“Europa e Lirë”: Çfarë mund të pritet në 2024? Lexojini parashikimet e gazetarëve të REL-it

Disa nga gazetarët dhe analistët e Radios Evropa e Lirë parashikojnë të nesërmen, zbërthejnë të ardhmen dhe paralajmërojnë se çfarë mund të ndodhë në shtetet prej nga raporton REL-i.

Në shtator të vitit 2022, gjeneralët ukrainas Valeriy Zaluzhniy dhe Mykhaylo Zabrodskiy, paralajmëruan paraprakisht se agresioni i Rusisë kundër Ukrainës do të bëhet një konflikt i zgjatur.

Pas 15 muajsh, linja e frontit është ngrirë në mënyrë efektive, ku as ofensivat e Ukrainës dhe as ato ruse nuk kanë sjellë ndryshime thelbësore.

Ndërsa viti 2024 sapo ka nisur, vëzhguesit e shohin veten duke rishikuar temat e njohura nga viti i kaluar: potenciali për një kundërofensivë të madhe ukrainase, shtrirja e ndihmës perëndimore për Kievin, mundësia e një “konflikti të ngrirë”, garancitë e sigurisë për Ukrainën dhe perspektivat për integrimin e saj euroatlantik përpara një samiti të NATO-s.

Mund të imagjinohet që në fund të vitit 2024, ende do të merremi me të njëjtat çështje. Një zgjidhje politike duket e pakapshme, duke pasur parasysh refuzimin e palëkundur të Kremlinit për të zhvilluar bisedime për lirimin e pjesëve të Ukrainës që forcat e tij pushtuan. Anasjelltas, përkufizimi i Ukrainës për fitoren është rivendosja e plotë e integritetit të saj territorial.

Edhe nëse, në vitin 2024, njëra palë arrin një fitore ushtarake – qoftë nëpërmjet çlirimit të një pjese të Ukrainës apo Rusisë duke marrë kontrollin e rajoneve të tjera – kjo nuk do të na afrojë domosdo me një zgjidhje politike. Njohja e këtij ngërçi është thelbësore, pasi sulmi i presidentit rus, Vladimir Putin, ndaj Ukrainës është pjesë e një agjende më të gjerë: një shtytje për të rivendosur, nëse jo Perandorinë Sovjetike, të paktën sferën e saj të ndikimit.

Edhe nëse, në vitin 2024, njëra palë arrin një fitore ushtarake, kjo nuk do të na afrojë domosdoshmërisht me një zgjidhje politike.

Për Ukrainën, rezistenca ndaj agresionit rus nuk ka të bëjë vetëm me rimarrjen e territoreve të pushtuara, por edhe me ruajtjen e shtetësisë, identitetit politik dhe integritetit kombëtar. Mbështetja perëndimore është thelbësore për mbijetesën e Ukrainës dhe rivendosjen e integritetit të saj territorial.

Megjithatë, kjo mbështetje synon të shmangë përshkallëzimin në një konflikt të drejtpërdrejtë midis Rusisë dhe Perëndimit në territorin sovran të Rusisë.

Përfundimi i luftës duket se varet nga shterimi i burimeve për njërën prej të dyja palëve, me Ukrainën që mbështetet në ndihmën e vazhdueshme perëndimore dhe Rusinë që mbështetet në të ardhurat nga nafta dhe gazi. Prandaj, viti 2024 mund t’i ngjajë vitit 2023. Edhe nëse faktorët e jashtëm ndryshojnë ndjeshëm — si në zgjedhjet presidenciale në SHBA në nëntor — ne mund të mos dëshmojmë ndryshime të prekshme deri në vitin 2025.

Një variabël tjetër i mundshëm është shfaqja e konflikteve të mëdha të ngjashme me luftën në Rripin e Gazës. Megjithatë, kjo ka të ngjarë të nënkuptojë më shumë shpërndarjen e burimeve perëndimore sesa një ndryshim në qasjet ndaj luftës.

Në thelb, lufta në Ukrainë do të vazhdojë derisa Perëndimi të kuptojë se kthimi në rendin e mëparshëm botëror është i paarritshëm. Ndërtimi i një rendi të ri botëror kërkon masa jokonvencionale, të tilla si ofrimi i garancive të vërteta të sigurisë për kombet e viktimizuara nga agresioni ose arritja e paqes, ose të paktën kufizimi i zonës së operacioneve ushtarake në linjën aktuale të kontaktit, pa marrëveshje të drejtpërdrejta me Rusinë.

Deri më tani, një mirëkuptim i tillë mungon dhe pritjet se Moska përfundimisht do të kuptojë kotësinë e ambicieve të saj vetëm e trimëron Putinin. Rrjedhimisht, konflikti mes Rusisë dhe Ukrainës do të zgjasë, duke shkaktuar potencialisht luftëra të reja lokale po aq të rrezikshme në mbarë botën.

Irani ka vite që po merret me sfida komplekse të brendshme dhe ndërkombëtare dhe këto çështje ka të ngjarë ta mundojnë atë edhe në vitin 2024. Por, zyrtarët në Teheran duket se po marrin një qasje “prit-dhe-shih” ndaj listës së tij të gjatë të problemeve shumështresore.

Irani hyri në vitin 2024 derisa lufta e Izraelit në Gaza po vazhdon dhe perspektivat për një Lindje të Mesme paqësore janë të zymta, me situatën e përkeqësuar nga grupet të mbështetur nga Teherani. Roli i spikatur i Iranit në mbështetjen e forcave paraushtarake në Irak, Siri dhe Jemen ka tërhequr gjithashtu zemërimin e komunitetit ndërkombëtar dhe do të vazhdojë të jetë një gjemb në anën e marrëdhënieve me Perëndimin.

