Gjata: Draftin e reformës në drejtësi e hodhi poshtë Venecia

Ish-kryetari i Komisionit të Zgjedhjeve dhe eksperti i drejtësisë Çlirim Gjata deklaron se Komisioni i Venecias ka kundërshtuar ndërhyrjet në Kushtetutë. 

Z. Gjata do të doja të fokusoheshim tek çështja e reformës në drejtësi. Një çështje e cila ka marrë goxha vëmendje të opinionit publik, jo vetëm në Shqipëri, por dhe atij ndërkombëtar. Duket se ka investime dhe të Ambasadës së SHBA dhe të BE. Sot ka dalë opinioni paraprak i Komisionit të Venecias. Si e gjykoni në tërësi?

Pritej që të dilte mendimi paraprak i Komisionit të Venecias lidhur me draftin bazë të reformës së tij që kryesore janë ndryshimet kushtetuese e më pas vijnë ligjet. Por, Venecia po fokusohet kryesisht tek ato që iu kërkohet si ndryshime kushtetuese ku do mbështetet pastaj tërë reforma ligjore e më pas e asaj që konsiderohet reforma në drejtësi ose riorganizimi i pushtetit gjyqësor.

Opinioni përfundimtar më duket do të dalë nga janari, por thuajse i njëjti do jetë, nuk ndodh që të ketë ndryshime. Por jepet paraprakisht për të gjykuar se çfarë keni për të thënë dhe më pas jepet opinioni. Në tërësinë e tij, me çfarë pamë, i cili rrallë herë më ka qëlluar mua të paktën ta shoh, që të kundërshtojë deri në këtë masë një ndërhyrje në Kushtetutë, ose si të thuash të mos e pranojë deri në këtë masë.

Dhe ata janë shprehur shumë direkt?

Është si të thuash foli zoti i drejtësi në Europë. Ne thjesht bëjmë debate më pas. Për ne nuk e ka pranuar ose e ka kundërshtuar apo korrigjuar në këtë masë një draft apo tërë ndryshimet kushtetuese që i janë paraqitur dhe që është mbrojtur para Komisionit të Venecias nga grupi i ekspertëve. Në thelbin e tij konsiston që ky draft çon një gjyqësor nën hyqmin e Parlamentit, nën hyqmin e legjislativit dhe pjesërisht të ekzekutivit. Pa folur pastaj për ndërprerje mandatesh të cilat janë në opinion. Por kryesorja është që ata nuk ta pranojnë. Europianët, nuk ta pranojnë një gjyqësor nën hyqmin e Parlamentit.

Pra a mund të themi se indirekt Komisioni i Venecia ka lënë të kuptohet se me këto ndërhyrje po cenohet balanca?

Jo indirekt, direkt e ka lënë ai. Nuk flasin indirekt ata. Ata me këto elementë që kemi parë, mund të shkojë edhe më thellë, por nuk do të ketë prapa kthehu. Për shembull. Opinioni i Venecias thotë: po ngrini shumë organizma të kontrollit të gjyqësorit, shumë struktura të cilat dublojnë njëra-tjetrën. Pse? Përplasen me njëra-tjetrën dhe do të kërkojë një fuqi të madhe ligjore , njerëzore, financiare pastaj për tu ekzekutuar, për t’u ndërtuar për të funksionuar këto organizma. Sot kemi vetëm një KLD dhe shiko ku jemi.

Ndërsa drafti në fjalë, parashikon ngritjen e të paktën katër institucioneve të reja të cilat do të jenë Këshilli i Lartë Gjyqësor që zëvendëson KLD-në me një organizim tjetër kushtetues, Këshilli i Emërimeve, do jetë Inspektorati i Lartë i Drejtësisë dhe Tribunali i Lartë Gjyqësor.

Unë mendoj dhe me të drejtë Komisioni i Venecias vë theksin se janë shumë për një vend të vogël si Shqipëria dhe e thekson si një vend të vogël si Shqipëria. Pse e thekson ai? Sepse sa më shumë burokraci të kesh, aq më e lartë do të jetë pakënaqësia e njerëzve përballë njerëzve dhe aq më i lartë do të jetë korrupsioni. Burokracia e tepërt e mbyt atë punë që do të bëhet, nuk rregullon ndonjë gjë aq të madhe kaq shumë institucione që krijohen. Secila prej tyre do t’ia lërë topin në derë, shokut kur të ndodhë, paaftësi, korrupsione, pakënaqësi , mosbesim ndaj gjyqësorit. S’po them në nivele që janë sot, pasi është në nivel të papranueshëm siç është sot, por sikur edhe në nivele më të ulëta pakënaqësie, mosbesimi, korrupsioni, prapë do të jetë e papranueshme qoftë për faktorin ndërkombëtar, qoftë për shoqërinë shqiptare. Prandaj them a e zgjidhim gjithë këto institucione?

