Agjenda islamike e Turqisë në Kosovë

Nga DAVID L. PHILLIPS

THE WORLD POST

Presidenti  i Turqisë Rexhep Tajip Erdogan duke ju drejtuar një audience në Prizren gjatë një vizite zyrtare në Kosovë në tetor 2013 tha:.. "Ne të gjithë i përkasin një historie të përbashkët, kulture të përbashkët, qytetërimi të përbashkët. Ne jemi njerëz të cilët janë vëllezërit e kësaj strukture.  Mos harroni, Turqia është Kosova, Kosova është Turqi! "

Politika e jashtme e Turqisë në Ballkan nxit një axhendë neo-otomane, që ka për qëllim zgjerimin e ndikimin e saj në ish-territoret e Perandorisë Osmane. Turqia eksporton islamizmin nën maskën e bashkëpunimit kulturor. Ajo gjithashtu kërkon përparësi ekonomike, duke përdorur biznesin si një këst për të konsoliduar interesat e saj kombëtare.

Agjencia Turke për Bashkëpunim Ndërkombëtar dhe Zhvillim (TIKA), është një mjet përmes të cilit Turqia përparon agjendën e saj ideologjik. TIKA është pararojë e Partisë për Drejtësi dhe Zhvillim të Turqisë (AKP), i cili mbështet lëvizjen Vëllazërisë Myslimane në mbarë botën. TIKA drejton një politikë të jashtme paralele dhe plotësues për institucionet zyrtare shtetërore, koordinimin me Ministrinë e Kulturës të Turqisë dhe Kryesinë e Çështjeve Fetare për të promovuar agjendën islamike të AKP.
TIKA vepron si një agjenci e mirëqenies sociale. Në Kosovë, ajo mbështet më shumë se 400 projekte në fushat e bujqësisë, shëndetësisë dhe arsimit. Nepermjet institucioneve te kujdesit shëndetësor ajo afron në Kosovë  spitalet dhe klinikat turke të drejtuar, sponsorizuar nga TIKA.

Pavarësisht nga aktivitetet e saj të gjera, “Zëri” raporton se Banka Qendrore e Kosovës ka regjistruar vetëm 2.7 milionë euro të transferuara nga TIKA në xhirollogarinë e saj të Kosovës në mes të 2009 dhe 2014. Transfertat TIKA shumicën e mjeteve në të holla  nuk i regjistron në asnjë procesverbal. Ajo nuk dëshiron të tërheqë vëmendjen për aktivitetet e saj.

Shumica e fondeve TIKA janë përdorur për të rivendosur monumentet otomane dhe për të ndërtuar xhami. Për shembull, TIKA mbështetur restaurimin e Varrit te Sulltanit Muratit në Kosovë. Ajo ka rindërtuar objektet fetare osmane si Xhaminë e Fatihut dhe Xhamia e Sinan Pashës, e cila kushtoi 1.2 milion euro. Që nga viti 2011, TIKA ka rivendosur rreth 30 struktura fetare nga periudha otomane dhe 20 xhami të reja në tërë Kosovën. Erdogan u zotua personalisht se do të jape fonde për të ndërtuar xhaminë më të madhe të vendit në Prishtinë.

Përveç kësaj, TIKA mbështet sindikatat rajonale islame dhe institucionet. Ajo subvencionon projektet mobilizimi social bazë komunitare, të cilat promovojnë Islamin. Rrjeti i TIKA-së u jep donacione udhëheqësve muslimanë të komunitetit dhe imamëve, ne te cilet përfshihen imamë nga Turqia, që në mënyrë aktive promovojnë Islamin. Dashamirësve të saj  u jep ushqimin për vaktin e iftarit gjatë Ramazanit, gjithashtu dhe për kosovarët në zonat e varfra rurale për të krijuar ndikimin e vet.