Teherani ka refuzuar të bashkëpunojë me Agjencinë Ndërkombëtare të Energjisë Atomike të OKB-së për programin e tij bërthamor, duke rezultuar me një bllokim në bisedimet me komunitetin ndërkombëtar. Dhe me Shtetet e Bashkuara që hyjnë në një vit zgjedhor që mund të shohë kthimin e Donald Trump në Presidencë, gjasat që Teherani dhe Uashingtoni t’i rifillojnë negociatat – që mund të çojnë në një ulje të sanksioneve – konsiderohen të ulëta.

Një çështje tjetër kritike, me të cilën duhet të vazhdojnë të merren zyrtarët iranianë në vitin 2024 është ekonomia e shkatërruar.

Regjimi klerik i vendit është ende i tronditur nga protestat masive që filluan në vitin 2022 për vdekjen e Mahsa Aminit sa ishte në paraburgim pas arrestimit të saj nga policia për mosbindje ndaj rregullave të hixhabit. Goditjet e lëvizjes “Gratë, Jeta, Liria”, pasuann vdekjen e saj, u reflektuan në akte të mosbindjes civile që ka të ngjarë të vazhdojnë në vitin 2024.

Në të njëjtën kohë, një goditje brutale po vazhdon pasi aktivistët e të drejtave civile, studentët, pakicat fetare dhe artistët po maltretohen, ndalohen dhe/ose u jepen dënime të ashpra me burgim.

Me zgjedhjet parlamentare të planifikuara për në mars, qeveria ka të ngjarë të përballet me një sfidë tjetër për legjitimitetin e saj, pasi ajo lufton me pjesëmarrjen e ulët të votuesve dhe mosinteresimin e përgjithshëm për një rund tjetër zgjedhjesh të kontrolluara.

Një çështje tjetër kritike, me të cilën duhet të vazhdojnë të merren zyrtarët iranianë në vitin 2024 është ekonomia e shkatërruar që rezulton nga sanksionet ndërkombëtare për shkak të programit të saj të diskutueshëm bërthamor. Pas një viti dërrmues me inflacion prej 47 për qind më 2023 (niveli më i lartë në 20 vjet, sipas Fondit Monetar Ndërkombëtar-FMN), kostot pritet të vazhdojnë të rriten për shumë ushqime dhe mallra, si dhe për pasuritë e paluajtshme.

Zgjerimi i deficitit buxhetor të Iranit për shkak të reduktimit të fitimeve të naftës vazhdon të dëmtojë ekonominë, me FMN-në që raporton se borxhi aktual i qeverisë është i barabartë me tri buxhete vjetore.

Meqë as komuniteti ndërkombëtar dhe as regjimi i linjës së ashpër të Teheranit nuk lëvizin, shumica e analistëve shohin pak shanse për ndryshime të rëndësishme në Iran në vitin e ardhshëm.

Bjellorusia është tërhequr më afër se kurrë në orbitën e Moskës, nga lufta e Rusisë në Ukrainë — por në vitin 2024, nuk ka gjasa të përfshihet në shtetin shumë më të madh në lindje të tij dhe shanset janë që ajo të mos e shtojë përfshirjen e saj të kufizuar deri tani në konfliktin në vendin në jug të tij.

Skenari më i mundshëm në Bjellorusi, ku autoritari Alyaksandr Lukashenka do të shënojë 30 vjet që kur erdhi në pushtet më 1994, është më shumë se i njëjti: Asnjë ndërprerje e presionit mbi të gjitha format e mospajtimit në shtëpi, asnjë lëvizje për të dërguar trupa në Ukrainë.

Dhe, ndonëse nuk do të lirohet nga përqafimi këmbëngulës i Rusisë, Kremlini do të abstenojë nga përdorimi i territorit bjellorus për çdo sulm të ri tokësor ose bombardim të Ukrainës.

Por, lufta në Ukrainë është një kartë e egër, shtylla kryesore që ndikon në trajektoren e Bjellorusisë në një afat të afërt dhe më gjerë. Për të ardhmen e parashikueshme, ajo që do të ndodhë në Bjellorusi — ose ndaj saj — do të varet kryesisht nga ajo që do të ndodhë në luftën e Rusisë ndaj Ukrainës.

Nëse ekuilibri aktual në front vazhdon dhe mbështetja perëndimore për Ukrainën vazhdon, gjasat janë një vazhdim i status quo-së për Bjellorusinë. Vendi do të ruajë besnikërinë e tij ndaj Rusisë, e karakterizuar nga mbështetja diplomatike dhe ajo politike. E mbështetur nga huaja ruse, industria e mbrojtjes e Bjellorusisë do të zgjerojë më tej prodhimin e saj.

Nëse Rusia fiton ose shënon fitore të konsiderueshme në Ukrainë, Lukashenka do të korrë “dividendë fitoreje”.

Shteti bjellorus do të vazhdojë të militarizojë kufirin me Ukrainën, duke paraqitur një kërcënim të përhershëm për Kievin dhe duke devijuar trupat ukrainase nga frontet lindore dhe jugore. Në të njëjtën kohë, megjithatë, Rusia nuk ka gjasa të përdorë territorin bjellorus si një pikë nisjeje për sulme të reja ndaj Ukrainës, siç bëri në fillimin e pushtimit në shkallë të plotë më 2022.