Komisioni i Venecias e kundërshton, po ngrini shumë institucione. Sa më shumë, aq më shumë burokraci, aq më shumë korrupsion. Kjo është formulë e provuar në Evropë.

Fakti tjetër që kur thotë në një vend të vogël si Shqipëria. Ne nuk jemi as Franca, as Italia, me shumë institucione, me popullsi të madhe. Ne nuk jemi as vend federal apo konfederal që të kemi kaq shumë. 30 gjykata kemi të shkretën!

Ndalemi pak tek mandati i Prokurorit të Përgjithshëm…..

Një element tjetër që kemi parë te ky element është kundërshtimi për ndërprerjen e mandatit të Prokurorit të Përgjithshëm. Nuk nisemi tek ndërprerja e mandatit të këtij prokurori që kemi në fuqi apo dikujt tjetër. Nuk është problemi aty pasi ka dhe ekspertë të prokurorisë që mund ta bëjnë. Nuk do të kishte vlerë të diskutohej në mënyrë konkrete për një mandat. Flasim në parim. Pse e kundërshton Komision i Venecias? Thotë nuk mund të ndërpritet sa herë bëni reformë. Sepse ky është një abuzim, një kurth i politikës , padashur ta paragjykojmë. Por historia na jep të drejtë edhe me paragjykime që është një kurth i politikës e cila do ta përdorë këtë precedent. Pas kësaj reforme që po ndërpresin mandatet e prokurorit të përgjithshëm apo gjithë mandatet e tjera, do ta përdorë këtë precedent si pika ku do të mbështesë të nesërmen për të lëvizur globin. Sa herë t’i duhet politikës që të zbojë prokurorët apo gjyqtarët, personalitete në fusha të caktuara, hajde bëjnë një reformë dhe t’i ndërpresim mandatin. Këtë precedent Europa s’ta lejon. Prandaj edhe komisioni i Venecias e ka kundërshtuar. Jo vetëm këtë, por edhe mandate të tjera. Një pikë tjetër është zgjedhja me 3/5 e prokurorit të përgjithshëm. Mirë po e zgjedh, por Komisioni i Venecias thotë që ti nuk ke mekanizmin zhbllokues. Pra nëse e zgjedh prokurorin e përgjithshëm me 3/5, po nëse nuk e merr, çfarë bëhet? Ne sot kemi gjyqtarët e Gjykatës së Lartë të dekretuar nga Presidenti i Republikës që zgjidhen me 71 vota. Nuk i miraton mazhoranca. Histori tjetër se nuk do rrijmë këtu qysh e tek. Por nuk i miraton. Ne kemi një gjykatë të lartë me 2-3 mungesa. Po kështu nesër prokurorin e përgjithshëm apo dikë tjetër. Nuk i merr 3/5, ku është mekanizmi zhbllokues?

Kjo ka kohë që ne e kemi theksuar që kemi një kushtetutë pa mekanizma. Kushtetuta e sotme është pa mekanizma. Në emërimin e ministrave, mbani mend kur qeverisej me zv. Ministra?Po kështu në emërimin e gjyqtarëve.

Tani nga 71 po ta çosh në 83, po se mori numrin çfarë do të ndodhë? Nuk është numri çelësi i gjithçkaje, janë mekanizmat kushtetues ata që kanë të bëjnë me këtë . kjo është një kambanë , ky është mendimi im personal, që gjërat nuk zgjidhen me një parlament me një dhomë që kemi ne. 3/5 nuk zëvendësojnë Senatin. Mua më duket sikur ata po i bien kambanës së Senatit. Zgjedhja e drejtuesve të institucioneve të larta të drejtësisë apo dhe institucioneve të tjera të pavarura , duhet të kalojnë nëpërmjet një mekanizmi siç është Senati që ka europa moderne.

Është një mendim që konstitucionalistët në Shqipëri po luajnë shpesh me këtë ide?