TIKA gjithashtu sponsorizon shkollat ​​në Prishtinë, Prizren, Gjakovë dhe Pejë.Disa shkolla ofrojnë mësim kuranor, si dhe mësimin e gjuhës turke. Deri në 20.000 turq banojnë në Kosovë, ku turqishtja është gjuhë zyrtare. Ambasada turke jep në Prishtinë 100 bursa për kosovarët për të studiuar në Turqi çdo vit.

Por jo të gjitha shkollat ​​e mbështetura nga TIKA janë pjesë e sektorit të arsimit formal.Disa funksiojnë si medrese, duke ofruar edukim islam, duke kontribuar në radikalizimin e rinisë kosovare. Qeveria e Kosovës pranon se më shumë se 300 kosovarë janë bashkuar Shtetin Islamik në Siri. Shifra daton nja dy vjet. Numri i sotëm mund të jetë shumë më e lartë.

Qendrat Kulturore Turke Junus Emre janë gjithashtu mjete për ndikim turk. Sipas statutit të saj, Qendrat Junus Emre "ofrojnë shërbime jashtë vendit për njerëzit që duan të kenë edukim në fushat e gjuhës turke, kulturës dhe artit, për të përmirësuar miqësinë ndërmjet Turqisë dhe vendeve të tjera."

Mbështetja për institucionet arsimore është një mjet propagande për të nxitur një përshtypje pozitive për Turqinë në mesin e kosovarëve. Ministri turk i Arsimit vizitoi Kosovën dhe publikisht i kërkoi institucioneve të Kosovës për të ndryshuar tekstet e historisë në mënyrë që të portretizuar osmanët si çlirimtarë dhe jo si banorët dhe agresorë.
Erdogan kërkoi nga Qeveria e Kosovës për të mbyllur shkollat ​​e përcaktuaranga Fethullah Gylen, me të cilin ai kishte kundërshti. Zyrtarët e Kosovës e gëlltisin në heshtje këtë kerkesë, edhe pse shkolla Gulen ka ofruar arsim cilësor për kosovarët.

Biznesmenët turq gjithashtu përfitojnë nga promovimi fetare e kulturore agresiv i Turqisë. Një dijetar i respektuar turk vë pyetjen për AKP: "A janë ata islamikë ose vetëm hajdutë me retorikën fetare?"

Turqia është partneri më i madh tregtar i Kosovës, pas Serbisë. Volumi i tregtisë midis Turqisë dhe Kosovës ka qenë 206.5 milionë euro në vitin 2012. (eksport në Kosovë ishte 199.5 milionë euro, importi nga Kosova vetëm 7 milionë euro). Vëllimi i tregtisë ka rënë pak në 2013-14 për shkak të një ngadalësimi ekonomik në rajon.
Tenderët për disa nga projektet më të mëdha publike në Kosovë janë fituar nga kompanitë turke. Holding Kompania turke Limak fitoi koncesionin për të menaxhuar Aeroportin Ndërkombëtar të Prishtinës. Konsorciumi Çalik-Limak gjithashtu ka fituar Shërbimet Shpërndarjes së Energjisë në Kosovë. Limak është zotuar të investojë 300 milionë euro në sistemin e transmetimit, por investimi i saj ende nuk është realizuar.

Autostrada Merdare-Morinë që lidh Kosovën me Shqipërinë është ndërtuar nga kompania turke e ndërtimit, Enka, në konsorcium me Bechtel. Çalik-Limak sapo ka filluar ndërtimin e autostradës Prishtinë-Hani i Elezit midis Kosovës dhe Maqedonisë.
Çmimi i tenderëve mund të jetë subjekt i ndikimit politik. Çalik Holding dhe Limak janë politikisht të mirë-lidhur. Dhëndrri i Erdoganit është një aksionar kryesor në Limak.

Sistemi bankar turk dominon sektorin financiar në Kosovë. Shumica e bankave më të mëdha të Kosovës janë turke, përfshirë Bankën Ekonomike Turke (TEB).

