Dita më e errët e vitit ka mbërritur, por në thelbin e saj ajo është një premtim drite

Dita më e shkurtër e vitit në Hemisferën Veriore, e njohur si solstici i dimrit, shënon një paradoks të bukur kozmik: kulmin e errësirës dhe, njëkohësisht, fillimin e rikthimit të dritës. Astronomikisht, ky moment përbën hyrjen zyrtare në dimër; simbolikisht, ai mbart idenë e ringjalljes së ngadaltë, por të pandalshme, të diellit. Ndërkohë, në Hemisferën Jugore ndodh e kundërta: është dita më e gjatë e vitit dhe fillimi i verës.

Çfarë është solstici?
Fjala “solstic” vjen nga latinishtja sol (diell) dhe stitium (ndalim, pauzë). Ajo përshkruan çastin kur dielli, në dukje, “ndalet” në lëvizjen e tij vjetore në horizont — momenti kur harku i tij ditor arrin skajin më ekstrem. Në solsticin e dimrit, dielli përshkon harkun më të ulët dhe më të shkurtër në qiell; pas kësaj pike, ai nis të “ngjitet” sërish, duke e zgjatur ditën pak nga pak, deri në kulmin e verës në fund të qershorit.
Shkaku nuk është një luhatje e distancës Tokë–Diell, por pjerrësia e boshtit të Tokës (rreth 23.5°). Ndërsa Toka rrotullohet rreth Diellit, kjo pjerrësi bën që hemisferat të marrin dritë dhe nxehtësi në mënyrë të pabarabartë gjatë vitit. Solstici shënon pikën kur kjo pjerrësi është maksimale drejt ose larg Diellit, duke prodhuar pabarazinë më të madhe mes ditës dhe natës.
Në Hemisferën Veriore, solstici i dimrit bie zakonisht midis 20–23 dhjetorit (këtë vit, më 21 dhjetor): dita më e shkurtër dhe nata më e gjatë.
Në Hemisferën Veriore, solstici i verës (20–22 qershor) prodhon ditën më të gjatë dhe natën më të shkurtër.

Një kujtesë e gdhendur në gur
Për mijëvjeçarë, solsticat janë nderuar si pragje të shenjta kohore. Monumente si Stonehenge janë projektuar me saktësi për t’u rreshtuar me lindjen ose perëndimin e diellit në solstice, dëshmi se njerëzit e lashtë e kuptonin ritmin kozmik jo vetëm si fenomen astronomik, por si rend simbolik të jetës, bujqësisë dhe shpresës.

Çfarë është ekuinoksi?
Ndryshe nga solstici, ekuinoksi është çasti i barazisë. Fjala vjen nga latinishtja aequus (i barabartë) dhe nox (natë). Gjatë ekuinoksit, boshti i Tokës dhe orbita e saj rreshtohen në mënyrë të tillë që të dy hemisferat marrin pothuajse të njëjtën sasi drite, duke bërë që dita dhe nata të zgjasin afërsisht njësoj (me dallime të vogla lokale).
Ekuinoksi pranveror në Hemisferën Veriore ndodh midis 19–21 marsit.
Ekuinoksi vjeshtor ndodh midis 21–24 shtatorit.

Kuptimi përtej shkencës
Solstici i dimrit nuk është vetëm një fakt astronomik; ai është një metaforë universale. Në pikën më të errët të ciklit, nis kthesa drejt dritës. Çdo ditë pas solsticit është pak më e gjatë se e mëparshmja — një kujtesë e qetë se errësira ka kufij dhe se koha punon, ngadalë por sigurt, në favor të ndriçimit.
Në këtë sens, solstici është një akt besimi i natyrës: një pauzë që nuk paralizon, por përgatit lëvizjen e radhës. Dhe pikërisht këtu qëndron fuqia e tij simbolike — në premtimin se, edhe kur dielli duket më i largët se kurrë, rruga e kthimit tashmë ka filluar.

AV/KJ