VOA: Historia e ndarjes Tajvan-Kinë

Nga “Zëri i Amerikës”-

Tajvani ka një qeveri të zgjedhur në mënyrë demokratike, një ekonomi të fortë dhe ushtrinë e vet.

Megjithatë, ndonëse ka të gjitha vetitë e një shteti, ka mosmarrëveshje për statusin e vërtetë të Tajvanit.

Kina e sheh Tajvanin si një krahinë të shkëputur dhe është zotuar se një ditë do ta rimarrë atë, ndërsa udhëheqësit e Tajvanit thonë se është sovran, pavarësisht nëse ata shpallin zyrtarisht pavarësinë.

Për shkak të mosmarrëveshjeve, vetëm 15 shtete, kryesisht ato më të vogla, e njohin Tajvanin.

Si arriti Tajvani në këtë pikë?

Gjatë shekullit të 17-të, Tajvani u kolonizua për një kohë të shkurtër nga holandezët, por për dy shekujt në vijim ishte pjesë e perandorisë kineze.

Në vitin 1895, Japonia mori ishullin, duke sunduar atje për 50 vjet. Japonia hoqi dorë nga kontrolli i Tajvanit duke ia dorëzuar Kinës, pas disfatës së saj në Luftën e Dytë Botërore.

Në vitin 1949, lufta civile e Kinës midis komunistëve dhe qeverisë nacionaliste përfundoi.

Udhëheqësi i atëhershëm Chiang Kai-shek humbi ndaj ushtrisë komuniste të Mao Ce Dunit dhe u zhvendos me qeverinë nacionaliste, trupat dhe mbështetësit e saj në Tajvan.

Ishulli është sunduar në mënyrë të pavarur nga Kina që atëherë.

Gjatë sundimit të Chiang të Tajvanit, ai pretendoi se autoriteti i qeverisë së tij shtrihej në të gjithë Kinën, të cilën ai donte ta rimarrë nën kontroll.

Këtu e ka origjinën edhe emri zyrtar i Tajvanit: Republika e Kinës, ose ROC.

Shumë vende perëndimore, si dhe Kombet e Bashkuara, e njohën qeverinë e Chiang-ut si autoritetin legjitim të Kinës deri në vitet 1970, kur e kaluan njohjen e tyre në Republikën Popullore të Kinës të sunduar nga partia komuniste.

Qeveria e Chiang sundoi Tajvanin sipas një ligji të diskutueshëm ushtarak.

Pas vdekjes së Chiang, djali i tij, Chiang Ching-kuo, ndërmori hapa për të demokratizuar qeverinë.

Politikat demokratike vazhduan të forcoheshin nën Presidentin Lee Teng-hui, i cili hapi rrugën për zgjedhje të drejtpërdrejta.

Zgjedhjet e para të lira legjislative u zhvilluan më 1992 dhe zgjedhjet e para presidenciale më 1996.

Përfundimisht, ishulli zgjodhi presidentin e tij të parë, i cili nuk ishte nga partia nacionaliste mbizotëruese e Chiang, e njohur gjithashtu si Kuomintang.

Chen Shui-bian i Partisë Demokratike Progresive mori pushtetin në vitin 2000, duke alarmuar Kinën me deklaratat e tij në mbështetje të pavarësisë.

Pas marrjes së detyrës, Chen tha se nuk do të shpallte pavarësinë për sa kohë që Kina nuk sulmonte.

Kina miratoi një ligj në 2005 që e lejonte të përdorte forcën kundër Tajvanit nëse shpallte pavarësinë.

Pekini ka propozuar formulën “një vend, dy sisteme” për Tajvanin, të njëjtën politikë që ka përdorur në Hong Kong.

Udhëheqësit e Tajvanit e kanë refuzuar atë dhe propozimi është bërë më i papëlqyeshëm që nga shtypja e Kinës ndaj lirive të Hong Kongut.

Shumica e tajvanezëve mbështesin status quo-në, me një treçereksh tjetër që mbështet status quo-në, por gjithashtu po dëshiron çdo herë e më shumë pavarësinë, dhe vetëm një shifër e vogël që favorizojnë pavarësinë e menjëhershme ose bashkimin me Kinën.

Shtetet e Bashkuara luajnë një rol të madh në politikën e Tajvanit.

Marrëdhëniet zyrtare diplomatike përfunduan në vitin 1979 kur SHBA njohu Republikën Popullore të Kinës. Megjithatë, SHBA-ja ka vazhduar të sigurojë Tajvanin me armë mbrojtëse.

Se sa larg do të shkonte Uashingtoni për të mbrojtur Tajvanin kundër Kinës nuk është e qartë.

Pavarësisht tensioneve prej dekadash midis Kinës dhe Tajvanit, të dyja palët kanë ndërmarrë hapa për të përmirësuar lidhjet.

Në vitin 1987, Tajvani filloi t’i lejonte banorët të udhëtonin drejt Kinës. Në vitin 1993, ata mbajtën bisedimet e para të drejtpërdrejta.

Në vitin 2010, Pekini dhe Taipei nënshkruan një marrëveshje të tregtisë së lirë.

Disa banorë tajvanezë shqetësohen se lidhjet ekonomike do të rrisin ndikimin e Kinës mbi ishullin, ndërsa të tjerë besojnë se kjo do të promovojë paqen.

Tensionet u lehtësuan disi kur Partia Kuomintang e Tajvanit rimori pushtetin në fund të viteve 2000.

Por zgjedhjet e vitit 2016 të kandidatit pro-pavarësisë së Partisë Demokratike Progresive, Tsai Ing-wen, me një rekord prej 8,2 milionë votash, u panë si një vërejtje ndaj Kinës.

Që nga rizgjedhja e saj, Kina ka ndërmarrë veprime gjithnjë e më agresive kundër Tajvanit, duke përfshirë avionë luftarakë që fluturojnë rregullisht pranë ishullit.

Gjatë dekadave, banorët në Tajvan e kanë parë veten më shumë si tajvanezë sesa si kinezë. Gati 30 vjet më parë, më pak se një e katërta e identifikonin veten si tajvanezë, ndërsa sot, gati dy të tretat e identifikonin veten si tajvanezë.

Në vitin 2021, 63.3% e shihnin veten si tajvanezë, 31.4% e shihnin veten si tajvanezë dhe kinezë dhe 2.7% e shihnin veten vetëm si kinezë.