Fethullah Gylen: Turqia, nga një vend demokratik, në një shtet parti

Gazeta e dytë me tirazhin më të lartë në Gjermani, Suddeutsche Zeitung, ka publikuar dje një intervistë të kryer me mendimtarin Fethullah Gylen, çka përbënte dhe titullin kryesor të së përditshmes.

Atij iu drejtuan pyetje kryesisht rreth procesit të largimit të komanduar të një vargu forcash policore nga puna pas aferave korruptive të 17 dhjetorit, rreth kostos marramendëse të shumëdiskutuar të godinës së re presidenciale të Republikës së Turqisë, kërkesës së qeverisë turke për mbyllje të shkollave të Lëvizjes Gylen jashtë Turqisë, e deri në lidhje me situatën politike në të cilën gjendet tashmë Turqia, të cilave ai iu përgjigj me një sërë këshillash dhe vlerësimesh të vyera.

Qeveria e Republikës së Turqisë vazhdon t’i kërkojë Barack Obama-s kthimin tuaj në Turqi. A e ndieni veten ende të sigurt në Shtetet e Bashkuara?

Shtetet e Bashkuara të Amerikës janë një shtet demokratik i së drejtës. Këtu askush nuk mund të dënohet pa u bazuar në kurrfarë ligji. Për më tepër, këtu nuk ka as vend për teka të bazuara në kënaqësi. Ndërsa sa i përket kërkesës së Presidentit për kthimin tim, mund të them se nuk ka kurrfarë baze ligjore, që të bëjë të mundur ndofarë akt-akuze, çka është e domosdoshme për formulimin e një kërkese për ekstradim. Duke u vepruar kësisoj, vetëm sa është duke u shkelur një parim i të drejtës ndërkombëtare, e detyrimisht, prej kësaj dëmtohet edhe pozita dhe imazhi i Turqisë në arenën ndërkombëtare.

Njëfarë kohe ju e mbështetët partinë me tipare konservatore islame të Rexhep Tajip Erdoganit. Po tani, çfarë ndryshoi?

Kur u themelua AKP, Partia për Drejtësi dhe Zhvillim, ajo përfaqësonte një sërë premtimesh përsa i përket demokracisë, të drejtave të njeriut, politikave integruese në Bashkimin Evropian, atyre të dhënies fund të korrupsionit në nivel administrativ, ruajtjes së njerëzve prej tëhuajëzimit për pasojë të mendimeve të tyre ndryshe, e për më tepër për një zhvillim rrënjësor të shtetit turk. Në vitet e tyre të para vepruan krejtësisht në përputhje me premtimet e bëra dhe ishte krejt e natyrshme që të mbështeteshin prej ndjekësve të lëvizjes. Vetëm se, në vitin 2011, pas zgjedhjes së tyre për herë të tretë në krye të vendit, ata nisën një vargan veprimtarish që binin ndesh me arritjet demokratike të gjer asaj kohe. Për shembull, nëse do të sillnim ndërmend nisjen e ushtrimit të një trysnie të ashpër ndaj medias, dhënies së kompetencave shtesë ndaj Shërbimit Informativ Kombëtar, madje disa syresh të ngjashme me ato të ish-Organizatës së Sigurisë dhe Informimit të Gjermanisë Lindore, për të përdorur metodat e saj politike, duke i mohuar vendimet e dhëna prej gjyqësorit, veprimet dhe sjelljet karshi atyre që i shfaqnin mendimet e tyre kundërshtuese brenda një kornize demokratike, e shumë e shumë veprimtari të tjera, që po të shihen me kujdes, dallohet se sa mbrapa është ecur në raport me arritjet demokratike deri atëherë. E në fund të të gjitha këtyre, qeveria më përkufizon mua si armikun; me demek kështu mund të mbulohet afera korruptive, por pa harruar se duke u ngritur një strukturë autoritare. Mirëpo tek ne është një fjalë e urtë, që thotë: “Qiriri i gënjeshtarit deri në vaktin e jatsisë ndriçon.”

Në të shkuarën, ju, së bashku me Erdoganin arritët të reduktonit përfshirjen e ushtrisë në strukturat politike të vendit. Të shkuarës i përkasin të gjitha këto?

