënë me pak miq në Perëndim. Por kishte disa. Jared Kushner kishte vizituar Beogradin muaj më herët për ta shtyrë projektin përpara. Mbetnin vetëm miratimet zyrtare.

Kur agjentët arritën në zyrën e Zivkoviçit, ndërhyrja e shërbimit sekret në çështje të trashëgimisë kulturore i duk u “e çuditshme dhe shqetësuese”. Ajo e injoroi paralajmërimin dhe foli publikisht, por pa rezultat. Mbrojtja e sitit u anulua. Në mars, Don Jr fluturoi drejt Beogradit për një “bisedë miqësore”, siç tha Vuçiçi, “për marrëdhëniet dypalëshe ndërmjet Serbisë dhe SHBA-së”. Më pas u shfaqën ngrohtësisht në podcast-in e Don Jr.

Por më pas projekti u trondit. Prokurori i krimit të organizuar, Mladen Nenadiç, arrestoi kreun e institutit të trashëgimisë, i cili pranoi se kishte falsifikuar dokumentet që anulonin statusin mbrojtës të sitit. Hetimi përparoi dhe një ish-zyrtar implikoi aleatë të Vuçiçit.

Regjimi reagoi me një fushatë shpifjesh në median shtetërore ndaj prokurorit, i cili kishte akuzuar një ish-ministër në një çështje tjetër. Në fillim të nëntorit, prokuroria kombëtare qortoi Vuçiçin për komentet e tij mbi “bandat e korruptuara” të prokurorëve që sillnin “çështje të fabrikuara”, duke thënë se presidenti po “përpiqej të ushtronte ndikim të paautorizuar” mbi hetimin duke krijuar “atmosferë linçimi”.

Më 7 nëntor, mbështetësit e Vuçiçit në parlament miratuan një ligj për të lehtësuar ecurinë e projektit Trump Tower. Se familja Trump po merr trajtim të veçantë, duket e pakontestueshme; ajo që mbetet e paqartë është çfarë – nëse ka diçka – regjimi serb ka marrë në këmbim.

Siniša Mali, ministër financash dhe aleat kyç i Vuçiçit, tha: “Sa i përket marrëdhënieve me administratën e re amerikane, është e qartë se projekti [Trump real estate] nuk ka pasur ndikim në vendimet e fundit politike.” Norma 35% e Serbisë është ndër më të lartat në tarifat e Trump-it. Në tetor, SHBA vendosi sanksione ndaj kompanisë ruse të naftës që furnizon pjesën më të madhe të karburantit të Serbisë. Akuzat për “ndikim të padrejtë”, tha Mali për Guardian, nuk mbështeten nga prova.

Ndër fqinjët e Serbisë janë demokraci të brishta brenda dhe jashtë BE-së, si Rumania dhe Shqipëria. Në muajt e fundit, familja Trump ka njoftuar projekte pronësore në të dyja vendet. Dhe ata kanë plane të mëdha për vende me institucione edhe më të dobëta.

Vietnam – leje rekord, konfiskime tokash
Eric Trump u prit me shi konfeti ari e argjendi në ceremoninë e fillimit të punimeve të resortit të ri prej 1.5 miliardë dollarësh në Vietnam, në maj. Në skenë, përkrah kryeministrit, ai dukej i dëshpërimisht i lumtur. Në një vend ku marrja e lejeve për zhvillime të mëdha të pronës zakonisht kërkon vite pengesash, projekti Trump-i kishte marrë miratimin brenda tre muajsh.

“Projekti ka marrë vëmendje të posaçme nga Presidenti Donald Trump dhe administrata e tij,” shkruanin zyrtarë vietnamezë në një dokument të siguruar nga New York Times. Mbajtja në pritje e Trump-ëve duke zbatuar rregullat e planifikimit do të sillte vonesa që mund të “dëmtonin marrëdhëniet … me SHBA-në, veçanërisht me administratën e Presidentit Donald Trump”. Prandaj kontrolli i detyrueshëm ligjor, përfshirë vlerësimin mjedisor, u kufizua.

Vetë Trump-i do të merrte menjëherë 5 milionë dollarë nga një zhvillues lokal për licencimin e emrit, siç tregojnë deklarimet presidenciale. Ndërkohë, autoritetet po u japin fshatarëve, tokat e të cilëve në veri të Hanoit do të shkatërrohen për t’i hapur rrugë fushës së golfit “me tematikë natyrore”, kompensim deri në 12 dollarë për metër katror dhe pak oriz. “Ne s’kemi asnjë të drejtë të negociojmë,” tha një fermer në shtetin njëpartiak.

Në prill, një muaj para ceremonisë, babai i Eric-it deklaroi tarifat e Ditës së Çlirimit. Vietnami u godit me një normë të ashpër 46%, ndër më të lartat. Në maj, negociatori tregtar i Trump-it u takua me homologun vietnamez. Disa ditë më vonë, Eric zbarkoi, përshëndeti vendasit dhe vazhdoi ceremoninë. Në korrik, Vietnami u bë vendi i dytë – pas Britanisë së Madhe – që arriti një marrëveshje tarifore me SHBA, duke e ulur normën në 20%.

Nuk ka prova se ulja e tarifave ishte shpërblim i drejtpërdrejtë për përfitimet e biznesit. Dhe ulja solli lehtësim për miliona vietnamezë të varur nga eksportet. Por pyetjet mbeten. Analistët thonë se ky stil “pazari”, i cili krijon dyshimin se favore politike janë në shitje, mund të minojë reformat antikorrupsion që kishin marrë vrull.

