Robert Shvarc, veprimtari i përkushtuar i vlerave, “Mjeshtër i Madh”, që begatoi shqipen me monumentet e letërsisë botërore

Nga Albert Vataj
Sot, në ditëlindjen e Robert Shvarc, përkthyesit që i dha shqipes nderimin e të qenit gjuhë pritëse e monumenteve të letërsisë botërore, kujtojmë një jetë të shndërruar në urë dritëdhënëse mes kulturave, shpirtit të epërm të kumtimit të vlerave dhe veprave që erdhën për të mbetur pika referimi të rrëfimtarisë dhe të mendimit.
Me atë ton zëri të qetë, por të ngulitur si sentencë e së vërtetës, ai thoshte: “Me përkthimet e mia u kam treguar popujve fqinjë se gjuha shqipe është një nga më të vjetrat dhe më të pasurat. Nuk ka asgjë të papërkthyeshme në gjuhën shqipe…”

Një pohim që nuk është vetëm krenari, por akt dashurie, mision shpirtëror, deklaratë dinjiteti.
Dhe po ai zë, me dhimbje e shpresë të njëjtë, shtonte thirrjen: “Ruajeni gjuhën! Ruajeni këtë identitet që po tretet ngadalë atje ku shqiptarët jetojnë larg shtëpisë.”
Këto rruaza fjalësh, marrë nga thellësia e një zemre që e deshi shqipen më shumë se shumë prej nesh që e kemi nënë, kanë mbetur të skalitura në përjetësinë e ndërgjegjes sonë. Ato janë memuar i një dashurie të papërtueshme, një testament kulturor që frymëzon dhe sot, më shumë se kurrë, përndez nderimin tonë për të në ditëlindjen e tij.
Robert Shvarc erdhi në jetë më 10 dhjetor 1932 në Sarajevë, bir i një babai hebre nga Austria dhe një nëne elbasanase, dhe që në moshën gjashtëvjeçare nisi të mësonte gjuhën që do të bëhej atdhe-i tij i shpirtit. Ai nuk e mësoi shqipen: ai u shugurua me të. E deshi marrëzisht, e lëvroi me një ndjeshmëri që tejkalon mjeshtërinë teknike dhe hyn në fushën e dhuratave hyjnore.
Me përkthimet e tij, Shvarc nuk solli thjesht libra. Ai solli kontinente të tëra të mendimit njerëzor: Homerin, Danten, Gëten, Brehtin, Remarkun, Fojtvangerin, Heinen, Travenn, Markezin… Solli fryma epokash, qindra fate njerëzore, qindra botë të panjohura që do të mbeteshin jashtë horizontit tonë po të mos qe dorë e tij që i hapi portat.
Me të, shqipja u zgjerua, u provua, u burrërua. Ai e testoi veten e saj në skajet më të larta ku lëviz gjuha.

Robert Shvarc iku nga kjo botë më 25 prill 2003, pas një sëmundjeje të gjatë zemre — ndoshta sepse zemra e tij qe rrahur tepër, qe lodhur duke bartur mbi shpinën e gjuhës shqipe peshën e letërsisë botërore. Por me ikjen e tij mbeti boshllëk, një mungesë që nuk e mbush dot askush: në familjen e tij, në botën e poezisë dhe të përkthimit, në universin e vlerave njerëzore që ai mishëronte me modesti të rrallë.
Nderimet që mori, “Mjeshtër i Madh”, “Qytetar Nderi i Tiranës”, “Kryqi i Merituar i Gjermanisë” — nuk ishin privilegje. Ishin njohja e domosdoshme e një jete që ia kushtoi vetveten, deri në përkushtim sakrificial, përkthimit dhe kulturës. Vitet e fundit të shekullit XX dhe fillimi i atij pasardhës nuk njihen dot pa gjurmën e tij.
Emri i Robert Shvarcit është bërë emblemë e gjuhës gjermane në Shqipëri. Jo vetëm për faktin se ishte i pari intelektual shqiptar që mori çmimin gjerman të meritës në fushën e përkthimit, por sepse ishte ura e gjallë, ndërmjetësi, misionari i nëndheshëm i dy kulturave.

Mjafton të hapësh një rafte të rastësishëm në një bibliotekë shqiptare dhe aty gjen hijen e tij, firmën e tij, dritën e tij. “Tre shokë”, “Harku i Triumfit”, “Asgjë e re nga fronti i Perëndimit”, “Shkëndija e jetës”, “Obelisku i zi”, “Françesko Goja”, “Çifutja e Toledos”, “Nëna Kurajë”, “Opera për tre grosh”, “Baali”, baladat e Gëtes, poezitë e Shilerit…
Një univers i tërë i ngjizur në shqipen e tij kristalore.
E po ashtu, ai e bëri Shqipërinë të dëgjohej në gjermanisht, duke përkthyer Kadarenë, Agollin, Spahiun, Qosen e shumë të tjerë.
Sot, në ditëlindjen e Robert Shvarcit, përulemi para një figure që nuk e la gjuhën shqipe as të humbasë, as të turpërohet, por e ngriti në rangun e gjuhëve të mëdha, duke i dëshmuar botës se ajo mund të mbajë çdo univers, çdo mit, çdo dramë, çdo poezi.
Është dita të kujtojmë se sa herë lexojmë mjeshtrat e Evropës dhe botës, shpesh e bëjmë duke kaluar nëpër duart e tij të padukshme.
Dhe është dita të falënderojmë njeriun që i dha shqipes një pasuri të pallogaritshme.
Gëzuar ditëlindjen, Robert Shvarc.
Fjala jote është ende gjallë, e papërkthyeshme në harresë.