Në të shkuarën e Turqisë, juntat ushtarake kanë ndërhyrë plot katër herë, në fund të të cilave janë rrëzuar qeveri që e kishin marrë drejtimin e vendit nëpërmjet votës së popullit. U gjykuan me dhjetëra mijëra njerëz, të cilët u burgosën, ndërsa një pjesë e madhe kaluan nëpër një varg torturash. Në Turqi u përjetuan sa e sa ngjarje të paimagjinueshme në një kohë kur vendi ishte vend kandidat për në BE. Kështu, në vitin 2010 u paraqit propozimi për një rishikim në Kushtetutë që do të bënte të mundur gjykimin në gjykatat civile të oficerëve që kishin luajtur role kyçe në këto grushte shteti, të cilin populli turk e mbështeti me 58% të votave në një referendum të mbajtur posaçërisht duke u nisur nga kjo çështje. Sikur ndryshimi kushtetues të mos ishte kthyer në një mjet për synime politike, ndoshta mbështetja mund të arrinte edhe deri në 70% të votave. Unë, ishte hera e parë në jetën time që propozoja të mbaheshin zgjedhje dhe mbaj mend që pata thënë: “Po të ishte e mundur, edhe të vdekurit duhet të ngriheshin e të votonin në këtë referendum.” Menjëherë pas çlirimit nga kontrolli i ushtrisë, Partia për Drejtësi dhe Zhvillim mori nën kontrollin e saj të gjitha institucionet drejtuese të vendit, duke i kthyer institucionet e auditimit në një gjendje ku as nuk mund të funksiononin më, e tanimë edhe me privimin e gjyqësorit prej pavarësisë së tij të natyrshme, u arrit të krijohej kjo gjendje e shtetit nën kontrollin e partisë. E ne, ashtu siç kemi qenë gjithnjë kundër çfarëdo kontrolli ushtarak mbi jetën civile, edhe sot i qëndrojmë kundër modelit të shtetit partiak. Ja, pikërisht për këtë arsye na u vërsulën duke na quajtur tradhtarë.

 Për ku po shkon Turqia?

Kohët e fundit, Republika e Turqisë, sa vjen e i është larguar të qenit një shtet demokratik, laik dhe i së drejtës, duke u kthyer në një parti-shtet, madje të jep përshtypjen e një vendi të drejtuar nga një njeri i vetëm. Nëse do të bënim një përjashtim të një pjese të Gjykatës së Lartë që bën ende rezistencë, dallimi në përfaqësim thuajse është zhdukur fare. Turqia tanimë po përjeton një gjendje të polarizimit të brendshëm, ndërsa për së jashtmi çdo ditë e po vetmohet duke humbur pikë në sytë e botës. Mërzitem shumë prej kësaj gjendjeje të vendit tim.

Erdogan shprehet se dëshiron rritjen e një brezi të ri besimtarësh të denjë. A nuk kërkoni edhe ju të njëjtën gjë?

Detyra e një shteti nuk mund të jetë kurrsesi rritja e një brezi që beson. Sepse në njëfarë mënyre do të thotë t’u imponosh një bindje apo ideologji të gjitha bindjeve a mendimeve të ndryshme që ata mund të kenë. Liria e besimit është një prej të drejtave më të natyrshme të njeriut. Shteti është i detyruar që t’u ofrojë qytetarëve, të cilitdo besim fetar qofshin ata, mjedisin e përshtatshëm ku ata të mund ta jetojnë dhe mësojnë besimin e tyre. Ajo që pritej prej ardhjes në fuqi të Erdoganit përgjatë kësaj periudhe dymbëdhjetëvjeçare, ishte ruajtja e të drejtave të grupeve shoqërore, të cilat formësojnë pakica me baza fetare, nëpërmjet formulimeve novatore në ligje. Kurse çështja, nëse u bë apo jo diçka e këtillë, mbetet e hapur për diskutim. Një njeri besimtar nuk mund të mendohet assesi që të anashkalojë parimet e drejtësisë. Në këtë kuptim unë dëshiroj rritjen e një brezi besimtar. Në të kundërt, nëse nëpërmjet kësaj synohet rritja e një brezi ku e ku fare të paaftë rreth fesë së vet, që përçan shoqërinë dhe e shpërndan urrejtjen karshi të tjerëve me lehtësinë e të ngrënit bukë e djathë, atëherë përgjigja ime është më se e qartë: JO!

Nuk ka kaluar shumë kohë, kur në pesë gazeta të mëdha amerikane ju jeni prononcuar kundër Shtetit Islamik të Irakut dhe Sirisë (ISIS). Sa i rrezikshëm është ISIS?