Unë kam thënë shpesh që duhet Kushtetuta e re me Parlament, Senat dhe president nga populli. Rrallë më ka ndodhur që të shoh opinione kaq direkte, që s’mund të jetë prokurori i përgjithshëm anëtar i Tribunalit Gjyqësor. Tribunali Gjyqësor, për ta kuptuar, do të gjykojë disiplinën e gjyqtarëve, prokurorëve, edhe Prokurorin e përgjithshëm . Pra, nëse ka ankesa, nëse ke punuar, nëse ke shkelur disiplinën në punë, duhet hequr, do propozosh shkarkimin e tij. Tani anëtari i Tribunalit është Prokurori sipas draftit. Si do të gjykojë veten e vet? Pra edhe këtë nuk e kanë shmangur konfliktin e interesit, nuk shmanget pasiguria. Mund të shtohet nesër pasiguria dhe mosbesimi i qytetarëve tek gjyqësori apo ndaj organeve të drejtësisë apo të prokurorisë. Të gjitha këto që vijnë duhen parë këtë draft.

Një temë shumë e nxehtë është ajo e Gjykatës Kushtetuese, e zbehjes së kompetencave që kjo gjykatë ka pasur historikisht?

Gjykata Kushtetuese u krijua në vitin ‘92 menjëherë sapo Shqipëria doli nga diktatura dhe hyri në demokraci. Pse? Sepse kishte nevojë për organe kontrolli dhe u mor shembulli i Gjykatës Kushtetuese të Gjermanisë. Gjermania në ‘45 doli nga një diktaturë e tmerrshme dhe kishte nevojë për organe kontrolli të demokracisë. Po në këtë shembull e ndërtuam edhe ne. Kushtetuta e ’98-s ia kufizoi të drejtat Gjykatës Kushtetuese të ’92-it. Për shembull qytetari nuk ka të drejtë t’i drejtohet direkt Gjykatës Kushtetuese siç kishte të drejtë në 1992-shin.

Gjykata Kushtetuese nuk ka të drejtë të ndërhyjë në amendimet kushtetuese apo edhe të ketë rol aktiv kur ligjet vijnë në kundërshtim me Kushtetutën. Tani po vjen duke u kufizuar akoma, por ajo që më tërheq vëmendjen është fakti se Venecia thotë se nuk ka një rregullim se si do të gjykohen disiplinarisht gjyqtarët e Gjykatës Kushtetuese. Çfarë do të thotë kjo? Që po ta lësh të hapur, politika mund të bëjë ç’të dojë me shkarkimin e tyre. Sepse një element shumë i rëndësishëm në demokraci është emërimi i funksionarëve, po shumë e shumë më tepër i rëndësishëm është shkarkimi, pra kush e shkarkon funksionarin. Sepse ka demokraci ku i emëron qeveria gjyqtarët, por nuk i shkarkon qeveria, i emëron mbretëresha apo mbreti, por nuk i shkarkon as ajo e as ai. Këtu është pavarësia e tij, por nëse politika e ka në dorë për të shkarkuar çfarë kuptimi ka. Duhet një mekanizëm sidomos përsa i takon garancisë së tyre gjatë ushtrimit të mandatit.

Për konsensusin politik, edhe këtu nuk ka nguruar të ndalet Komisioni i Venecias, qoftë duke dhënë edhe mesazhe për politikën. Kujtojmë se kemi një draft paraprak paralel të dërguar nga ana e opozitës në adresë të Komisionit të Venecias. Çfarë nënkupton kjo lëvizje?

Kjo nuk është shumë e udhës sa i takon politikës shqiptare. Mirë është që edhe Venecia e hedh idenë që duhet konsensusi, kjo nuk diskutohet. Nuk mund të bësh ndryshime kushtetuese pa konsensusin e të gjitha palëve politike në radhë të parë. Pastaj hyjnë referendumet, debatet e mëdha publike. Për shembull ky draft nuk është debatuar dhe komisioni i ekspertëve nuk ka dalë të thotë asnjë fjalë publikisht, se çfarë është ky draft. E kemi marrë ne nëpërmjet internetit dhe e kemi debatuar nëpër media të ndryshme. Mbi të gjitha duhet një debat i madh profesional disamujor, pastaj vjen çështja e konsensusit. Çështja është që të merret konsensusi, demokracia nuk është numra. Për 17 vjet ne e kemi ndryshuar Kushtetutën 5 herë…

Sa e dëmshme është kjo z. Gjata, të ndryshon kaq shpesh ligjin themeltar të shtetit?