Nëse Rusia fiton ose shënon fitore të konsiderueshme — nëse Ukraina detyrohet në negociata sipas kushteve të Moskës, për shembull, ose vija aktuale e frontit konsiderohet si kufiri ndërkombëtar — Lukashenka, duke konsoliduar pozicionin e tij brenda vendit, do të korrë “dividendë fitoreje”. Por, marrëdhëniet midis Bjellorusisë dhe Rusisë nuk ka gjasa të ndryshojnë në mënyrë dramatike.

Potencialisht, Moska mund të ndërmarrë hapa të mëdhenj për ta përvetësuar Bjellorusinë, duke zvogëluar sovranitetin e saj dhe duke e transformuar territorin e saj në një terren për një sulm të ri ndaj Kievit. Kjo do të rriste tensionet me Perëndimin dhe do të rriste shqetësimet për armët taktike bërthamore që Moska dhe Minsku thonë se Rusia i ka transferuar në Bjellorusi. Megjithatë, kjo duket e pamundur për shkak të mungesës së nevojës ushtarake për Moskën dhe problemeve që ajo mund të krijojë në skenën globale.

Humbja e sovranitetit të Bjellorusisë do të përbënte një rrezik të madh për Lukashenkan dhe regjimin e tij. Një shumicë dërrmuese e bjellorusëve kundërshtojnë përfshirjen e drejtpërdrejtë të Bjellorusisë në luftën kundër Ukrainës. Ky dallim themelor e veçon Bjellorusinë nga Rusia dhe futja e Bjellorusisë në luftë mund të shkaktojë një krizë politike në Minsk — një rezultat që Moska do të preferonte ta shmangte.

Nëse Rusia e humbë luftën ose pëson disfata të rëndësishme që dobësojnë Putinin, regjimi i Lukashenkas mund të pësojë pasoja ekonomike dhe politike. Kjo mund ta shtyjë atë të kërkojë aleanca alternative globale, duke çuar potencialisht në një përpjekje për të normalizuar marrëdhëniet me Perëndimin.

2024-ta do të jetë një vit kritik për luftën në Ukrainë dhe për të gjithë sistemin ndërkombëtar, i cili shpejt po zbërthehet para syve tanë. Më e rëndësishmja nga shumë sfida është një Rusi revanshiste, e inatosur, luftarake, e vendosur për të shkatërruar dhe ribërë rendin botëror. Në mendjen e tij, presidenti Vladimir Putin po lufton Luftën e Tretë Botërore dhe Ukraina është një prelud i një përballjeje globale.

Pavarësisht sanksioneve perëndimore, Rusia e ka konsoliduar pozicionin e saj ushtarakisht, brenda dhe ndërkombëtarisht në vitin 2023. Pas pengesave dhe goditjeve në vitin 2022, ushtria ka stabilizuar frontin dhe ka adresuar mungesën e armëve, furnizimeve dhe fuqisë punëtore. Pavarësisht pakënaqësisë së fshehtë, popullata nuk është gati të vërë në dyshim luftën, duke preferuar të qëndrojë në flluskën e injorancës së mësuar dhe gënjeshtrave të propagandës shtetërore.

Këta janë katër skenarë për vitin 2024:

Ngërçi strategjik në Ukrainë, kaos në sistemin ndërkombëtar: Perëndimit, të shtendosur nga një “dividendë paqeje” 30-vjeçare, i mungon vizioni dhe vendosmëria e viteve 1980, kur liderët e tij ndihmuan në kolapsin e BRSS-së, e lëre më guximin nga ata që iu kundërvunë Gjermanisë naziste në Luftën e Dytë Botërore. Sfida e Putinit ndaj botës së lirë nuk është më pak e rëndësishme sesa ajo e Hitlerit, por nuk ka Roosevelt apo Churchill në horizont. Probabiliteti: 70 për qind

Ndërsa shpërbërja në shumë rajone nuk ka gjasa, perandoria ruse mund të shkërmoqet në skajet.

Zgjerimi i luftës, kolapsi ose ndarja e Ukrainës: Rusia mund të mbrojë dhe konsolidojë arritjet e saj në Ukrainë, duke zhvilluar luftë llogoresh ndërkohë që vazhdon të shkatërrojë infrastrukturën civile dhe mund të marrë në konsideratë një sulm anësor në Gjeorgji ose Moldavi — ose kundër Lituanisë ose Polonisë, duke testuar NATO-n.

Një pushtim frontal është më pak i mundshëm sesa një operacion hibrid nga njësi “të paidentifikuara” që godasin nga Bjellorusia, akte sabotimi ose trazira në mesin e rusishtfolësve në shtetet baltike. Operacione të tjera të Kremlinit mund të ndodhin kudo në botë. Nuk mund të përjashtohej rënia e Qeverisë së Ukrainës apo ndarja e vendit. Probabiliteti: 15 për qind.

Rusia humb në Ukrainë: Një disfatë ushtarake për Rusinë, që mund të sjellë një tërheqje të pjesshme ose të plotë nga Ukraina. Mbështetja e vazhdueshme perëndimore dhe furnizimet e zgjeruara të armëve, si F-16 ose tanket Abrams, ose një lëvizje e madhe si mbyllja e qiellit mbi Ukrainë, mund të sigurojë këtë rezultat. Kjo nuk do të sillte domosdo kolapsin e Rusisë – mund të konsolidojë më tej kombin rreth regjimit të Putinit. Rusia do të zhvillonte një identitet të pakënaqur të bazuar në humbje dhe disfatë — dhe do të ushqente idenë për t’u kthyer me një hakmarrje. Probabiliteti: 10 për qind.