Përgjatë historisë së Islamit vërehet se vazhdimisht kanë lindur grupe radikale që kanë ushtruar trysni karshi shoqërish të tjera, që kanë vrarë njerëz, e kësisoj kanë tradhtuar edhe fenë e tyre. Më së fundmi ne kemi pasur shembullin e El-Kaide-s. Ndërsa tani ka dalë ISIS. Vetëm kjo na mungonte. ISIS-i është duke luajtur rolin e përbaltjes së Islamit. Ky është një synim dhe një veprimtari prej barbarësh. Kushdo që ka paragjykime karshi Islamit, me t’u përballur me tërë këtë gjullurdi, e gjen veten në të drejtë. Ky është një problem tejet shqetësues sa të lë pa gjumë. Fatkeqësisht, bota islame nuk mbajti një pozicion të qartë karshi saj. Kjo vlen edhe për dijetarët në Mekë dhe Medinë, ashtu siç vlen edhe për Egjiptin apo Turqinë.

A prisnit që të kishte akoma më shumë protesta?

 Fatkeqësisht, nuk kam parë të jenë bërë protesta të mëdha. Në Evropë janë mëse të informuar rreth kësaj gjendjeje. Sa e sa njerëz së andejmi iu bashkëngjitën lëvizjes që ishte duke e kthyer terrenin në lumenj gjaku. Anëtarët e ISIS-it janë njerëz injorantë, të cilët nuk e njohin fenë e tyre qoftë edhe sado pak. Stisën gjoja një luftë të shenjtë. Ky është thjesht një sistem i çmendur.

Si mund të ruhet rinia evropiane prej kësaj çmendurie?

Këto që po them unë nuk përputhen me kushtrimin e Perëndimit për lirinë. Rinia mund të kontrollohet më mirë. Ata duhen informuar nëpërmjet seminaresh dhe konferencash të organizuara posaçërisht për ta. Veç kësaj nuk do harruar, se edhe duhen ruajtur, udhëzuar dhe përfshirë brenda përgjegjësisë për ta edhe të rinjtë që mund të jenë të ardhur në një shtet të caktuar.

Cilat do të ishin propozimet tuaja për politikanët turq?

 Nuk kam asnjë propozim. E di që ata nuk më dëgjojnë. Kanë horizontet e tyre të gjera, kështu që i dinë vetë punët e tyre.

Çfarë mendimi keni për pallatin e ri presidencial të Erdoganit?

Çdo shtet ka nevojë për ndërtesa që duhet të jenë të denja për ta përfaqësuar. Megjithatë, në vend të ndërtimit të një pallati me 1000 dhoma, mund të ishin bërë zgjerime në godinat ekzistente. Po të mos e kish penguar kryeministri, gjykata do ta kishte ndaluar vazhdimin e ndërtimit. Qasje të këtilla e dëmtojnë qasjen dhe respektin e individëve ndaj të drejtës dhe drejtësisë së përfaqësuar nga qeveria. Pallatet më të mëdha të Shtetit Osman u ndërtuan në periudhën që i priu rrënimit. Sot, në mbarë botën vendet e punës së kryetarëve të shteteve sa vjen e po bëhen më të thjeshta. Me pak fjalë, ndërtimi i këtij pallati vetëm sa ka ndikuar në dëmtimin e imazhit të Turqisë. 60% e popullit turk është i mendimit se ndërtimi i atij pallati është një harxhim i kotë. Ndërsa, po të merret nga pikëpamja fetare, ai ndërtim është i ndaluar.

 Erdogan pretendon se Lëvizja juaj është përpjekur të depërtojë sistemin e rendit dhe atë gjyqësor të shtetit…

Asnjë qytetar nuk depërton në institucionet e vendit të tij, por hyn atje dhe përpiqet, që duke kryer punën e tij, t’i shërbejë po shtetit të vet. Në kushtet më normale të një shoqërie njerëzore, çdo individ ka të drejtën të jetë nëpunës i shtetit. Mos vallë është prania e individëve që nuk janë në një mendje me ta, por që i shqetësojnë me qëndrimin e tyre, e nuk bien në kurrfarë kompromentimi? Sistemi i tashëm politik, nuk është duke parë vetëm ata që i kanë dhënë zemrën e tyre Lëvizjes për Shërbim si elementë të rrezikshëm për shtetin, por këdo që mban distancë me qeverinë, pa dashur të ketë asnjë lidhje me vendimmarrjen e tyre. Kjo quhet me plot gojën një gjueti shtrigash.

 Me mijëra njerëz u larguan prej vendit të tyre të punës, duke u lënë të papunë. Sa prej tyre ishin ndjekës të Lëvizjes për Shërbim?

