Çfarë i mungon teatrit shqiptar?

Teatri shqiptar në përgjithësi është në kërkim të rrugëve të reja, për thithjen e një spektatori të shumtë, për një cilësi në veprat skenike dhe reformim në mënyrën e komunikimit me spektatorin dhe me kërkesat që kërkon koha në këtë gjini artistike kaq të përhapur në Evropë. Sot koha kërkon një teatër profesional, bashkëkohor, që jo vetëm të plotësojë shijet e spektatorit por edhe të konkurrojë jashtë kufijve të vendit si artistikisht edhe estetikisht. Aktualisht Tirana, kryeqytetit ynë ka tre salla shfaqjesh teatrale që janë: Teatri Kombëtar, teatri eksperimental Spahivogli dhe “Teatri Metropolit” ( pa diskutuar për Teatrin për fëmijë”. Parë në problematikat aktuale dhe për ato çka kërkon teatri në përgjithësi lind pyetja; Cilat janë problemet e teatrit shqiptar sot?



E para mungesa e sallave

Para disa ditësh në një Konferencë për shtyp Drejtori i Teatrit Kombëtar, Ervin Çuli theksoi se në premierën e fundit të dramës “Udhëtim i gjatë drejt natës”, salla për çdo natë ishte mbushur plot dhe them se në tërësinë e saj në këtë dramë pati më shumë se 10 mijë spektatorë. Nuk mund të kundërshtoj, as mund të paragjykoj këtë thënie të tillë, pasi nuk i kam ndjekur të gjitha netët e shfaqjeje, por është e vërtetë se me këtë dramë me regjisor Spiro Duni, pamë një sallë të mbushur plot, spektator të dëshiruar për shfaqjen dhe që shoqëroheshin me diskutime të tjera. Në këtë Konferencë z. Çuli theksoi se Teatri Kombëtar si godinë është i amortizuar dhe ka ardhur koha për një Teatër të dytë. Këtë mendim ka pasur dhe Drejtori paraardhës, i cili në disa intervista të miat ka theksuar se është koha për një teatër të ri, më të modernizuar dhe me më shumë vende. Nisur si nga kërkesat e drejtuesve të TK, po ashtu dhe nga numri aktual i teatrove në Tiranë, me të vërtetë del evident fakti se ka ardhur koha për diçka të tillë. TK ndoshta është institucioni i artit që nuk është investuar fare në dy qeveritë Berisha. Ku mungon ngrohja, mungon ndriçimi bashkëkohor dhe pajisjet e tjera modernë me të cilat janë arreduar teatrot e vendeve perëndimore. TK është i vetmi institucion i rëndësishëm i artit që për më shumë se 40 vjet nuk është vënë dorë, madje ku nuk ka as ngrohje, diçka e papranueshme në kushtet e sotme. Por kryesorja është se me tre teatro nuk mund të përballohet fluksi i madh i spektatorëve kryeqytetas. Tirana sot është një metropol me 1 milionë njerëz, dhe as mund të konceptohet se mund të plotësohen nevojat dhe dëshirat e spektatorëve me 3 teatro me afërsisht 1000 vende. Në vendet fqinje si Greqia, teatrot janë shtrirë në të gjithë gjeografi shtrirjen e Athinës, ku mund të ketë rreth 35 teatro, ndërsa tek ne vetëm 3 të tilla. Pra nuk është sukses i madh ardhja e 10 mijë spektatorëve, pasi këtu bëhet fjalë për një metropol të madh që me numrin e teatrove ky numër spektatorësh është i papërfillshëm. Pra, pa diskutuar suksesin e dramës së vënë nga regjisori Spiro Duni, meritë tjetër e ardhjes së spektatorëve tashmë është dhe numri i pakët i teatrove si objekte. Për numrin e popullsisë që ka sot metropoli ynë, ky numër duhet të jetë më i madh se dhjetë, pasi vetëm kështu mund të plotësohen kërkesat e kryeqytetasve të cilët ë kane kthyer në kulturë shkuarjen në teatër. Është koha që dhe qeveria edhe bashkia, ta ketë prioritet këtë kërkesë për vetë faktin e rëndësinë që ka teatri në jetën e një kryeqyteti, si art i veçantë që ka si qëllim edukimin. Kjo është dhe mbetet deviza e teatrit që në lashtësi, edukim dhe vetëm edukim i njeriut.