Rënia e Rusisë: Një disfatë ushtarake në Ukrainë mund të ndezë trazira sociale, beteja fraksionesh elitare dhe një grusht shteti anti-Putin, duke çuar në uljen e tij ose vdekjen e dhunshme. Vdekja nga shkaqe natyrore e Putinit, gjithashtu, mund të shkaktojë një luftë pasardhëse, duke shkaktuar kaos në një vend, ku ai i ka përjashtuar institucionet e besueshme. Ndërsa shpërbërja në shumë rajone nuk ka gjasa të ndodhë, perandoria mund të shkërmoqet në skaje – Kaliningrad, Çeçeni, Lindja e Largët – si më 1917 dhe 1991. Armët bërthamore të Rusisë do të ishin një pikëpyetje e madhe, duke çuar në përfshirjen e jashtme dhe denuklearizimin e mundshëm . Me gjithë rreziqet e tij, ky skenar mund të sigurojë një kornizë për shtetësinë e ardhshme në Euroazinë Veriore. Probabiliteti: 5 për qind.

Viti 2024 do të shohë një zhvendosje djathtas në Bashkimin Evropian, por nuk ka gjasa të sjellë përmbytjen e fitoreve populiste që disa po parashikojnë pasi që euro-skeptikët i fituan zgjedhjet kombëtare në Holandë, Poloni dhe Sllovaki dhe u votuan mirë në Austri dhe Gjermani.

Zgjedhjet e Parlamentit Evropian në qershor do të jenë testi përfundimtar për bllokun në këtë drejtim. Sondazhet sugjerojnë ende se dy grupet kryesore politike, Partia Popullore Evropiane e qendrës së djathtë dhe Aleanca Progresive e Socialistëve dhe Demokratëve e qendrës së majtë, do të përfundojnë në krye, megjithëse me një pjesë më të vogël të votave. Por, partitë populiste të krahut të djathtë ka të ngjarë të dështojnë edhe një herë për të rënë dakord për krijimin e një grupi të vetëm politik, duke shkatërruar kështu ndikimin e tyre në Bruksel.

Kjo, nga ana tjetër, ka të ngjarë të nxisë më shumë grupe pro-evropiane që të kombinojnë forcat përsëri për të ndarë detyrat kryesore të BE-së si presidencat e Komisionit Evropian, organi më i lartë ekzekutiv i bllokut dhe Këshilli Evropian, i cili përcakton drejtimin politik të BE-së dhe prioritetet. Presidentja e Komisionit Evropian e qendrës së djathtë, Ursula von der Leyen, mendohet gjerësisht për të marrë një mandat të dytë, edhe pse ajo mund të dëshirojë postin e lartë të NATO-s, si sekretare e përgjithshme. Charles Michel, nga ana tjetër, patjetër do të jetë jashtë si president i Këshillit Evropian pasi të ketë shërbyer më së shumti pesë vjet.

Ndërsa populistët e krahut të djathtë mund të mos kenë ndikim të madh në negociatat për ato punë të larta, ata do të ndikojnë në politikën e ardhshme. Ata kanë kontribuar tashmë në forcimin e qëndrimeve për migracionin dhe mund të presësh të dëgjosh më shumë për termin “Evropa e fortesës”, ndërsa barrierat rriten në kufirin e jashtëm të BE-së.

Garancia e vetme e sigurt në Evropë nuk ka të bëjë fare me Bashkimin Evropian, por me NATO-n.

Pyetja më e madhe për vitin 2024, megjithatë, është se sa mbështetje mund t’i ofrojë Brukseli Ukrainës në vazhdim. A mundet që “kriza e kostos së jetesës” t’i inkurajojë anëtarët të qëndrojnë në anën e Budapestit për të bllokuar ndihmën financiare ose për të vënë veto në fillimin e bisedimeve de facto të pranimit me atë vend të shkatërruar nga lufta?

Pritjet janë që BE-ja të gjejë një mënyrë për t’u dhënë dritën jeshile të dyja këtyre vendimeve në vitin 2024, ndoshta duke zhbllokuar më shumë fonde të BE-së për Budapestin.

Megjithëse duket si një mundësi e largët, durimi gjithashtu mund të humbet më në fund me Hungarinë dhe 26 anëtarët e tjerë mund të vendosin që t’ia heqin të drejtën e votës në Këshillin e Bashkimit Evropian, i cili ndryshon, miraton dhe vë veton ndaj propozimeve të Komisionit Evropian — në thelb duke e privuar atë nga ndikimi. Në këtë drejtim, Austria dhe Sllovakia, dy aleatët më të mëdhenj të Budapestit tani, janë vendet e BE-së për t’u vëzhguar.

Garancia e vetme e sigurt në Evropë nuk ka të bëjë aspak me Bashkimin Evropian, por më tepër me NATO-n: Pas dështimit të anëtarësimit siç parashikohej për secilën prej dy vendeve viteve të fundit, në dritën e pushtimit rus të Ukrainës, Suedia do të bëhet anëtari i 32-të i aleancës ushtarake transatlantike sapo parlamenti turk dhe ai hungarez të votojnë për ratifikimin e protokollit të saj të pranimit.

A mund të jetë viti 2024 vit kur Armenia dhe Azerbajxhani përfundimisht zgjidhin zyrtarisht konfliktin prej dekadash?

