Kur një nënë bën më shumë se një shtet- sfidat e panumërta të personave me aftësi të kufizuara në Kosovë

Nga Eljon Kollçaku –

Lumnije Berisha nis punën çdo ditë në shoqërinë e nënës së saj, Nurijes, mbështetëses më të madhe. Luma, siç e thërrasin ata që e njohin, ngjit shkallët e Radio Kosovës që nuk janë aspak të lehta për t’u ngjitur, edhe pa pasur nevojë për ndihmën e një shoqëruesi. Luma është e verbër dhe nëna e saj i është bërë shoqëruesja e përditshme në punë. Njësoj si më herët kur nëna e shoqëronte edhe në leksionet e studimeve të larta, fillimisht Bachelor dhe më tej në ato master. Ata që njohin Lumen, doemos njohin dhe nënën e saj. Një grua bionde me sy bojëqielli, e qeshur gjatë gjithë kohës, që ka kaluar pensionin, i ka kushtuar jetën të bijës së saj. Në ditë të ftohta në dimrat e Prishtinës dhe ditët plot vapë të verës, Nurija ka pritur vajzën e saj në korridoret e fakulteteve ku ajo ka studiuar. Ajo ka qenë e detyruar ngahera të bëjë rolin e shoqërueses, sepse Luma nuk ka një shoqërues që do të mund t’i dilte në ndihmë.
“Është përvojë e mirë kur e mbështes Lumen për arsye se e shoh energjinë e jashtëzakonshme që ajo ka për punë. Temat që ajo i trajton prekin një shtresë të ndjeshme të shoqërisë, prandaj i duhet angazhim i madh. Derisa nuk i ofrohet asistencë unë do ta përkrah deri në pikën e fundit, pasi nuk do ta lë dijen e saj t’i shkoj huq”- tregon me një vendosmëri të prerë, nëna e Lumes, Nurija.
Neni 5 (Punësimi) i Ligjit për Personat e Verbër thotë se prej këtij ligji përfitojnë të gjithë personat e verbër, të cilët me vendim të Komisionit Mediko-Social, plotësojnë kriteret e caktuara. Kjo nënkupton sigurimin e pjesëmarrjes së tyre aktive, duke ju plotësuar “punësimin në kushte të favorshme dhe me përparësi, sipas ligjeve në fuqi dhe kritereve të veçanta të përcaktuara në ligje të posaçme”.
“Kushtet e favorshme” që përmenden më sipër Lumja nuk i disponon. Ajo është e detyruar që në mungesë të “kushteve të favorshme” që i ligji duhet t’ia siguronte, të ketë si krah vetëm nënën e saj. Edhe në intervistat në terren në punën e saj të përditshme si gazetare, Lumja është po ashtu e detyruar të ketë si shoqëruese, nënën e saj. Luma, madje së fundmi siguroi tastierën që i duhej për shkrimin në Alfabetin Brajl, me ndihmën e koleges gazetare, Vjosa Çerkini, që publikoi rastin e Lumes në media sociale. Ndërsa në vitet e studimeve universitare, ka qenë Nurija ajo, e cila pasi e shoqëronte nëpër korridoret e fakultetit, në mbrëmje i lexonte librat e studimeve të gazetarisë, vajzës së saj, Lumes.
“Unë i kam ndihmuar Lumës sepse nuk mund të kthehesha në shtëpi pa i ndihmuar asaj pas bisedës që kisha me të dhe nënën e saj, për sakrificat që ato kanë bërë për ta shkolluar Lumen. Është e rëndë se si nuk ndërmerret asgjë për njerëzit me aftësi të kufizuara në Kosovë. Për mua thjesht ishte e pabesueshme se si një gazetare kaq e zonja të mos ketë një tastierë braille për punën e saj. Qëllimi ishte ta nisim një iniciativë të tillë që më pas t’ju ndihmojmë edhe njerëzve të tjerë”- tregon gazetarja Vjosa Çerkini.
Ndonëse, Neni 10 pika 2 e tij (Edukimi dhe Arsimi) thotë specifikisht se “Personave të verbër iu sigurohet përdorimi i shkrimit braill, shkrimit relievor, shkrimit me shkronja të zmadhuara dhe tekstet në teknikën akustike dhe digjitale nga Ministria e Arsimit, Shkencës dhe Teknologjisë”, rasti i Lumes dëshmon të kundërtën. Me ndihmën e nënës, që i lexonte tesktet studimore, Luma i përgatiste më pas në alfabetin Brajl. Vetëm kur librat ishin tejet voluminozë dhe lodhja e kaplonte Lumen, detyrohej që të memorizonte zërin e nënës së saj, Nurijes, dhe ta tranksriptonte në mendjen e saj. Një metodë që provoi të ishte e suksesshme nisur nga rezultatet që i dha në provimet semestrale.
“Përveç kolegëve mikëpritës dhe profesorëve mirëkuptues nuk gjeta gjë tjetër. Mua më përfshiu një panik i paimagjinueshëm, sepse mendoja si do i përgatis provimet. Kështu që unë iu rreka punës dhe fillova t’i përshtas vetë librat. Ka qenë jashtëzakonisht e lodhshme, pasi krahas studimeve unë edhe punoja kështu që mund ta imagjinoni çfarë rraskapitje kam përjetuar”- tregon Luma.
Gjithë këto sakrifica, u kurorëzuan me diplomimet e Lumes në të dy nivelet, Bachelor dhe Master, në Universitetin e Prishtinës dhe Kolegjin AAB. Jo vetëm kaq, por Luma ia doli që hulumtimin e saj për marrjen e titullit Master i Arteve ta botojë në formën e një libri të titulluar “Qasja e institucioneve dhe mediave ndaj personave me aftësi të kufizuara në Kosovë”, duke i dhuruar kështu botimeve të mirëfillta studimore shqipfolëse një gur të çmuar që mungonte në literaturën e derimëtanishme. Në këtë studim, Luma arrin në përfundimin se është obligim i institucioneve shtetërore që ndaj kësaj kategorie të jetë sa më vigjilente duke krijuar kështu një sfidë më vete, drejt synimit të pasjes së një shoqërie të hapur e gjithëpërfshirëse dhe me të drejta të barabarta për të gjithë. Në këtë mes mediat kanë një rëndësi të madhe.
“Gjatë studimeve kur edhe njëkohësisht punoja, lodhesha jashtë mase edhe mendoja të tërhiqesha. Por, mami më thoshte: ‘Të gjithë njerëzit e arrirë në botë e të cilët i njohim nuk e kanë pasur të lehtë. Secili në mënyrën e vet ka pasur vështirësi, të cilat me punë dhe vullnet ia kanë dalë. Kështu që edhe ti një ditë do ti korrësh sukseset për të cilat po lufton fort. Sa herë që do të rrëzohesh do të ngritesh më e fortë”- kujton Luma fjalët e nënës. Kurajo e saj duket që ka shërbyer Lumes, por jo gjithnjë ndodh kështu.
Lirika, flutura që s’fluturon dot
Në Pejë e njihnin të gjithë Lirikën. Ajo u bë veçanërisht e njohur me vargjet e recituara plot emocion në një aktivitet të zhvilluar në Teatrin e qytetit.
“Pritmë, pritmë se vij vetë,
Jam n’karrocë por gjë s’më pret,
Vetëm shtegun mos ma mbyll,
Kam edhe unë diku një yll.”

