Ҫfarë po ndodh në Turqi?

Nga Gëzim Hoxha/Mediat botërore i kanë kushtuar vmendjen maksimale referendumit të së dielës në Turqi. Le courier kujton se Turqia është akoma nën gjendjen e jashtëzakonshme që prej grushtit të shtetit të dshtuar në gushtin e kaluar, kohë kur 47000 persona u arrestuan dhe më tepër see 100000  funkksionar të lartë u pezulluan nga puna.

Të dielën në mbrëmje në Ankara, kryeministri turk Binali Yildirim përshëndeti një fitore të zgjedhjeve që do talerë atë pa punë. “Po”- ja e referendumittë Turqisë, të udhëhequr nga shefi i qeverisëYildirim-së, morri rreth 51 për qind të votave. Turqit miratuan ndryshimet kushtetuese që do të heqin sistemin parlamentar të vendit, duke përfshirë edhe zyrën e kryeministrit, në favor të një presidence me kompetenca mëtë zgjeruara.

“Por diferenca e vogël e fitores dhe thirrjet e protestave nga opozita tregojnë një histori tjetër.”,– shkruan WASHINGTON POST. Dy partitë kryesore të opozitës refuzun të pranojnë humbjen, duke kërkuar një rinumërim, pasi ka raporte serioze të mashtrimit me votat e hedhura në kutitë e votimit. Pavarësisht nga shumë defekte në demokracinë e turke, zgjedhjet e fundit kanë qenë më së shumti të lira dhe të ndershme. Por kjo nuk ishte përshtypja e së dielës mbrëma, kur opozita vuri në dukje raportet mashtriminme fletëvotimet dhe sjelljen e parregullt e komisionit zgjedhor të vendit.

Opozita dhe OJQ-të kritikun fushatën e padrejtë, me një mbizotërim të qartë të ‘Po’-së në rrugë dhe nëpër media. – vazhdon Le courier.Tani, partia kryesore e opozitës pretendon se deri në 1,5 milionë fletë votimi të cilat janë hedhur nuk mbanin vulën zyrtare dhe po numërohen.

Kritikët e Erdoganit thonë se ndryshimet do të betonizoninpushtetin e një njeri dhe do të krijonin de facto një diktaturë. Mbështetësit e tij thonë se duke pasur parasysh historinë e Turqisë dhe grushtet e shtetit konfliktet civile dhe politika të dështuara të koalicionit, një ekzekutiv i fortë është i nevojshëm. Kur sistemi i ritëhyjë në fuqi në zgjedhjet e ardhshme, që pritet të mbahen në vitin 2019, kjo do të shënojë ndryshimin më të madh në politikën turke që nga lindja e republikës moderne pas Luftës së Parë Botërore.

Ngushtica e fitores sëErdoganit mund të interpretohet si  një goditje për presidentin turk, me një opozitë të copëtuar tani kundër tij. Në natën e diel, në çdo lagje të Stambollit, protestuesit dolën në sheshe për të shprehur mospëlqimin për leximin e votës së tyre. Erdogan mund të ketë kërkuar një fitore, por ai nuk mund të pretendojë triumfin që ai shpresonte.

Një anlist kundërshtar me presidentin thotë: “Të dyja së bashku, kufirii ngushtë dhe votat të kontestuara do të prishin ndjenjën e fitores dhe lehtësinë e trajtimit të procesit të ndjekur nga Erdogan. Kjo forcon opozitën turke, por edhe do të thotë qëaktorët ndërkombëtarë do të jenë më të zëshëm në lidhje me kërkesën për të ndalur shkuarjen përpara tëdisa prej ndryshimeve të propozuara. Kjo mund të shihet në deklaratën e Këshillit të Evropës për respektimine pavarësisë së gjyqësorit. Faza e ardhshme do të shoqërohet me protesta dhe polemika të ashpra politike. “

Një tjetër analist pro Erdogan tha se vota “Po” ishte një reagim ndaj viteve të trazirave që përfshijnë rifillimin e një kryengritje të dhunshme kurde, një valë sulmesh terroriste të Shtetit Islamik dhe ndaj përpjekjes për grusht shteti të vitit të kaluar: “Unë mendoj se mediat ndërkombëtare janë fokusuar më shumë në personalitetin e Erdoganit dhe më pak në polarizimin social, dhe atë që njerëzit turke kanë kaluar nëpër për katër vitet e fundit. “

Ka prej tyre që argumentojnë se Ankaraja duhet të paralajmërohet nga aftësia e “jo”-së për të detyruar një rezultat magjepsëse të ngushtë me gjithë peshën e plotë të shtetit të punës kundër tyre. Por Erdogan nuk mund tadëgjojë këtë paralajmërim ndërkohë që presidenti premtoi se një votë “po” do të rezultojë në më shumë stabilitet dhe një kthim të rritjes ekonomike.