Në vitin 2023, Azerbajxhani vendosi në mënyrë efektive — me forcë — çështjen e tyre më të diskutueshme: statusin e territorit të diskutueshëm të Nagorno-Karabakut. Me ofensivën e tij rrufe në shtator, Azerbajxhani e vendosi Karabakun nën kontrollin e tij. Të dyja palët tani thonë se kanë arritur marrëveshje për shumicën e çështjeve të tyre themelore të mbetura dhe bisedimet diplomatike, pas një ndërprerjeje, duket se do të rifillojnë.

Zgjidhja e konfliktit mund të transformojë rajonin. Nëse Armenia dhe Azerbajxhani do të bënin paqe, një afrim turko-armen mund të pasonte së shpejti. Si rezultat, kufijtë midis tri vendeve do të rihapen, duke i dhënë fund izolimit të gjatë gjeografik të Armenisë dhe duke nxitur Kaukazin e Jugut të përfitojë plotësisht nga projektet e reja të transportit të mallrave midis Evropës dhe Azisë duke anashkaluar Rusinë.

Paqja midis Armenisë dhe fqinjëve të saj, gjithashtu, mund të krijojë terren për një dalje ruse nga rajoni. Bashkëpunimi ruso-armen i sigurisë ka qenë i bazuar në kërcënimet e mundshme nga Azerbajxhani dhe Turqia. Me reduktimin e këtyre kërcënimeve, çfarë po i mban atje ushtarët, paqeruajtësit dhe rojet kufitare ruse?

Ka indikacione në rritje se Azerbajxhani mund të mos e shohë në interesin e tij të bëjë paqe.

Një dalje e Rusisë do të ishte një proces i çrregullt — Moska ende mban shumë leva ekonomike në Armeni — por Jerevani mund të kërkojë ndihmë nga Shtetet e Bashkuara dhe Evropa për të qetësuar çdo tranzicion. Uashingtoni dhe Brukseli me sa duket kanë pritur në krahë, duke e shtyrë Armeninë në drejtimin e tyre.

Por, asnjë nga këto nuk ka gjasa të ndodhë pa një marrëveshje paqeje. Dhe, ndërsa nuk duket se ka mbetur ndonjë çështje e pazgjidhshme, ka indikacione në rritje se Azerbajxhani mund të mos e shohë atë në interesat e tij për të bërë paqe. Bakuja ka marrë atë që donte mbi të gjitha — kontrollin e plotë të Karabakut — pa një marrëveshje. Dhe, mbajtja e një konflikti të zjarrtë me Armeninë mund t’i shërbejë mirë presidentit të Azerbajxhanit, Ilham Aliyev, pasi do t’i lejonte atij të vazhdojë të mbështetet në një burim të besueshëm të mbështetjes publike: tubimin kundër një armiku armen.

Por, ndoshta treguesi më i dukshëm i një strategjie më të gjerë është thirrja në rritje nga Aliyevi për “Azerbajxhanin Perëndimor” — një koncept i përcaktuar në mënyrë të mjegullt që aludon për azerbajxhanasit etnikë që jetonin në territorin e asaj që tani është Armenia dhe e drejta e tyre e supozuar për t’u kthyer në shtëpitë e tyre. Ai sugjeron që Azerbajxhani mund të vazhdojë të çojë përpara kërkesat e tij me shpresën se Armenia më në fund do të hedhë peshqirë dhe secila palë mund të akuzojë tjetrën për mospajtim.

Kritikët mund të tundohen të besojnë se Vëllai i Madh do t’i mbikëqyrë hungarezët më 2024 si në asnjë moment që nga rënia e komunizmit.

Një ligj i ri për Mbrojtjen e Sovranitetit Kombëtar do të lejojë Zyrën për Mbrojtjen e Sovranitetit – e cila u krijua me ligj – të hetojë dhe të kërkojë informacion nga pothuajse çdo grup në Hungari që merr fonde të huaja. Kjo do të zbatohet për grupet qytetare, partitë politike, bizneset private, kompanitë e medias — në fakt, kushdo që mendohet se po kryen aktivitete (përfshirë “manipulimin e informacionit dhe dezinformimin”) në interes të një “trupi, organizate ose personi” të huaj.

Ligji është kritikuar nga ekspertë të Kombeve të Bashkuara dhe të Këshillit të Evropës për gjuhën në dukje të paqartë, mungesën e mbikëqyrjes gjyqësore dhe frikën se ai mund të përdoret nga qeveria “për të heshtur dhe stigmatizuar zërat dhe kundërshtarët e pavarur”.

Kreu i Zyrës për Mbrojtjen e Sovranitetit duhet të emërohet për një mandat 6-vjeçar nga kryeministri i krahut të djathtë, Viktor Orban, dhe të emërohet nga presidenti Katalin Novak deri më 1 shkurt. Kjo do të lejonte autoritetin e ri të kryejë hetime dhe të paraqesë gjetjet në kohën kur njëkohësisht do të mbahen zgjedhjet për Parlamentin Evropian dhe zgjedhjet lokale hungareze në fillim të qershorit — duke ndikuar ndoshta në rezultatet e tyre.

Orban ka thënë në intervistat e fundit se ai dëshiron të “rregullojë Bashkimin Evropian” dhe se “ne duhet të marrim Brukselin”.

Të pyetur nga Shërbimi hungarez i Radios Evropa e Lirë, disa ekspertë thanë se frika për autoritetin e ri është e tepruar dhe se qeveria ka më shumë gjasa ta përdorë atë si një kërcënim që varet mbi kundërshtarët sesa si një mjet të drejtpërdrejtë për shtypjen — të paktën derisa ta gjejë atë politikisht të nevojshme ose të përshtatshme për të forcuar kontrollin.