Vajzë e vogël në karrige me rrota, shumë e vendosur për t’i dalë ballë çdo sfide dhe të gjejë yllin e saj të suksesit u shëndrrua në krenarinë e shkollës, për gjithë kurajon që e karakterizonte me dashurinë për jetën dhe njerëzit përreth saj. Kështu e mbaj mend sot e kësaj ditë Lirikën, një vit pasi ajo nuk është më mes nesh, por figura që krijoi e bëri të shëndrrohet në një shembull të përjetshëm të thyerjes së barrierave të paragjkimit ndaj të qenurit ndryshe. Nënat janë gjithmonë udhërrefyeset e fëmijëve të tyre, veccanërisht në të tilla histori. Nuk bën përjashtim as nëna e Lirikës, Aida Rexhiq Berisha, një grua e fortë që nuk ishte stepur në thurjen e ëndrrave dhe pritshmërive për të bijën, pavarësisht sfidave. E vetme dhe e pambështetur financiarisht, ndonëse ligji për STATUSIN DHE TË DREJTAT E PERSONAVE PARAPLEGJIKË DHE TETRAPLEGJIKË, u njeh përfituesive të tij “të drejtën për shkollim pa pagesë në të gjitha nivelet e shkollimit në institucionet publike dhe strehimit në konviktet publike”, Aida ia kishte dalë të paguante për edukimin e vajzës së saj që nga kopshti deri në
arsimin fillor. Kjo nënë u detyrua që t’i ndërronte shkollën vajzës së saj, nga vendndodhja më e afërt, në parkun e qytetit, ku ajo jetonte, në një shkollë tjetër në qendër të Pejës. Klasa ku vajza e saj do të ndiqte mësimet ishte në katin e katërt dhe Komuna e Pejës nuk kishte bërë asgjë që për të shmangur këtë pengesë duke e bërë krejtësisht të pamundur për Lirikën që të ndiqte mësimet në këtë godinë arsimore. Pavarësisht faktit se në ligjin e sipërpërmendur, specifikohet në nenin 12 pika 3 se MASHT në bashkëpunim me komunat ndërmarrin të gjitha masat me qëllim që të gjitha institucionet shkollore dhe Universitetet qoftë ato private apo publike të sigurojnë kushte dhe standarde teknike të objekteve për qasje dhe qëndrim të përdoruesve të karrocave në pajtim me legjislacionin përkatës për ndërtimet. Ky nen thuajse nuk gjen zbatim në asnjë rast për personat që kanë aftësi të kufizuara në lëvizje. Historia e Lumes dhe Lirikës janë dëshmi reale e problemeve me të cilat përballen personat me aftësi të kufizuara për t’u arsimuar në Kosovë. Përpos mungesës së aksesit në infrastrukturën e institucioneve arsimore, Indira Hoxha, kryetare e Bordit në Handikos, Shoqatës së paraplegjikëve dhe paralizës së fëmijëve të Kosovës, shtron problemin e parkingjeve. Ajo thotë se ka shumë pak parkingje për persona me aftësi të kufizuara dhe madje, ato zihen nga njerëzit e papërgjegjshëm. “Padrejtësitë si person me aftësi të kufizuara i has që nga mungesa e një vendi për parking e deri te të hollat që nuk më dalin as për një muaj terapi”- tregon Hoxha.

