Mos u frikësoni nga dollari në rritje

Nga Anatole Kaletsky

Rezerva federale amerikane është thuajse e sigurt të fillojë rritjen e normës së interesit kur Komiteti Federal i Tregjeve të Hapura të takohet përsëri më 16 dhjetor. Sa të shqetësuar duhet të jenë biznesmenët, investitorët dhe politikëbërësit nëpër botë rreth fundit të normave të interesit thuajse zero fillimit të ciklit të parë shtrëngues monetar që nga 2004-2008?

Janet Yellen, kryetarja e Fed, ka thënë vazhdimisht se pasoja e pashmangshme e rritjes së normës do të jetë më e ngadaltë se ciklet e tjera monetare dhe parashikon se do të përfundojë në një nivel më të ulët piku. Ndërsa bankierët qendrorë nuk mund të besohen gjithnjë kur bëjnë të tilla premtime, meqënëse puna ua kërkon të çorientojnë qëllimisht investitorët, ka arsye për të besuar se zotimi i Fed për të “ulur për më gjatë” normat e interesit është i sinqertë.

Objektivi thelbësor i Fed është të rritet inflacioni dhe të sigurohet që të mbetet mbi 2 për qind. Për ta bërë këtë, Yellen do të duhet ta mbajë normën e interesit shumë të ulët, edhe pasi inflacioni të fillojë të rritet, ashtu si paraardhësi i saj Paul Volcker u detyrua ta mbajë normën e interesit në vitet ’80 shumë të lartë, edhe pasi inflacioni filloi të bjerë. Kjo politikë përmbysjeje ndjek logjikën e anasjelltë të objektivave të bankës qëndrore, si në Amerikë dhe nëpër botë që nga kriza e vitit 2008.

Në vitet 1980, përgjegjësia historike e Volcker ishte të pakësonte inflacionin dhe të parandalonte rritjen e tij sërish në nivele të rrezikshme. Sot, përgjegjësia historike e Yellen është të rrisë inflacionin dhe të parandalojë rënien e tij sërish në nivele të ulëta të rrezikshme.

Në këto kushte, pasojat direkte ekonomike të lëvizjes se Fed duhet të jenë minimale. Është e vështirë të imagjinohen shumë biznese, klientë dhe familjarë që ndryshojnë sjelljen e tyre për shkak të një rritje çerek-pike në normën afatshkurtër të interesit, veçanërisht nëse normat afatgjata pothuajse nuk ndryshojnë. Edhe duke supozuar se normat e interesit arrijnë 1-1.5 për qind deri në fund të vitit 2016, ato ende do të jenë shumë të ulëta në standarde historike, si në terma absolutë dhe relativë të inflacionit.

Publikimet mediatike dhe zyrtare nga Fondi Monetar Ndërkombëtar dhe institucione të tjera kanë rritur paralajmërimet rreth pasojave të lëvizjes së parë të Fed mbi tregjet financiare dhe ekonomitë e tjera. Shumë vende aziatike dhe të Amerikës Latine, në veçanti, konsiderohen të dobëta ndaj një përmbysje të rrjedhjes së kapitalit prej të cilit përfitonin kur interesat amerikane ishin në nivele absolutisht të ulta. Por, si një çështje empirike, këto frika janë të vështira të kuptohen.

Rritja e pashmangshme e dollarit është ndoshta ngjarja më e parashikueshme dhe e parashikuar në historinë ekonomike. Askush nuk do të kapet në befasi nëse Fed vepron muajin e ardhshëm ashtu siç u kapën në befasi shumë investitorë në shkurt 1994 dhe qershor 2004, rastet e vetme që mund të krahasohen me këtë rast. Edhe në ato raste, bursat mezi reaguan ndaj forcimit të Fed, ndërsa paqëndrueshmëria e tregut rezultoi afatshkurtër.