Më shumë se 900 kompani turke operojnë në Kosovë. Rreth 7,000 kosovarët janë të punësuar nga kompanitë turke, për shembull në sektorët e përpunimit të ushqimit dhe tekstilit. Është e vështirë për t'u pranuar ose të mbani një punë në një biznes, ku pronari është turk në qoftë se ju nuk e flasin turqisht.

Kadri Veseli, një politikan i shquar i Kosovës, ishte një ish-kritik i synimeve turke i  marrjes prej tyre të ndërmarrjeve shtetërore të Kosovës. Më parë Veseli e konsideronte penetrimin e Turqisë si një shenjë e keqe për ekonominë e Kosovës dhe aspiratat e saj në BE.

Qëkur u bë Kryetari i Kuvendit të Kosovës, Vaseli nuk ka thënë një fjalë në lidhje me dominimin ekonomik të Turqisë në Kosovë. Ai dhe politikanë të tjerë të kryesor të Kosovës, përfshirë ministrin e jashtëm Hashim Thaçi, kanë lidhje të ngushta me Erdoganin, si dhe të bizneset turke dheudhëheqësit politikë të Turqisë.

Turqia e ka betonuar ndikimin e vet përmes bashkëpunimit të sigurisë. Rreth 2,000 ushtarë turq u vendosën si pjesë e misionit paqeruajtës të KFOR-it në vitin 1999. Ka ende 350 ushtarë turq në Prishtinë dhe Prizren. Turqia ka treguar gatishmërinë e saj për të marrë përsipër kontrollin e Bondsteel, bazës amerikane në Kosovë, pasi forcat amerikane të tërhiqen.

Turqia ka shprehur edhe vetë se është një partner i besueshëm politik. Ankaraja ishte e gatshme të mbështesë pavarësinë e Kosovës, por këmbëngulte të mos hiqej një paralele me pakicën kurde. Megjithatë, Turqia ishte një nga vendet e para që e njohin Kosovën kur ajo shpalli pavarësinë nga Serbia në 2008. Kryeministrit Ahmet Davutollu në "pikpamje strategjike" e sheh Turqinë si një fuqi rajonale dhe një alternativë ndaj BE-së për vendet si Kosova. Solidariteti Musliman është elementi kryesor i strategjisë Davutoglu për të zgjeruar ndikimin e Turqisë.

Davutoglu e lidhi në mënyrë të qartë politikën e jashtme të Turqisë ndaj trashëgimisë otomane gjatë një udhëtimi në Bosnje-Hercegovinë në vitin 2009. "Shekujt osmanë të Ballkanit ishin një histori suksesi. Tani ne duhet të rinovojmë  këtë." Ai deklaroi se: "Turqia është kthyer."

Integrimi i shpejtë në institucionet euro-atlantike është antidoti më i mirë për përballimin e ndikimit dhe kundërshtimin e Turqisë në Kosovë dhe në Ballkanin Perëndimor. Interesat amerikane gjithashtu do të realizohent përmes angazhimit më të intensifikuar në rajon.

Bashkëpunim më i ngushtë mes SHBA-ve dhe Kosovës do të jetë një ledh mbrojtës kundër eksportit e islamizmit nga ana e Turqisë. Ajo gjithashtu do të parandalojë radikalizimin e mëtejshëm të shoqërisë kosovare, do të frenojë rrjedhën e kosovarëve për t'u bashkuar ISIS.

Z. David  L. Phillips është drejtor i Programit për ndërtimin e Paqes dhe të Drejtave në Institutin e Columbia University për Studimin e të Drejtave të Njeriut. Ai shërbeu si këshilltar i lartë dhe i punëve të jashtme si ekspert për Departamentin Amerikan të Shtetit gjatë administratës Klinton, Bush dhe Obama. Phillips është autor i "Çlirimi i Kosovës: Diplomacia detyruese dhe Ndërhyrjes SHBA" (Shkolla Kennedy në Universitetin e Harvardit dhe NBC Botime).

Përgatiti: Kolec Traboini