Ambasadorja e Vullnetit të Mirë në Prishtinë, Elvana Shala, thotë se shumë shpejt do të ndërmarrë një iniciativë së bashku me Kuvendin e Kosovës, ku do të krijojnë një grup monitorues të të gjitha ligjeve që dalin nga Kuvendi për personat me aftësi te kufizuara, në mënyrë që në çdo institucion shtetëror, të ketë një zbatueshmëri të plotë për çdo ligj që del për këtë kategori sociale. “Vetëm kështu – beson znj. Shala – do të kishte një zgjidhje shumë më efektive për ta dhe integrimi i tyre në shoqëri do të përmirësohej”. Ajo thotë se “në shkollë, problemet kryesore janë me infrastrukturën, por po kaq me rëndësi është edhe punësimi. Pavaresisht faktit që ekziston ligji mbi punësimin e personave me aftësi të kufizuara, jemi dëshmitarë të faktit që ky ligj në Kosovë, fare pak respektohet. Aksesi në arsim dhe punësimi janë kyç që personat me aftësi të kufizuara të kenë një pozitë më dinjitoze në Shqipëri.” Për organizatat që merren me këta persona, Shala thotë se “po bëjnë një punë të jashtëzakonshme, por fatkeqësisht edhe ato kanë problemet e tyre, sidomos financiare, duke ditur faktin që shumica punojnë me projekte afatshkurtra dhe nga to rigjenerojnë të ardhurat për ekzistencën e tyre”. Sidoqoftë, ajo thekson se për përmirësimin e pozitës së këtyre personave në shoqëri, mbështetja e institucioneve shtetërore ndaj këtyre organizatave është e domosdoshme.

Nga gjithë mungesat që kanë personat me aftësi të kufizuara në Kosovë, vullneti i madh i disa nënave ka tejkaluar edhe vetë shtetin, vetëm e vetëm për t’u plotësuar nevojat fëmijëve të tyre dhe që ata të ndihen të barabartë në shoqëri.