Ndërkohë, në skenën ndërkombëtare, Hungaria do të marrë presidencën e radhës gjashtëmujore të Këshillit të Bashkimit Evropian në korrik, disa javë pas votimit për përcaktimin e përbërjes së Parlamentit të ri Evropian.

Eurodeputetët nga partia Fidesz e Orbanit u larguan nga blloku i Partisë Popullore Evropiane i qendrës së djathtë në vitin 2021 dhe nuk i janë bashkuar një grupi tjetër që atëherë, megjithëse disa vëzhgues presin që ata t’u bashkohen euroskeptikwve dhe nacionalistëve konservatorë dhe reformistë evropianë.

Orban ka parashikuar prej vitesh një përparim të forcave më radikale të krahut të djathtë në Evropë. Por, ndërsa kjo ka ndodhur në Itali, Holandë dhe Sllovaki, ekspertët sugjerojnë se kjo nuk është e mjaftueshme për të nxitur një ndryshim të rëndësishëm në Parlamentin Evropian, ku qendra e djathtë dhe qendra e majtë duhet të vazhdojnë të kenë një shumicë të qartë.

Për shkak të zgjedhjeve të qershorit, aktivitetet e Parlamentit Evropian fillimisht do të jenë të kufizuara — dhe zgjedhja e tij e një presidenti të Komisionit Evropian mund të jetë e ndërlikuar. Megjithatë, Orban ka thënë në intervistat e fundit se ai dëshiron të “rregullojë Bashkimin Evropian” dhe se “ne duhet ta marrim Brukselin”. Pra, udhëheqja e Hungarisë mund të vështirësojë përparimin në çështjet që Orbani i kundërshton, si fillimi i bisedimeve të pranimit në BE me Ukrainën ose një ofertë e mundshme për rizgjedhje nga presidentja e Komisionit Evropian, Ursula von der Leyen.

Serbia, edhe një herë, do të jetë një lojtar kyç në rajon — dhe lëvizjet e saj mund të formësojnë ndjeshëm ngjarjet në Ballkan gjatë 12 muajve të ardhshëm.

Për më shumë se një dekadë, dialogu për normalizimin e marrëdhënieve midis Serbisë dhe Kosovës, i ka penguar të dy vendet.

Më pas, në shkurt në Bruksel dhe mars në Ohër të Maqedonisë së Veriut, ndërmjetësit evropianë shpallën një rrugë përpara dhe zbatimin e saj.

Kishte vetëm një problem: Nuk kishte asnjë nënshkrim nga asnjëra anë. Nëntë muaj më vonë, pak ka ndryshuar.

Shumë sy po shikojnë në një aspekt në veçanti — një detyrim i ripërtërirë për Prishtinën për të lejuar një “nivel të duhur të vetë-menaxhimit” për pakicën serbe në Kosovë. Kjo nënkupton edhe krijimin e mundësive për mbështetje financiare nga Serbia për serbët e Kosovës dhe garanci për komunikim të drejtpërdrejtë të pakicës serbe me qeverinë e Kosovës.

Në tetor, ndërmjetësuesit e BE-së u përpoqën përsëri, dhe me mbështetjen gjermane, franceze dhe italiane ua paraqitën të dyja palëve një draft të ri për Asociacionin e komunave me shumicë serbe. Të dyja palët e pranuan draftin. I dërguari i BE në rajon, Miroslav Lajçak sugjeroi në dhjetor se Marrëveshja e Ohrit mund të formalizohet deri në fund të janarit. Nëse kjo do të ndodhte, do të shënonte një hap vendimtar për të dyja palët në një dialog që filloi në 2011.

“Bota serbe” është një frazë e lansuar disa vite më parë nga politikani pro-rus serb Aleksandar Vulin, një ministër i kabinetit për një kohë të gjatë, i cili deri vonë drejtoi Shërbimin Informativ Serb. Kjo frazë nuk është zyrtarisht pjesë e agjendës së presidentit serb, Aleksandar Vuçiq, dhe as qeverisë, por nënvizon ndikimin që Serbia kërkon të ushtrojë nga Kosova dhe Mali i Zi deri te Republika Srpska në Bosnjë e Hercegovinë. Por mënyra se si Vuçiq zgjedh të ushtrojë lidhjet e nënkuptuara me udhëheqësit serbë dhe nacionalistët në ato vende, mund të bëjë shumë për të promovuar stabilitetin – ose antitezën e tij – në Ballkan në vitin 2024.

Një sfidë tjetër e madhe për Vuçiqin sillet rreth kërkesës së zyrtarëve të BE-së që vendi kandidat, Serbia, të harmonizojë politikën e saj të jashtme me bllokun. Deri më tani, së bashku me Turqinë, Serbia është i vetmi kandidat i BE-së që nuk ka vendosur sanksione ndaj Rusisë që nga pushtimi i plotë i Ukrainës në vitin 2022. Është e paqartë se sa larg është i gatshëm të shkojë presidenti serb për t’i vazhduar marrëdhëniet e mira me Moskën.

Por, së pari, Serbisë do t’i duhet të përballet me pasojat e zgjedhjeve të parakohshme në dhjetor, të dominuara nga Partia Progresive Serbe e Vuçiqit, por të refuzuara nga opozita. Rezultatet ndezën protesta të natës në kryeqytet dhe greva urie nga disa ligjvënës dhe opozitarë të tjerë. Parlamenti i ri është planifikuar të mbajë një seancë deri në fund të janarit 2024, dhe kufijtë në dukje janë të pakta për kontrollin e kryeqytetit, Beogradit.

