Kur bota nisi të pyesë: “Kush janë shqiptarët?” – Zgjimi i një identiteti të harruar me histori të lashtë

Nga Albert Vataj

Në vitin 1912, me shpalljen e pavarësisë së Shqipërisë, diplomacia europiane u përball për herë të parë me një pyetje që deri atëherë kishte mbetur në hije: Kush janë shqiptarët? Kjo pyetje nuk ishte thjesht një kuriozitet gjeopolitik, por një thirrje për të njohur një popull që kishte mbijetuar në skajet e perandorive, në rrudhat e historisë, pa zë dhe pa përfaqësim. Një identitet që kërkonte të kthehej për të përftuar interesimin dhe privilegjin e vërtetësisë përballë historisë dhe botës.

Studiuesi britanik Wadham Peacock, një vëzhgues i mprehtë i Ballkanit, e përshkruan këtë zgjim të papritur në librin e tij të vitit 1914, “Shqipëria, shteti jetim i Europës”. Ai shkruan:
“Në fillim të vitit 1913, Shqipëria papritur u zgjua duke e parë veten të famshme…”

Kjo “famë” nuk ishte e ndërtuar mbi lavdi ushtarake apo ndikim diplomatik, por mbi habinë e botës që zbulonte një popull të lashtë, të panjohur, të keqkuptuar. Deri atëherë, shqiptarët ishin shpesh ngatërruar me turqit, për shkak të lidhjes së gjatë me Perandorinë Osmane, dhe perceptoheshin si shtypës të të krishterëve, një imazh i deformuar që nuk pasqyronte realitetin e tyre etnik, kulturor dhe fetar.

Peacock dhe të tjerë si ai filluan të artikulojnë një përkufizim më të saktë të shqiptarëve:
Raca më e vjetër e Europës, një popull që ruan gjurmët e ilirëve, me gjuhë, zakone dhe tradita që i paraprijnë shumë prej kombeve moderne.

Të krishterë dhe myslimanë, një shoqëri e përbërë nga besime të ndryshme, ku Katolicizmi dhe Ortodoksia kishin rrënjë të thella, përveç Islamit të përhapur gjatë sundimit osman.

Të panjohur, por jo të padinjitetshëm, një popull që nuk kishte pasur mundësinë të fliste për veten, por që ruante me krenari kodin e nderit, mikpritjen dhe qëndresën.

Kur Austria dhe Italia këmbëngulën për krijimin e një shteti shqiptar, jo thjesht për arsye strategjike, por edhe për të balancuar ndikimin sllav dhe grek në rajon, Shqipëria nisi të dalë nga “errësira mesjetare” ku ishte mbështjellë. Qytetet e saj, si Shkodra, Korça, Gjirokastra e Vlora, filluan të përmenden në kancelaritë europiane, jo si vende të largëta, por si pjesë e një kombi që kërkonte të jetonte me dinjitet dhe të ripozicionohej në hartën e botës me të njëjtat vlera dhe atribute, cilësi dhe veçori, karakteristika dhe tipare, identitet dhe përkatësi, etnografi dhe gjuhë, pasuri dhe thesare.

Madje edhe Edward Gibbon, historiani i madh britanik, kishte shkruar për shqiptarët si “fis endacak barinjsh dhe hajdutësh”, një përshkrim që pasqyronte më shumë mungesën e informacionit sesa realitetin. Por me vitin 1912, ky imazh nisi të sfidohej, të riformulohej, të ndriçohej.

Nga një popull i harruar, shqiptarët nisën të shihen si një komb me histori, me gjuhë unike, me tradita të pasura dhe me një vend të merituar në hartën e Europës. Kjo ishte jo vetëm një zgjim diplomatik, por një zgjim kulturor, një moment kur bota nisi të dëgjojë zërin e një kombi që kishte folur gjithmonë, por nuk ishte dëgjuar.