Një ligj themeltar që për 17 vjet ndryshohet 5 herë i bie që sapo ndërton një institucion menjëherë do ndryshohet, po kur do të funksionojë ai? Nuk është një ligj dosido, është Kushtetuta, aty ku mbështetet e gjithë jeta jonë politike, sociale, juridike, gjithçka. Nuk mund ta ndryshosh kaq shpesh këtë ligj themeltar. Do ishte mirë me një kompromis të madh të ndërtohej një Kushtetutë e re. Kushtetuta është kontrata bazë e popullit me elitën e tij drejtuese, por ka brenda edhe atë teknikalitetin, që nuk i shpëton dot, është shumë e rëndësishme. Nuk mund t’i nënshtrohet referendumit, por kërkon profesionistët. Një aspekt tjetër është që po flitet shumë për reformën në drejtësi, ambasadorë të ndryshëm më forcë të madhe dhe madje duke folur shqip dhe një presion të jashtëzakonshëm mbi politikën, mbi administratën, mbi qeverinë dhe mbi gjyqësorin, që të bëhet reforma në drejtësi, sepse nuk mund të ecet më me këtë situatë, dhe është plotësisht e drejtë.

Por duhet ta lexojmë këtë presion, që shkon aty ku duhet e që u kërkon palëve të ulen dhe të bëjnë reformën në drejtësi, por ama ambasadorët nuk ndërhyjnë në brendinë e kësaj çështjeje, nuk vijnë ambasadorët të thonë do të bëhet këshilli i lartë gjyqësor, do të bëhet tribunali apo çfarë do të bëhet.

Pra ju po thoni që ambasadorët nuk ndërhyjnë në hartimin e këtij drafti?

Është këshilluar me OPDAT-in, EURALUS-in, organizma të tjerë ndërkombëtare të teknikës legjislative, por nuk mendoj se kanë ndërhyrë ambasadat për të hartuar draftin. Ata nuk merren me brendinë, por bëjnë opresion që kjo reformë të realizohet. Dhe fakti është që u realizua një draft dhe shkoi në Venecia, që nuk pyet shumë as për politikën shqiptare as për teknicienët shqiptarë, as për faktorin ndërkombëtar që vepron në Shqipëri, siç janë ambasadat, etj. Komisioni konstaton disa shkelje apo gjëra që nuk shkojnë në draft dhe ti je i detyruar ta respektosh. Nëse duam të hyjmë në BE jemi të detyruar të marrim parasysh sugjerimet e tyre. Ato janë kriteret bazë ku do të mbështetemi, prandaj them që nën presionin e faktorit ndërkombëtar në Tiranë duhet të ulemi, të gjejmë konsensusin dhe të shohim pastaj se si do të shkojë.

Ky draft nuk e kaloi klasën, por është një ogur i mirë, është një shenjë e mirë, që mund të ulen palët dhe të gjejnë konsensusin. Ashtu siç e gjetën konsensusin për ligjin e dekriminalizimit, që është shumë më i thjeshtë se sa kjo reformë, të kuptohemi. Problemi aty ishte sepse mungonte procedura ligjore në Kushtetutë.

Dhe duke pasus parasysh që ky draft që u propagandua si një zgjidhje për problemet që ka sistemi gjyqësor shqiptar, a mendoni se do të çrrënjosë korrupsionin që ka kapluar sistemin gjyqësor?

Draftin e hodhi poshtë Venecia me fare pak fjali: po ndërtoni shumë institucione të panevojshme, sa më shumë burokraci, aq më shumë korrupsion do të ketë. Nuk zgjidhet duke shtuar burokracinë, problemi është të ndërtohet një sistem efikas, një sistem për ndërtimin e institucioneve të pavarura të drejtësisë.

E dyta, për një sistem procedural për zgjedhjen e funksionarëve drejtues, e njerëzve që do të punojnë këtu. Një sistem procedural shumë strikt e me kritere të qarta që të mos ketë mundësi të vijnë persona të paaftë e që të korruptohen nesër. Apo që të paguajnë para për të hyrë në punë.

Dhe e treta, procedurat se si do të funksionojnë këto funksione të drejtësisë. Pra në këto tre shtylla do të mbështetet sistemi. Po ngrite një sistem efikas, dhe shembuj ka plot në vendet e perëndimit, mjafton ta përshtatësh siç duhet, do të mund të kontrollosh të gjithë atë strukturën e drejtësisë, që të mos jemi më në këtë gjendje.

 Marrë nga “Ora News”