A do të kundërpërgjigjet perandoria? Viti 2023 ka qenë i hidhur për Rusinë në Azinë Qendrore, pasi ajo pa partnerët e saj tradicionalë (dhe ish-kolonitë) teksa zgjerojnë horizontet e tyre diplomatike.

Me Rusinë, të zhytur në një luftë të mundimshme në Ukrainë, Moska ka më pak se kurrë për t’i ofruar rajonit. Pesë shtetet e Azisë Qendrore kanë përfituar më së shumti nga kjo situatë, me udhëheqësit e tyre që mbajtën bisedime historike me liderët e SHBA-së dhe Gjermanisë, ndërsa presidenti francez, Emmanuel Macron lëvizi lirshëm në Kazakistan dhe Uzbekistan me investime miliarda dollarëshe. Dhe, Kina ka përforcuar pozitën e saj dominuese në rajon, derisa Turqia gjithashtu ka rritur ndikimin e saj.

Por, mos e nënvlerësoni ndikimin e Rusisë.

Një nga fitimet më të mëdha të Moskës në vendet fqinje këtë vit ishte një marrëveshje për të furnizuar Uzbekistanin me gati 3 miliardë metra kub gaz çdo vit, shifër e cila mund të rritet.

Deficitet e energjisë në Uzbekistan dhe Kazakistanin e pasur me energji, janë burimet më të dukshme afatshkurtra të levave për Moskën mbi këto vende të rëndësishme.

Viti i ardhshëm mund të sjellë më shumë për sa i përket specifikave mbi planet e të dyja qeverive për prodhimin e energjisë bërthamore, me Rusinë që plotësisht pritet të përfshihet.

Dhe, besimi i Moskës në një rajon që e sheh si të afërt, do të rritet vetëm nëse mendon se po bën përparim në fushën e betejës në Ukrainë.

Taxhikistani

Trashëgimi i pushtetit në Taxhikistan ka ndodhur për aq shumë kohë saqë njerëzi kanë ndaluar së prituri se kjo do të ndryshojë.

A nënkupton që kjo praktikë do të kthehet më 2024? Me shumë gjasë jo.

Në vitin 2016, Taxhikistani miratoi një sërë ndryshimesh kushtetuese që synonin çimentimin e familjes Rahmon në pushtet. Mes tyre ishte një person, i cili uli moshën për të kandiduar për president, nga 35 në 30 vjeç.

Instalimi i ri i çuditshëm i Turkmenistanit ngre një pyetje: Nëse nuk jeni gati ta lini të shkojë, pse të mos qëndroni edhe pak?

Ai amendament kishte një përfitues të dukshëm – djalin e presidentit veteran Emomali Rahmon, Rustam Emomali. Por, Emomali tani është 36 vjeç dhe, pavarësisht se ka zënë një post politik që e fut atë në radhë, nuk duket afër që të bëhet “numri një”. Ndoshta nuk ka pasur një kohë të mirë për ta bërë këtë.

Turkmenistani

Por, Rahmon po i shqyrton ngjarjet në Turkmenistan, ku tranzicioni i pushtetit nga babai te djali vitin e kaluar dështoi.

Në vend që të rritet në këtë rol, presidenti i ri, Serdar Berdymukhammedov, po mbetet përsëri në hijen e babait të tij të plotfuqishëm, Gurbanguly Berdymukhammedov.

Dhe kjo duket se është pikërisht ashtu si e donte Berdymukhammedovi i madh, duke i krijuar vetes një post pas pensionimit që e bën djalin e tij, dhe pjesën tjetër të qeverisë, t’i përgjigjen atij.

Por, organizimi i ri i çuditshëm i Turkmenistanit ngre një pyetje: nëse nuk jeni gati ta lini të shkojë, pse të mos e mbani edhe pak?

Duke shkruar në platformën X në nëntor, një ish-ekonomist i Fondit Monetar Ndërkombëtar (FMN) argumentoi se Kirgizia do të ishte “provë e përkryer” për sanksionet dytësore mbi pushtimin rus të Ukrainës. Robin Brooks e përshkroi vendin si “të vogël, jo shumë të rëndësishëm nga pikëpamja sistematike, duke lehtësuar shumë qartë devijimin e tregtisë drejt Rusisë”.

Statistikat zyrtare tregojnë se vendet në Bashkimin Ekonomik Euroaziatik që drejton Moska janë bërë “derë e pasme” rreth sanksioneve të Perëndimit që synojnë Rusinë. Eksportet në Kirgizi nga disa vende të BE-së këtë vit, për shembull, janë rritur në të paktën 1000 për qind krahasuar me vitin 2019.

Të dhënat për eksportet në Kazakistan tregojnë modele të ngjashme – me vëllime më të mëdha, por me thumba më të butë – ndërsa hetimet nga Radio Evropa e Lirë tregojnë se kompanitë në të dy vendet e Azisë Qendrore kanë përcjellë produkte “me përdorim të dyfishtë” prej të cilave përfiton makina ushtarake e Kremlinit.

Bjellorusia është i vetmi aleat rus që u sanksionua plotësisht për mbështetjen që i dha Moskës në pushtimin e Ukrainës – por a do të ndryshojë kjo më 2024?

