Pse nuk mund të jemi solidarë me Sirinë aq sa me Francën?

Nga Gilman Bakalli

Menjëherë sapo mediat njoftuan për numrin e viktimave në Francë, në rrjetet tona sociale filloi sërish gara për të fituar titullin “njeriu më i ndjeshëm, më empatik, më solidar e më me dhembshuri” anembanë vendit. Hera e fundit kur gara mori përmasa kombëtare ishte rasti i fëmijës sirian, që deti e kish nxjerrë në breg. Solidariteti asokohe u shfaq në formën e vendosjes së fotos së fëmijës si foto profili në facebook apo shpërndarjes së saj tek të tjerët, kurse kësaj radhe, forca e solidaritetit me popullin francez u dha nëpërmjet veshjes së fotos së profilit me ngjyrat e flamurit francez. Në këtë garë pati edhe prej atyre që kërkonin që gara për dhembshuri të merrte përmasa ndërkontinentale. Të cilët kërkonin që vala virale e solidaritetit dhe empatisë, po kaq e fortë sa me Francën, të ishte shfaqur edhe karshi luftës në Siri, fatkeqësive natyrore në Japoni, aksidenteve ajrore në Malajzi etj? A kanë të drejtë pretenduesit e mësipërm? A mund të jemi po aq empatikë sa me Francën, aq edhe me Sirinë? A mund të shfaqim po kaq dhimbsuri sa ç’kemi për francezin, italianin apo austriakun e gjermanin edhe për japonezin e peruanin, fjala bie, që ka vdekur në një aksident ajror në Malajzi? JO!

Pse? Le ta fillojmë me termat. Empatia është aftësi për t’u vendosur në vendin e tjetrit. Na lejon ta kuptojmë më mirë tjetrin dhe motivet e sjelljes dhe veprimeve të tij. Nuk ka të bëjë aspak me moralin, bile mund të përdoret edhe për veprime jo morale. Akoma më keq bile: është premisë për këto të fundit. Pa empati s’ka manipulim. Çdo mashtrues, nga nivelet më të larta të politikës e deri në ato të rrugës, nuk mund t’ia dalë mbanë pa empati. Arrij të provoj empati për çdo vend të përfshirë nga lufta apo diktatura, sado i largët të jetë. Por empatia nuk na pengon të jemi edhe empatik edhe të pamëshirshëm, të jemi empatik edhe duke mos qenë aspak të dhembshur. Empatia ka një komponente të fortë racionale. Ndryshe nga mëshira dhe dhembshuria, të cilat lidhen me ndjenja të forta e intensive karshi individëve konkretë. Rrezja e tyre e veprimit është e kufizuar. Dhembshurinë e pastër mund ta provojmë vetëm brenda një ambienti të kufizuar social. Vetë i buti e romantiku Jean-Jacques Rousseau (Zhan-Zhak Rusò) konstatonte thatë e prerë: “nuk na është dhënë aftësia për t’u prekur njëlloj si nga aksidentet e Tatrëve apo japonezëve ashtu edhe nga ajo çka i ndodh popullit europian”. Rusòi nuk ishte racist. Ishte realist. Ndjenja e dhembshurisë dhe mëshirës janë sensorë që aktivizohen për zona të afërta, për afërsi kulturore, për afërsi gjenealogjike. Mund të tingëllojë shumë e ftoftë kjo që po shkruaj por, nuk ka sesi të jetë ndryshe për një qenie si njeriu që ka jetuar me shekuj në grupe të vogla e jo në shoqëri masive të globalizuara. Me francezin më lidh një lloj afërsie kulturore, mund të kem kaluar disa ditë si turist atje, si student, si punëtor, si pedagog, kam të afërm atje, kam të afërm këtej që kanë fëmijët andej etj., etj, prandaj dhe mund ta kuptoj ndjenjën e dhembshurisë kombëtare përballë pamjeve të terrorit në sallën e teatrit francez. Kurse miqtë që më kërkojnë të shfaq të njëjtën shkallë ndijimore me popullin sirian, kanë kryesisht lidhje fetare me atë vend, të cilën unë s’e kam. Ndoshta nuk do të dija kurrë asgjë për Sirinë po të mos ishin mediat elektronike, të cilat simulojnë afërsinë dhe krijojnë situata paradokse: ndjesi të forta emocionale për ndodhì të largëta. Do ishte e bukur të ishte kështu, por fatkeqësisht apo fatmirësisht, aparati ynë primitiv që menaxhon emocionet nuk është përgatitur njëlloj për të gjitha situatat. Kemi dy mundësi: ose të përfshihemi totalisht emocionalisht dhe të ndjejmë mëshirë për imazhet që paraqet kamera, gjë që do të na shkatërronte emocionalisht, po të kesh parasysh frekuencën e lartë të ngjarjeve tragjike në botë dhe shpejtësinë e raportimit të tyre. Ose të shmangim përballjen me imazhet e dhimbjes, gjë që do të na shenjonte si të pashpirt.

Nietzsche (Niçe) thoshte: “aty ku propagandohet mëshira … aty psikologu le të hapë mirë veshët: përtej gjithë asaj kotësie, përtej gjithë asaj zhurme, ai do të kapë ca tinguj të vërtetë e të ngjirur të vetëpërbuzjes”. Argumenti niçean: njeriu modern është vanitoz dhe narcizist. Si i tillë është vazhdimisht i pakënaqur me veten. Në shoqërinë moderne, ku vetëpërmirësimi i pandërprerë është kusht ekzistencial, pakënaqësia kthehet në gjendje të vazhdueshme. Njeriu fillon të vuajë. Në një shoqëri, ku të gjithë vuajnë – sidomos për shkak të vetes – aftësia për mëshirë kthehet në normë. Normë pozitive bile. Ti duhet të mëshirosh! Ethet e garës penetruese për mëshirë që e kapin herë pas here shqiptarin e rrjeteve sociale, më bindin se Niçja kishte të drejtë! Është mëshira që lind nga mëshira për veten! Të gjithë ata që kërkojnë prej nesh dhembshuri e mëshirë për Sirinë e përtej saj, në fakt po aplikojnë si besimtarë të një feje tjetër rezervë: fesë së mëshirës. E cila nuk ka aspak lidhje me predispozitën biologjike të njeriut.

"Mapo"