 Unë nuk njoh as një të dhjetën e atyre që bëjnë pjesë në këtë lëvizje. Ndërsa, përsa i përket pjesës më të madhe të prokurorëve, policëve dhe mësuesve që janë larguar nga puna, ka për t’u kuptuar me kohën, se nuk kanë kurrfarë lidhjeje me lëvizjen. Ka gjasa që të gjitha këto i bëjnë me dy mendime të ndryshme. E para, po përpiqen ta tregojnë Lëvizjen për Shërbim si një rrezik të madh duke vulosur kaq shumë njerëz me “njollën” e saj. Ndërsa nga ana tjetër, po përpiqen t’i pastrojnë të gjitha ata që nuk janë të tyret. Këtë e artikuloi edhe një prej zëdhënësve të kohëve të fundit të Partisë për Drejtësi dhe Zhvillim.

Nëpunësit për të cilët bëhet fjalë, patën zbuluar prova aferash korruptive për disa fëmijë ministrash dhe biznesmenë pranë qeverisë. Çfarë mendimi keni për pretendimet e aferave korruptive?

Ngase nuk u ndoq kurrfarë procesi ligjor, askush nuk mësoi dot se ç’u bë me atë çështje. Po të ishin hedhur në Perëndim akuza të këtilla, çdo qeveri do të ishte rrëzuar menjëherë. Madje Ankaraja, për më tepër, i cilësoi ato si një komplot ndërkombëtar kundër Turqisë. Njësoj siç ndodh nëpër të gjitha regjimet tipike autoritare.

A humbi shumë forca Lëvizja për Shërbim?

Nuk mund të mohohet se emri i lëvizjes është dëmtuar shumë pas tërë asaj propagande që iu bë shoqërisë nëpërmjet medieve nën kontrollin e drejtpërdrejtë të qeverisë. Njerëzit janë duke u frikësuar që të mos i çojnë fëmijët e tyre nëpër shkollat e lëvizjes, apo që të mos u gjenden në asnjë lloj mënyre në ndihmë. Nuk ka dyshim, se ndikimi negativ që ka pasur mbi shoqërinë kjo propagandë e zezë e ngritur mbi gënjeshtra, kur gënjeshtrat të dalin në dritë të diellit, ka për t’u kthyer në krejt të kundërtën.

Qeveria po përpiqet që t’i mbyllë të gjitha shkollat e Lëvizjes për Shërbim që gjenden në Turqi.

Shkollat tona kanë marrë shumë vlerësime dhe çmime prestigjioze deri më sot. Nëse Turqia mund të cilësohet ende si një shtet i së drejtës, atëherë nuk presim që me to të ndodhë diçka e këtillë. Në të kundërt, fatkeqësisht, do të jetë sërish Turqia ajo që del e humbur.

Së fundmi, shkollat e Lëvizjes në Azinë Qendrore u mbyllën. Krahu i gjatë i Ankarasë është përgjegjës edhe për këtë?

Qeveria turke përdor pikërisht atë argument që është më i përshtatshëm për një hapësirë të caktuar gjeografike. Në vendet e ish-Bashkimit Sovjetik shkon me kinse argumentin se “janë agjentë të Amerikës”, kurse në Amerikë çojnë argumentin se “janë besimtarë të thekur”, kurse në botën islame u thonë se “janë duke jua ç’udhëzuar fëmijët e janë duke jua larguar prej besimit”. Të gjitha shpifje, që siç e shihni, bien ndesh me njëra-tjetrën. Po ndiqet një rrugë mirëfilli pragmatiste. Mirëpo, duke vepruar kështu, vetëm sa janë duke u rrënuar të gjitha urat e ngritura të miqësisë së Turqisë me ato vende, e kësodore dëmtohen edhe marrëdhëniet ndërkombëtare të vendit. Pra, është thjesht një derdhje e paranojës turke edhe jashtë kufijve.

Një prej ish-ambasadorëve të SHBA-ve ju pati quajtur njëherë “numri dy i Turqisë”. Si e shihni ju veten tuaj?

Zoti më faltë! Çdokush që më njeh sadopak, nga afër apo nga larg, e di, se asnjëherë në jetën time nuk e kam dashur që të jem i njohur prej të tjerëve. Poende nuk jam përpjekur asnjëherë, që nëpërmjet kësaj, të përpiqem për të përmbushur ndonjë interes timin material apo shpirtëror. Jeta ime e këtyre 76 viteve është dëshmitari më i mirë i fjalëve që po them. Nëse kjo lëvizje ka kryer veprimtari, të cilat janë për t’u duartrokitur, ato u duhen drejtuar tërë këtyre njerëzve të zemrës.