Qeveritë e Azisë Qendrore do të argumentojnë se i kanë rezistuar presionit rus për të ofruar mbështetje politike dhe ushtarake për luftën. Ata, madje, mund të pëshpëritin se miku i tyre i madh, Kina është shumë më i dobishëm për Rusinë.

Por, qasja e Perëndimit për të synuar vetëm kompanitë e Azisë Qendrore që shpërfillin në mënyrë aktive regjimin, po dështon.

Pra, ndërsa diplomatët perëndimorë vazhdojnë t’i vlerësojnë qeveritë e rajonit për përpjekjet e tyre kundër evazionit, durimi i tyre mund të harxhohet. Dhe nëse kjo ndodh, Kirgizia mund të jetë i pari për ta zbuluar.

Me një kërcënim të vogël të brendshëm të regjimit taliban të Afganistanit dhe dështimin e komunitetit ndërkombëtar për të ndikuar në ndryshimin e politikave të regjimit islamik, kontrolli i talibanëve mbi vendin vazhdon të forcohet.

Dhe, kufizimet e vazhdueshme të këtij regjimi ndaj grave afgane – të drejtat, liria dhe roli i tyre në shoqëri – sinjalizojnë një të ardhme të zymtë për to në vitin 2024 dhe më tej.

Shumë vëzhgues thonë se vendimi i talibanëve në dhjetor për t’i lejuar vajzat të ndjekin vetëm medresetë fetare – pasi ua ndaluan shkollimin pas klasës së gjashtë – është një përpjekje e talibanëve për të radikalizuar shoqërinë afgane.

“Medresetë nuk janë një alternativë ndaj shkollimit formal, sepse ato nuk prodhojnë mjekë, avokatë, gazetarë, inxhinierë, e të tjerë. Ideja për të pasur [vetëm] medrese është… për shpëlarjen e trurit [të njerëzve] për të krijuar një shoqëri ekstremiste”, thotë Shukria Barakzai, ish-ambasadore afgane në Norvegji.

Aktivistët thonë se goditja e të drejtave të grave nga talibanët do të vazhdojë të shënojë rritjen e raportuar të dhunës në familje në vend.

Që kur talibanët mbyllën Komisionin e Pavarur të të Drejtave të Njeriut të Afganistanit dhe Ministrinë e Çështjeve të Grave, gratë nuk e gjejnë veten askund dhe e kanë jashtëzakonisht të vështirë të kërkojnë drejtësi në gjykatat talibane.

Talibanët duken të vendosur për t’i ruajtur kufizimet e tyre të ashpra ndaj grave dhe për të zvogëluar rolin e tyre në shoqëri.

Me mungesën e drejtësisë për viktimat e abuzimit, aktivistët e të drejtave të grave thonë se dhuna kundër grave do të vazhdojë pa pasoja për autorët.

Barakzai argumenton se zyrtarët talibanë tashmë e kanë normalizuar dhunën në familje dhe nuk e konsiderojnë atë si një krim.

“Sipas dekretit [taliban], ju mund t’u kundërviheni grave nëse ato nuk ju dëgjojnë [kërkesat tuaja]. Sidomos një anëtari mashkull të familjes i lejohet të përdorë të gjitha mjetet për t’i ndëshkuar gratë nëse refuzojnë të zbatojnë urdhrat e tij. Kjo në thelb është një thirrje për dhunë në familje”, tha ajo.

Duke qenë të provuara nga arsimimi, puna dhe jeta publike, gratë afgane thonë se ndikimi psikologjik çon në panik, depresion dhe kriza akute të shëndetit mendor.

Megjithëse nuk ka shifra zyrtare, profesionistët afganë të shëndetit mendor dhe organizatat e huaja kanë vërejtur një rritje shqetësuese të vetëvrasjeve të femrave për dy vjet, që nga ardhja e talibanëve në pushtet.

“Nëse shikojmë gratë që më parë punonin ose studionin, 90 për qind tani vuajnë nga problemet me shëndetin mendor”, tha Mujeeb Khpalwak, një psikiatër në Kabul.

“Pasi humbën punën e tyre, ato u përballën me pasiguri të jashtëzakonshme ekonomike dhe janë shumë të shqetësuara për të ardhmen e tyre”, shtoi ai.

Heather Bar, drejtoreshë e asociuar e divizionit të të drejtave të grave në Human Rights Watch, thotë se “nuk është për t’u habitur që ne po dëgjojmë raporte të vajzave afgane që kryejnë vetëvrasje, sepse u janë hequr të gjitha të drejtat e tyre, duke përfshirë shkuarjen në shkollë, universitet dhe vende rekreative”.Gratë e reja afgane që ishin premtuese, të cilat dikur aspironin të kontribuonin në komunitetet e tyre pasi ndoqën arsimin e lartë, tani e gjejnë veten pa asnjë perspektivë për karrierë.

“Unë nuk shoh ndonjë të ardhme. Kur shoh djem që vazhdojnë shkollimin e tyre, humbas çdo shpresë dhe uroj që të mos lindja vajzë”, tha një ish-studente e mjekësisë në Kabul për Radio Azadi të Radios Evropa e Lirë.

Pavarësisht presionit të jashtëzakonshëm global, talibanët duken të vendosur për t’i ruajtur kufizimet e tyre të rrepta ndaj grave dhe për të zvogëluar rolin e tyre në shoqëri. Kjo do të rezultojë në një të ardhme tragjike për gratë e Afganistanit pa asnjë shpresë në horizont.

Përgatiti: Gentiana Kadrija