A ka shpresë për amfiteatrin?

Nga Ben Andoni

Është folur aq shumë për Amfiteatrin e Durrësit saqë çdo gjë që thuhet për të duket pak si inflamative. Por, mbase, këtë herë do bëhet dika më tej.

Ka qenë një sfidë e fillimit të mandatit të znj. Kumbaro zbulimi i Amfiteatrit të Durrësit, njërit prej objekteve më të njohura të trashëgimisë romake në vendin tonë dhe në Mesdhe. Dhe, ditët e fundit, ajo ka konkluduar, pasi ka mundur t’i shkëpusë një fond prej 46.3 milion Lekësh qeverisë shqiptarë për shpronësimin e tre pronave mbi platformën e skenës së saj, që do të vijojë pak më vonë me 10 syresh. Një veprim për t’u vlerësuar, kur merret nga një njeri, që pothuaj s’ka lidhje si profesion me këtë lloj trashëgimie, krahasuar me një dyzinë para saj, me afër si mundësi, por që vetëm kanë folur. Por, a do mundet që ky operacion të shkojë deri në fund? Kjo është pyetja që qëndron para publikut? Dhe, nuk sqarohet ashtu si duhet. Ka një keqkuptim sa i përket konceptit të zbulimit të Amfiteatrit.

Është pothuaj e pamundur, sipas specialistëve prishja e banesave, që janë ngritur mbi të. Ato janë gati kompleksi i një lagje. “Mendoj që jo, thotë edhe arkitektja dhe arkeologja Lida Miraj.  Por, duhen hequr banesat e ndërtuara mbi arenë, për t’i hapur rrugën vazhdimit të gërmimeve arkeologjike.  Duhen hequr të gjitha ndërtimet dhe shtesat abuzive të bëra ne këtë çerek shekulli, por natyrisht nuk ka sens të prishen të gjitha ndërtimet e bëra mbi strukturat e monumentit, sepse ato tashmë janë pjesë e historisë së vetë amfiteatrit, pas braktisjes së tij në mes të shekullit të katërt, d.m.th në këto 1670 vjet”. Ç’ka do të thotë që koncepti për të parë një objekt, të tërin, ashtu si mendon publiku ‘naiv’, është e pamundur. Por, të mos harrojmë se ky hap, është një nga më të mëdhenjtë, që pas zbulimit të Amfiteatrit, që do të lejojë që arkeologët të punojnë në të. Dhe, kjo do të thotë shumë. Në referencë përcjellim arkeologun, Moikom Zeqo, i cili thotë se: një përpjekje e bërë që para 30-vitesh ka dështuar kurse vendimi i tanishëm është i vonuar, por megjithatë ai e ka vlerësuar, duke thënë se gjithsesi ka vlerë nëse bëhet.

Dy vite më parë Amfiteatri i Durrësit u shpall, si një nga ‘7 Monumentet më në rrezik të Europës’ prej Europa Nostra, organizatë pan-Europiane, që përfaqëson zërin e Trashëgimisë Kulturore në Europë. Kaq sensibilizues ishte si vendim, saqë një grup ekspertësh, me pjesëmarrjen aktive edhe të Bankës për zhvillim të Këshillit të Europës, përgatitën një projekt teknik të detajuar për amfiteatrin, si objekt shumë i rëndësishëm në nevojë urgjente për ndërhyrje konservuese e restauruese. Nuk është se gjëndja ka ndryshuar, pavarësisht rregullimit të disa elemëntëve teknikë, eliminimin e ujrave të zeza apo ndriçimin, por tashmë ka ndryshuar vullneti. Kumbaro është e vendosur ta përcjellë deri në fund vendimin, paçka presioneve që sapo duhet t’i kenë nisur. Madje, do të donim, që nëse Dako do të kurojë imazhin e tij të shtonte dhe përpjekjen që Amfiteatri ( me sa të mundej) të zbulohej bashkë me Muret rrethuese Bizantine, Veneziane dhe Ottomane, për të një muze të hapur, të integruar në jetën e qytetit të Durrësit.  “Përveç mureve rrethuese në këtë ansambël do të bëjnë pjesë edhe banesat e ndërtuara mbi strukturat e amfiteatrit në fund të shek. XVIII dhe fillim të shek. XIX, duke bërë të vizitueshme edhe strukturat e amfiteatrit ndën themelet e këtyre banesave, si edhe duke i restauruar ato profesionalisht, si pjesë integrale e të gjithë këtij ansambli”, sqaron Miraj. Punë e nisur, por që pret të shkojë realisht në kahun, ku duam dhe shpresojmë të gjithë për Durrësin e masakruar. Edhe pse Durrës mirëfilli arkeologjik, është e vështirë të besosh prej makabritetit të dorës dhe vendimeve të brezave të tërë  me të.