Revolta e Getos së Varshavës, Willy Brandt dhe ndjesa publike në foton e Sven Simonit

Nga: Qerim Vrioni

Në librin “Photos that changed the world, Prestel, 2016” (“Foto që ndryshuan botën, Prestel, 2016”), në faqen 136 gjendet edhe fotoja që paraqet Kancelarin e Republikës Federale Gjermane, Willy Brandt (1913-1992), ulur në gjunjë para një monumenti e një kurore. Kjo foto është e fotografit Sven Simonit dhe është realizuar më 12 dhjetor 1970 në Varshavë. Monumenti në fjalë u kushtohet kryengritësve polakë me origjinë hebreje të vrarë mizorisht nga nazistët gjermanë në revoltën e Getos së Varshavës në periudhën prill-maj 1943.

Siç dallohet edhe në foto, nga të dy anët e Kancelarit gjerman kishte shumë fotografë, gazetarë dhe kameramanë, për të pasqyruar në mjetet e tyre ngjarjen. Sigurisht ata kanë lënë me qindra foto, shumë video dhe mjaft faqe të shkruara mbi ngjarjen. Për albumin e tyre me shkrepjet nga të gjitha kohët, prej mesit të shekullit XIX e deri në ditët tona, por me ndikim të madh në histori, redaktorët e “Prestel”-it zgjodhën këtë foto ku ajo rri fortë mirë.

Në kurorën para Monumentit shkruhej se ajo vendosej në emër shtetit dhe të popullit gjerman si ndjesë dhe nderim për polakët e vrarë nga nazistët gjermanë gjatë ngjarjeve në Geton e Varshavës. Pra, kurora nderonte kësisoj veprën e kryengritësve, rreth 27 vite pasi kishte ndodhur ploja. Gjatë këtyre viteve në Gjermani ishte zhvilluar Gjyqi i njohur Ndërkombëtar i Nurenbergut (1945-46), që dënoi shumë udhëheqës të Vermahtit me dënime kapitale; ishin miratuar disa ligje për denazifikimin e vendit; shfaqja e portretit dhe mbajtja e veprës “Mein Kampf” të Hitlerit ishin të ndaluara dhe të dënueshme. Qysh pas mbarimit të Luftës së Dytë Botërore, kryengritja e Varshavës e pranverës 1943 është përmendur mjaft në shtyp, janë shkruar libra artistikë e historikë, si dhe xhiruar filma, por ndjesë publike nga pasardhës (si kombësi) të nazistëve gjermanë nuk kish kërkuar kush. Kërkimi i faljes nga ana e fajtorëve drejtuar viktimave (gjallë ose të vdekur), kurdoherë përbën një hap njerëzor, i cili parashihet edhe nga të gjitha besimet fetare qysh në kohët më të lashta.

Natyrshëm lind pyetja: i ra shorti apo zgjodhi rastin kancelari Brandt për këtë? Para se t’i jepet përgjigje pyetjes, i hedhim fare shkurt një sy të shkuarës së tij. Në vitin 1933, kur Hitleri mori me dhunë pushtetin, Brandt (atë kohë 20-vjeçar), si kundërshtim i masave shtypëse të nazistëve dhe terrorit që po fillonte në Gjermani, u arratis në Norvegji pasi kishte lënë edhe nënshtetësinë gjermane. Pas përfundimit të Luftës së Dytë Botërore, u kthye në atdheun e tij dhe filloi të merrej me politikë si njeri me parime të forta, sidomos morale. Kështu, rreth vitit 1960 u zgjodh kryetar i Bashkisë së Berlinit Perëndimor dhe emri i tij kujtohet, ndër të tjera, edhe për refuzimin publik të kërkesës së Hrushovit për takim, si reagim për ngritjen e Murit të Berlinit.

Më vonë, politika e Brandtit ndaj Lindjes (Ostpolitik) u moderua dhe kur u zgjodh Kancelar i Republikës Federale të Gjermanisë, mendonte dhe vepronte për zbutjen e tensioneve midis dy blloqeve, duke krijuar raporte të reja me Bashkimin Sovjetik, Çekosllovakinë e Poloninë. Gjithashtu, nisi afrimin me Republikën Demokratike Gjermane, kur në vitin 1970, takoi kryeministrin e saj, Willi Stoph. Po ashtu, duhet përmendur se në tetor 1970, Brandt ishte nderuar me Çmimin Nobel për Paqe kryesisht për “Ostpolitikën”. Kështu, nuk mund të thuhet as se i ra shorti apo se ishte rastësi gjesti i tij atë ditë në Varshavë.

Vendosja e kurorës në emër të shtetit gjerman (perëndimor) në Monumentin e dëshmorëve të revoltës së Varshavës, ishte e planifikuar, pra zyrtare e ceremoniale dhe kishte ngjallur pritshmëri të jashtëzakonshme në mediat gjermane, polake dhe të huaja. Natyrisht, mendohet se vendimi nuk ka kaluar fare lehtësisht nga administrata gjermano-perëndimore. Ndoshta një nga arsyet ishte se këtë duhet ta kishte bërë më herët Qeveria e Republikës Demokratike Gjermane edhe për hir të miqësisë me Poloninë, si dy shtete socialiste që ishin. Sidoqoftë, gjunjëzimi i historik i Brandtit u shoqërua edhe me shpërfaqjen e disa kritikave në shtypin gjermano-perëndimor. Veçse, pjesa tjetër e shtypit botëror, që ishte shumë më e madhe, por edhe burra shtetit e duartrokitën nxehtësisht veprimin e nobelistit. S’kishte si ndodhte ndryshe, gjesti i tij përcillte kumte të pastra humanizmi, që i duheshin shumë të gjithë botës ato kohë.

Protokolli i përbashkët zyrtar gjermano-polak, sigurisht e kishte parashikuar qartë: vendosje kurore dhe nderim para monumentit me një ulje të lehtë të kokës, por ndodhi shumë ndryshe. Kancelari u gjunjëzua, që përbën një shkallë të lartë të pranimit të fajit dhe të kërkimit të faljes. Siç u shkrua më vonë në shtyp, Brandt ka thënë me një farë sinqeriteti, se në ato çaste “nuk më mbajtën gjunjët”. Si duket, dobësinë e tyre e shkaktonte historia e fillimit dhe shtypjes së revoltës së Getos së Varshavës, që me shumë gjasa i ka kaluar para syve Kancelarit të fortë dhe vizionar gjerman, si një film me xhirim të shpejt.

Ndoshta niveli i lartë ekonomik sot i Gjermanisë, pas shkatërrimit të plotë gjatë Luftës së Dytë Botërore, ka ardhur edhe si pasojë e nivelit të lartë moral të udhëheqësve të saj, si p.sh. Brandtit. Ndjesën publike ai e bëri në emër të së ardhmes, madje jo vetëm të dy popujve. E, këtë mësim të madh edukativ e njerëzor nga historia e shekullit të kaluar, e pasqyron mirë e bukur edhe kjo foto shtypi e realizuar në Varshavë, më 12 dhjetor 1970.