A do ta vazhdojë veprimtarinë e saj kjo lëvizje edhe kur të mos jetë më Fethullah Gylen?

Na kanë mbështetur sa e sa njerëz që nuk ndajnë me ne as një për qind të botëkuptimit tonë. Pika jonë e përbashkët kanë qenë gjithnjë vlerat njerëzore. Njerëz nga Afrika, të cilët nuk i kam njohur asnjëherë, iu gjendën në ndihmë shkollave dhe spitaleve tona atje. Çdo natë, kur bëhem gati për të hyrë në shtrat, mendoj se ndoshta mund edhe të mos çohem më. Mirëpo, përsa i përket të ardhmes së kësaj lëvizjeje nuk kam as dyshimin e as shqetësimin më të vogël.

A do ta vazhdojë veprimtarinë e saj kjo lëvizje edhe kur të mos jetë më Fethullah Gylen?

Na kanë mbështetur sa e sa njerëz që nuk ndajnë me ne as një përqind të botëkuptimit tonë. Pika jonë e përbashkët kanë qenë gjithnjë vlerat njerëzore. Njerëz nga Afrika, të cilët nuk i kam njohur asnjëherë, iu gjendën në ndihmë shkollave dhe spitaleve tona atje. Çdo natë, kur bëhem gati për të hyrë në shtrat, mendoj se ndoshta mund edhe të mos çohem më. Mirëpo, përsa i përket të ardhmes së kësaj lëvizjeje nuk kam as dyshimin e as shqetësimin më të vogël.

Mendoni të ktheheni më ndonjëherë në Turqi?

Më merr shumë malli për vendin tim. Unë jam një njeri shumë i ndjeshëm. Në Turqi kam sa e sa të afërm dhe miq të vyer. Nuk kam dalë prej lëvozhgës së pemës. Vetëm para pak kohësh humba vëllanë tim dhe nuk mora dot pjesë në varrimin e tij. Pak më parë më pati vdekur një tjetër i afërm, e edhe në atë varrim nuk mora dot pjesë. 60 vjet të jetës sime i shkova në Turqi. E si çdo njeri i ndjeshëm, lidhem shumë kollaj me vendet dhe me sendet e atij vendi ku qëndroj. Fshati i Koruxhukut; varret e nënës, babait, gjyshes sime, Bozjakaja dhe Jamanllarët, ku qëndrova me vite dhe në çdo qoshe të të cilave kam medoemos nga një kujtim, librat që kam atje, më shfaqen herë pas here përpara shikimit dhe nuk i përmbaj dot më lotët. Po të kthehem, disa njerëz me grada të larta shtetërore mund ta përdorin këtë për të përmbushur qëllimet e tyre dashakeqe.

A mund ta mendoni një pajtim të mundshëm me presidentin Erdogan?

Nuk ishim ne që e nisëm këtë zënkë. Andaj janë ata që duhet ta hedhin të parët hapin e paqes. Megjithatë, nëse një ditë Erdogani thotë se të gjitha ato që ne thamë nëpër mbledhje e takime ishin të gjitha gënjeshtra dhe shpifje, atëherë edhe unë do ta pranoja me kënaqësi paqen e tyre.

A ka ndonjë gjë këto kohë, që pavarësisht të gjithave, ju bën të ndiheni i lumtur?

Unë nuk kam qenë asnjëherë i lumtur për kohë të gjata. Kam qenë i përndjekur gjatë dhe pas çdo përpjekjeje për grusht shteti nga ana e ushtrisë në Turqi. Pavarësisht kësaj, ato që po jetoj sot janë shumë më të rënda. Ana më e bukur e atyre që po jetojmë është se dalëngadalë po ndahet diamanti prej qymyrit. Tërë bota është duke i dhënë kuptim kësaj lëvizjeje.

Erdogan është shprehur, se përpara Kristofor Kolombit, kanë qenë myslimanët ata që e kanë zbuluar Amerikën. Këto fjalë u bënë shkas për qeshjen e shumë amerikanëve. Si mendoni ju në lidhje me këtë pretendim?

Se çfarë, prej kujt dhe kur është zbuluar, kjo është një çështje që u përket gjithnjë shkencëtarëve. Ka njerëz që thonë: “E kush na qenka ky Ajnshtajni?” ose “E ç’na paska bërë Edisoni?” Gjoja, sikur ne myslimanët t’i paskëshim ditur të gjitha këto qysh në shekullin e pestë. Nuk është e drejtë që të thuash se këtë apo atë gjë e kanë arritur vetëm dhe veçanërisht myslimanët…