Së dyti gjuha universale e teatrit

Teatri është art i drejtpërdrejtë, me personazhe që vijnë në skenë pa rikthime skenash dhe që mbartin problematikë. Detyrë themelore e teatrit shqiptar sot është që ai ti kalojë kufijtë e vendit, ti kalojë kufijtë e Kosovës. Matësi më i mirë i rezultatit të një teatri Kombëtar (apo i ndonjë tjetri) është se sa shfaqje jep ky teatër jashtë vendit. Në sa kompeticione apo festivale jashtë atdheut ftohet të marrë pjesë si konkurrim dhe sa mirëpritet ai në këto vende. Pra ne jemi një vend që jemi në hapat themelorë të aderimit në BE dhe arti është ai që përcjell më shumë mesazhe bashkimi, teatri është ai që na afron dhe i përshpejton hapat drejt BE-së. Në këtë perceptim duhet të ndërtohet dhe të ndërtohen politikat e teatrit shqiptar, pas këtij momenti. Teatri ka dhe flet me gjuhën e muzikës. Muzika është gjuha e përbotshme, universale, që flet me tinguj pa fjalë dhe që tingulli i saj pëlqehet kudo nëse është e bukur, pavarësisht se në cilin vend është krijuar. Matësi më i mirë i arritjeve të teatrit shqiptar duhet të jetë ajo, që të shihen se sa teatro të huaj trokasin dhe japin shfaqje në TK. Me këtë synim dhe me këtë objektiv duhet të ndërtohen politikat e teatrit shqiptar.

Lind pyetja:

Po si mund të kuptohet një dramë në gjuhën gjermane nga spektatori shqiptar (apo anasjelltas)? Këtu del në pah gjuha universale e teatrit, këtu del në pah përbotshëmria e tij. Dihet që në një teatër kuptimi i fjalës është primare, por jo më pak të rëndësishme në një dramë janë dhe elementët e tjerë si skenografia, ndriçimi, muzika, shikimi, gjestet, mimika, reagimi, mënyra e dialogut, plastika, etj.. Janë këto elementë që përbëjnë gjuhën universale të teatrit. Janë këto elementë përbërës që e bëjnë atë të kuptueshme në çdo vend tjetër të botës, përveç vendit ku ideohet një dramë. Aktualisht kudo në botë, dramat gjermane shkojnë në Francë apo Itali dhe anasjelltas. Por këto drama kuptohen nga spektatori për gjuhën e tyre universale ku futen këto elementë kaq të domosdoshëm. Në qoftë se arrihet që dramat apo komeditë e teatrove tona të ftohen kudo në Europë vetëm atëherë kemi të drejtë me plot gojën të themi se teatri shqiptar flet me gjuhën universale. Dhe e kundërta nis tek teatrot tona, vijnë teatro prestigjioze të Italisë, Greqisë, Francës, Gjermanisë, Serbisë të japin shfaqje. Kjo duhet të jetë parësore në politikat e teatrit tonë kombëtar, prioritet që duhet të zejë vendin e parë. Sot arritjet e një drame, komedie, nuk duhet të maten vetëm me numrin e spektatorëve ( që është shumë domethënës) por me arritjet jashtë kufijve shqiptar, në konkurrimet Europiane, në hapjen e dyerve të teatrove prestigjioze evropiane ndaj teatrit tonë dhe anasjelltas. Kjo është gjuha universale e teatrit, është gjuha e kohës, gjuha e veprimit për të qenë në avangardë të përshpejtimit të hyrjes së Shqipërisë në BE. 