Por çfarë do të ndodhë me valutat? Dollari është thuajse universalisht në pritshmëri për t’u vlerësuar kur normat amerikane të interesit fillojnë të rriten, veçanërisht sepse BE-ja dhe Japonia do të vazhdojë kushtet e lehtësimit monetar për shumë muaj, madje vite. Kjo frikë e një dollari më të fortë është arsyeja e vërtetë për shqetësim, në kufi të panikut, në shumë ekonomi në zhvillim dhe në FMN. Një forcim i konsiderueshëm i dollarit do të shkaktonte probleme serioze për ekonomitë në zhvillim ku bizneset dhe qeveritë kanë marrë borxhe të mëdha në dollar dhe ku zhvlerësimi i valutës kërcënon të dalë nga kontrolli.

Fatmirësisht, konsensusi i tregut në lidhje me rritjen e pashmangshme të normave amerikane të interesit është thuajse 100 për qind i gabuar për tre arsye.

Së pari, shmangia e politikave monetare mes SHBA-së dhe ekonomive të tjera madhore është universalisht e kuptuar dhe e pritshme. Kështu, ndryshimi i normës së interesit, si rritja në SHBA, duhet të kenë vendin e tyre në valuta tashmë.

Për më tepër, politika monetare nuk është e vetmja përcaktuese e normave të këmbimit. Deficitet dhe tejkalimet tregtare gjithashtu kanë rëndësi, siç kanë rëndësi vlerësimet e bursës dhe pronave, pamja cinike e fitimeve të korporatave dhe surprizat pozitive apo negative për rritjen ekonomike dhe inflacionin. Në shumicën e këtyre arsyetimeve, dollari ka qenë valuta më tërheqëse e botës që nga viti 2009; por teksa rimëkëmbja ekonomike përhapet nga SHBA-ja në Japoni dhe Europë, gjërat po rrotullohen.

Së fundmi, lidhja gjerësisht e supozuar mes politikës monetare dhe vlerave të valutës nuk qëndron në ekzaminimin empirik. Në disa raste, valutat lëvizin në të njëjtin drejtim si politika monetare – për shembull, kur jeni ra në përgjigje të lehtësimit sasior të Bankës së Japonisë në vitin 2013. Por në raste të tjera ndodh e kundërta, për shembull kur euro dhe paundi u forcuan pasi bankat e tyre qendrore filluan lehtësimin sasior.

Për SHBA-në, prova ka qenë shumë e përzier. Duke parë shtrëngimin monetar që filloi në shkurt 1994 dhe qershor 2004, dollari u forcua shumë në të dyja rastet përpara ngritjes së parë të normës, por më pas u dobësua me rreth 8 për qind në gjashtë muajt pasuese. Gjatë 2-3 viteve të ardhshme, treguesi i dollarit mbeti vazhdimisht poshtë nivelit të rritjes së parë të normës. Për tregtarët e valutës, dy ciklet e fundit të shtrëngimit të Fed rezultuan të jenë shembujt klasikë të shprehjes “bli kur del thashethemi, shit kur të dalë lajmi”.

Sigurisht, performanca e shkuar nuk është garantë për rezultatet e së ardhmes dhe të dyja rastet nuk përbëjnë një shembull me rëndësi statistikore. Thjesht përse dollari u dobësua dy herë gjatë dy periudhave të fundit të shtrëngimit të Fed nuk provon se e njëjta gjë do të ndodhë sërish.

Por do të thotë se një rritje në dollar nuk është automatike apo e pashmangshme nëse Fed rrit normën e interesit në muajin e ardhshëm. Pasojat globalisht përçarëse të shtrëngimit monetar amerikan – një dollar në rritje të shpejtë, dalje të kapitalit nga tregjet në zhvillim, ankth financiar për huamarrësit ndërkombëtar të dollarit dhe zhvlerësimet e valutës në Azi dhe Amerikë Latine – mund të përvijohen më pak në skenën ekonomike të vitit të ardhshëm nga sa mendohej në vitin 2015.

Project Syndicate-BIRN