Kimberly Kay Hoang, eksperte e Vietnamit dhe autore e Spiderweb Capitalism, tha se sundimtarët vietnamezë po përdorin “të njëjtin manual që përdorin me Kinën: ‘Ti më kruaj shpinën, unë tënden; bëjmë këto marrëveshje dhe do të ketë vetëm pak njerëz që do të përfitojnë.’”

Familja Trump ka projekte edhe në Indi, Filipine dhe Korenë e Jugut – tre eksportues të mëdhenj të rrezikuar nga tarifat e Trump-it.

“Kryeqyteti i kriptos”
Të ardhurat e familjes Trump në gjysmën e parë të këtij viti u rritën 17 herë, nga 51 milionë dollarë një vit më parë në 864 milionë dollarë, llogaritur nga Reuters. Mbi 90% e kësaj nuk erdhi nga pasuritë e paluajtshme, por nga kriptovalutat. Përfaqësuesit e Trump-ëve i kanë vënë në dyshim këto shifra, por është e qartë se kjo fushë e re po u rezulton jashtëzakonisht fitimprurëse.

Kur Trump nisi World Liberty Financial dy muaj para rizgjedhjes, ai pretendoi se kjo platformë do ta ndihmonte të kthente “Amerikën në kryeqytetin botëror të kriptos”. Tre nga djemtë e tij – Don Jr, Eric dhe Barron, 19 vjeç, me pasuri rreth 150 milionë dollarë – figurojnë si bashkëthemelues, ashtu si vetë Trump, deri në momentin që u betua si president.

Katër muaj pas nisjes së mandatit të dytë, World Liberty njoftoi se monedha e saj USD1 ishte përzgjedhur për një transaksion gjigant. Binance, shkëmbimi më i madh i kriptos në botë, po shiste një aksion tek një fond shtetëror i Emirateve të Bashkuara Arabe, MGX. Çmimi ishte 2 miliardë dollarë. Mund të paguhej në dollarë – por zgjodhën të paguanin me 2 milionë USD1 të sapohedhura në treg.

USD1 është një “stablecoin”, i lidhur me dollarin real, që do të thotë se World Liberty mban një dollar për çdo token të emetuar. Fitimi vjen nga interesi dhe investimet mbi këto rezerva. Rritja prej 2 miliardësh e rezervave nga një marrëveshje e vetme mund t’i sjellë kompanisë së Trump-ëve dhjetëra milionë në vit.

Rreth të njëjtës kohë, themeluesi i Binance, Changpeng Zhao, i cili kishte kryer katër muaj burg në Kaliforni për shkelje të ligjeve anti-pastrimit të parave, kërkoi falje presidenciale. Prokurorët thanë se lejimi i rusëve të sanksionuar, al-Kaedës dhe të tjerëve për të lëvizur fonde të paligjshme nëpër Binance – që pagoi një gjobë prej 4 miliardësh – kishte shkaktuar “dëme të rëndësishme për sigurinë kombëtare të SHBA”.

Zhao u lirua dhe u kthye në Emirate. Dosja e tij penale dukej pengesë për të rihapur Binance në SHBA. Ai aplikoi për falje në maj, pikërisht kur doli se marrëveshja 2 miliardëshe ishte mbyllur me USD1. Më 23 tetor Zhao shkroi në X: “Thellësisht mirënjohës për faljen e sotme dhe ndaj Presidentit Trump për ruajtjen e përkushtimit të Amerikës ndaj drejtësisë, inovacionit dhe barazisë.”

Avokatët e World Liberty i thanë Guardian se publikimi i një “narrative që lidh faljen me një marrëveshje quid pro quo mes CZ dhe Presidentit Trump” do të ishte “rrezik i jashtëzakonshëm”. Ata argumentuan se kishte arsye të forta biznesi për të përdorur USD1. Po ashtu mohuan raportet se Binance i kishte kërkuar Emirateve të bënin pagesën në USD1, duke iu referuar një deklarate të vetë Emirateve se ata – jo Binance – kishin zgjedhur kriptomonendhën.

I pyetur për faljen, Trump pretendoi se “nuk kishte idenë kush ishte ai”. “Ia dhashë faljen me kërkesën e shumë njerëzve të mirë,” tha ai.

Kjo, për kritikët, ngrit pyetje të reja – sidomos kur, disa ditë më vonë, administrata i dha Emirateve akses në çipet e inteligjencës artificiale, ndër teknologjitë më të ndaluara amerikane.

Ajo që duket – se favori i Trump-it mund të blihet – po rimodelon marrëdhëniet ndërkombëtare. Në Indonezi, ministria e mjedisit ka pezulluar punimet në një resort Trump. Gjatë samitit të Gazës në tetor, një mikrofon i ndezur regjistroi presidentin e Indonezisë duke folur me ngut me Trump-in, dukshëm për interesat e familjes. “A mund të takoj Eric?” pyeti ai. “Do t’i them Eric-ut të të telefonojë,” u përgjigj Trump. “Është djalë shumë i mirë.”

https://www.theguardian.com/us-news/ng-interactive/2025/nov/30/all-the-presidents-millions-how-the-trumps-are-turning-the-presidency-into-riches

Përgatiti: AV/KJ