E treta, ana estetike

Ana estetike në performancën e një drame apo komedia sot përbën një nga elementët kryesorë të suksesit. Në kohën që jetojmë nga ana estetike lind pyetje; do të ngulmojmë në traditën e teatrit tonë, duke i qëndruar besnik asaj, apo do të evoluojmë duke ndërthurur traditën me zhvillimet botërore të teatrit për një teatër bashkëkohor, emancipues,? Aktualisht shikojmë se vende të ndryshme po bëjnë një teatër koherent, ku estetikisht tradicionalja ndërthuret dhe me elementë apo dhe eksperienca të vendeve të tjera. Ndoshta nuk jam plotësisht i saktë, për regjisorin por në një dramë të vënë në skenë nga teatri i Lituanisë regjisori në një pjesë vaji, kishte vënë nj këngë vaji çame. Ai kishte rrëmuar në internet dhe këtë këngë e kishte parë më të përshtatshme, më të kuptueshëm në të gjitha gjuhët. Shumë specialistë të teatrit kanë theksuar se gjuha shqipe është një gjuhë e kuptueshëm nga të gjitha gjuhët e tjera dhe ajo duket sikur flitet në gjuhën e vendit ku jep shfaqjen. Kjo është një përparësi e gjuhës sonë, që pak gjuhë të botës e kanë. Për bëjmë një veçanti pasi në gjuhën tonë mund të shqiptohen lehtë si në gjuhët e vendeve ku fliten emrat, vendet, diksioni i gjuhëve të tjera. Ana estetike e gjuhës lidhet me mënyrën e përcjelljes së veprës, që ajo të flasë me gjuhën universale, të kuptueshme kudo që kjo vepër të shfaqet. Mos vallë do zhduket tradita? Absolutisht jo, elementet e veçantë janë të domosdoshëm të futen në veprat e sotme përtej traditës, për vetë natyrën e artit. Arti evoluon, modernizohet dhe ndërhyrja është domosdoshmëri, por pa kaluar në nihilizëm të traditës. Vetëm kështu ne mund të bëjmë nj teatër që flet bukur, flet me gjuhën e bashkëpunimit, të arsyes, dhe të pranimit të ndërthurjes multikulturore. Në fund të fundit, teatri është gjinia e artit që flet drejtpërdrejtë, që përcjell shqetësimet, problematikat, kërkesat e kohës. Teatri thyen tabu dhe nuk pranon tabu. Është arti më i kritik, i drejtpërdrejtë ku njeriu civilizohet, njihet me të metat e kohës dhe i përshtatet zhvillimit të shoqërisë. Pa një art të tillë, shoqëria do kalojë kriza që nuk mund ti suportojë. Kjo është politikbërje sot në drejtim të teatrit, të këtij arti sa të lashtë po aq dhe modern, që bota e ngre në piedestal për cilësitë e patjetërsueshme.







Kanë thënë për artin

Arti është pasqyrë e jetës.

Tolstoi 



Kemi artin për të mos vdekur nga e vërteta.

Niçe 



Arti është mënyra e njohjes së artistit me njerëzit.

Çemisbevski 



Njeriu i përcjell njeriut mendimet me fjalë, kurse me art njerëzit u tregojnë njeri-tjetrit përjetimet e veta.

Plehanovi





Arti është krijuar që të përjetohet e jo të kuptohet. Andaj, çdo herë artet, kur dëshirojnë të jenë të kuptueshëm, çdoherë thonë budallallëqe.

Drajzeri





Në art, para së gjithash, duhet ta shikosh dhe ta kuptosh të bukurën.

Stanisllavski





Arti nuk mësohet, se në art nuk ka mësues.

Tarkovski





Arti i bukur është art i gjeniut. Gjenialiteti është talent që i jep artit rregulla.

Kant





Kryeveprat shkruhen duke mohuar gëzimet e jetës dhe veten.

Mani





Ka shumë raste kur krijimtaria artistike është mësuesja e vërtetë e popujve.

Hegeli