Fakti që Erdogan nuk arriti të fitojë Stambollin për herë të parë që nga viti 1994 kur kandidonte si kryebashkiak i tij është shenjë veçanërisht e rëndësishme që edhe disa nga përkrahësit e urbanizimit të AKP e kanë braktisur atë.

Këtë fakt e bën të ditur edhe Le corrier e cila shkruan se “Jo”- ja ishte shumë pak më përpara në Stamboll, ndërsa “po”- ja  udhëhiqte në kryeqytetin Ankara. Shumica e zonave të populluara të kurdëve juglindore votuan si shumicë dërrmuese kundër rritjes së prerogativave të kreut të shtetit.

Rezultati tregon gjithashtu se një front i bashkuar kundër Erdoganit e ka shansin për të ofruar një alternativë. Ndarja e partive opozitare është një detyrim i madh për demokracinë turke. Një opozitë e galvanizuar duhet të kërkojë unitet. “

Dikush sheh shpresë për një opozitë të re pluraliste ndaj Erdogan. Ai thotë: – “Ky është një referendum, I cili mbahet kur kemi pasur votues kurdë në lindje dhe të tjerë votues laikë në perëndim. Ai mund të jetë fillimi i një epoke të re. Ka potencial për diçka më shumë se një aleancë taktike, por kjo kërkon lidership vizionar. “

Ka qëbesojnë se Erdogani mund të ndërmarrë një kurs më të moderuar – dhe ndoshta të rifillojë procesin e paqes me separatistët kurdë. Ai e mbështet besimin e tij në idenë se presidenti ka humbur terren në mesin e elektoratit të tij dhe nuk mund të mobilizojë nacionalistët aq shumë sa ai do tëdonte.

Autori i një libri të ri mbi Erdogan, sugjeron se fitorja e ngushtëë e Erdoganit është një gjë mëe mirë sesa një recetë për kaos të zgjatur politik.

Në qoftë se Erdogan do tëkishte humbur, kjo do të çonte nënjë periudhë destabiliteti sepse ai do të kërkonte një përsëritje të referendumit, ashtu si shumë analistë kishin parashikuar, edhe në qoftë se ai do tëkishte fituar me një diferencë të madhe, ai do të bëhej plotësisht autoritar.

Komentuesit e artikullit duken tejet të shqetësuar. Ja si shhprehet njëri prej tyre: “Dje miliona votuan për të filluar procesin që do të shënojë fundin e ndarjessë pushteteve. Akoma edhe më radikal është një tjetër komentues: – “Një goditje e tmerrshme. Për më shumë se 100 vjet demokracia turke përballoi çdo gjë, duke u bërë një shembull i mirë në Lindjen e Afërt që një alternativë të sundimit totalitar është e mundur – tani do të zëvendësohet nga një tjetër diktaturë brutale Sunite. Dhe ka paralele në SHBA, regjimi i Brexitit, i Putinit, rritja e Le Pen: një konflikt i polarizuar ashpër ndërmjet zonave rurale dhe qyteteve, i traditës dhe i të menduarit modern, një frikë e ndryshimit. Kapitalizmi (në krizë) ushqen fashizmin.”

Një ushtarak në pension, tha këto fjalë pas votimit kundër amendamentit kushtetues në shkollë Ankara:

“Unë jam kundër kësaj qeverie, sepse unë e di vizionin e saj. Ka pasur ca reforma në mes 2002 dhe 2004 dhe na u tha se Turqia do të bashkohet me Bashkimin Evropian dhe se do t’i jepej  fund terrorizmit, por kjo nuk është përmbushur, “tha ai.