“La Folia”, muzika më me ndikim në histori

Si ndodhi që një melodi e lehtë, e krijuar fillimisht nga fermerët mesjetarë, të pushtojë imagjinatat e aq shumë njerëzve? Pjesë të shkrimin të kritikut të muzikës Andre Valentino, Telegrafi sjell më poshtë.

Është e lehtë sot të kesh informata për top-listat. A doni ta dini kush është artisti më i njohur në rrjetin Spotify? Vetëm pak klikime do t’ju çojnë tek Ed Sheeran dhe 72 milionë dëgjuesit e tij mujor. Po kënga më e njohur? Kënga e Sheranit, “Shape Of You” është e para që u dëgjua dy miliardë herë. Diku tjetër numrat janë edhe më befasues. “Despacito” nga Luis Fonsi dhe Daddy Yankee ka mbi 6.3 miliardë shikime në YouTube.

Por, interneti nuk mund t’ju tregojë gjithçka. Për shembull, cila është melodia më e njohur e të gjitha kohëve? Jo kënga me më së shumti versione, se ajo është “Yesterday” e grupit The Beatles. Por, melodia më rezistuese, një temë e thjeshtë e modifikuar nga mendje e duar të panumërta. Një nga kandidatët është një melodi që pak e njohin. Megjithatë, për shekuj të tërë, “La Folia” ka mahnitur qindra kompozitorë dhe muzikantë. Historia e saj na flet shumë për historinë e muzikës dhe ndoshta edhe diçka për veten tonë.

“La Folia” ka një histori të gjatë. Akordet e saj dalluese u zhvilluan për herë të parë nga muzika popullore e Portugalisë, në fund të shekullit XV, ku u përdor në festivale popullore. Emri i saj – “folly” në italisht apo “marrëzi” – i referohet mënyrës sesi fshatarët i drejtoheshin muzikës. Shkrimtari i Rilindjes, Sebastian de Covarrubias, e përshkruan “La Folian” si “shumë të zhurmshme”, ndërsa një tjetër e thekson “gjallërinë dhe zjarrin” e saj, me valltarët “që bëjnë gjeste që zgjojnë epshet”.

Një shekull pas shpikjes, “La Folia” u përhap në Spanjën e afërt dhe më pas në Mesdhe. “Ka pasur shumë muzikantë spanjollë që kanë punuar në Itali, për shembull në Vatikan”, shpjegon Alexander Silbiger, profesor i Muzikës në Universitetin Duke. “Këngëtarët dhe muzikantët ishin spanjollë. Ky mund të ketë qenë faktor në përhapje”. Në këtë mund të ndikojë edhe fakti se Spanja atë kohë e sundonte Italinë e Jugut, duke e bërë më të lehtë shkëmbimin kulturor mes dy vendeve.

Në të njëjtën kohë, muzikantët filluan ta ndryshonin “La Folian” për ta përshtatur me shijet e ndryshme. Nga viti 1650, melodia e zjarrtë u zhyt në epokën e madhështisë, duke u ngadalësuar (versionet e mëparshme ishin më të rrjedhshme). Kjo ka kuptim: fryma e re e barokut nxiste më shumë hir sesa fshatarë e rëndomtë.

Sa e famshme ishte “La Folia” në kulmin e saj në shekullin XVIII? Është e vështirë ta thuash me siguri Statistikat në internet ende nuk janë të qarta dhe kompozitorët shpesh i referoheshin “La Folias” pa e emëruar. Edhe sot duhet të hulumtosh për të mësuar se një kantatë nga Bachu dhe një pjesë për tastierë nga Handeli e përdorën këtë temë. Thjesht, të kërkosh me “La Folia” nuk mjafton.

Megjithatë, ka të dhëna që tregojnë se tema ishte fenomen i veçantë. Midis viteve 1670 dhe 1700, pjesë të huazuara “La Folias” u shtypën kudo – nga Zaragoza deri në Berlin e Oksford. Deri më 1760, kishte arritur në Meksikë dhe në Bolivi. Në dekadën e parë të shekulli XVIII, rreth 20 kompozitorë u morën me të, nga Antonio Vivaldi tek Arcangelo Corelli.

Ndoshta e gjithë kjo ka të bëjë me përshtatshmërinë e “La Folias”. Melodia është aq e thjeshtë saqë muzikantët mund ta eksplorojnë me lehtësi në mënyra të ndryshme, duke shtuar harmoninë ose luajtur me shpejtësinë, e ku gjithmonë tema origjinale shkëlqen. Këto të ashtuquajtura “variacione” të “La Folias” – veçanërisht gjatë periudhës barok – janë disa nga arritjet më të mëdha në muzikë. Përpjekja e Corellit është spektakolare, me violinën që luan për 11 minuta dhe 23 variacione të akordeve origjinale. Ndaj, nuk është çudi që ata që donin të bëheshin violinistë e mësonin “La Folian” e Corellit para çdo gjëje tjetër.

“La Folia” nuk u ndal te muzikantë e klasit të lartë. U përdor në një baladë politike suedeze dhe një operë koti angleze. Madje, ka disa prova se u kthye tek rrënjët fshatare duke ndikuar te këngët popullore të Finlandës dhe të Norvegjisë. Ndërsa, me rënien e barokut tema mbijetoi gjatë shekullit XIX. Beethoveni, Berliozi, Brahmsi dhe Liszti e shfrytëzuan që të gjithë. Rachmaninoffi po ashtu, edhe pse ai ka menduar se Corelli ishte kompozitori.

Tema lulëzon edhe sot. Muzikantët modernë e përshtatin në mënyrat e reja. Disa e kanë luajtur me instrumente të pazakonta, përfshirë sitarin dhe ukulelen. Të tjerët e kanë ndryshuar zhanrin, duke e ndërruar barokun me metall dhe harpsikordin me kitarat elektrike. Në të njëjtën kohë, zhvillimi i kinemasë ka hapur një derë tjetër. “La Folia është përdorur në filma, shumë herë e në mënyra të ndryshme”, thotë Adam Grannick, regjisor dhe adhurues i “La Folias”. “Ishte një version i përdorur tek ‘The Addams Family’. Në filmin ‘1492’, tema kryesore është një version i ‘La Folias’”.

Si u bë që kjo melodi e krijuar nga fermerët mesjetarë, të nxisë kaq shumë artistë? Ekspertët kanë teoritë e tyre. John Williams, kitarist klasik nga Australia, thekson rreptësinë e saj. Të tjerët janë të nxitur nga krenaria kombëtare. Andres Segovia, një tjetër kitarist, e ka quajtur “La Folian” “në thelb spanjolle “. Silbiger ndjehet njëjtë kur e dëgjon. “Ka një nuancë të së kaluarës, të lavdive të Spanjës”.

“La Folia” është përdorur nga muzikantë të panumërt, sipas mënyrës së tyre, si një recetë ku secili shton diçka të tijën. Sidoqoftë, çështja kryesore është se përbërësit themelorë janë gjithmonë të njëjtë. /Telegrafi/