Shqipëria: Demokraci me fadroma?

Pas një debati të gjatë për të ardhmen e Teatrit Kombëtar Shqiptar, ai thjesht u rrëzua. Skena kulturore lokale dyshon më shumë pas saj sesa planifikimin urban në një tabelë vizatimi. Dhe kritikon një arkitekt yll të Netflix.

Erdhën në 4:30 në mëngjes. Kur lopata e ekskavatorit goditnë teatrin natën e 18 majit, aktorët dhe mbështetësit e barrikaduar flinin brenda. Forcat e sigurisë i tërheqin ata nga ndërtesa historike, nga e cila së shpejti mbetet vetëm rrënoja. Pas një debati dy-vjeçar për të ardhmen e teatrit kombëtar shqiptar në kryeqytetin e Shqipërisë Tirana, shembja erdhi si një surprizë për shumë njerëz – dhe në mes të pandemisë korona.

Gazetarja dhe aktivistja italo-shqiptare Fioralba Duma dyshon përllogaritjen pas kësaj: “Për shembjen ata zgjodhën saktësisht çastin kur demokracia është e dobët.” Fjala “ata” nënkupton qeverinë e kryeministrit Edi Rama.
Kreu i Partisë së Unitetit Socialist (PS) Rama dhe kolegu i tij i partisë, Kryetari i Bashkisë Tiranas Erion Veliaj, kanë vizionin e tyre për Sheshin Skënderbej, i cili deri pak ditë më parë ishte edhe shtëpia e Teatrit Kombëtar: Këtu duhet të ndërtohen ndërtesa të larta me zyra dhe apartamente, një qendër tregtare – dhe një teatër i ri kombëtar. Për Ramën dhe kolegët e tij, projekti madhor është një shprehje e transformimit urbanistik të Tiranës, një shenjë e modernizimit të Shqipërisë. Për kritikët e saj, planet janë mishërimi i mungesës së transparencës në kurriz të trashëgimisë kulturore kombëtare.

Teatri si simbol

E ndërtuar në një stil futuristik bazuar në planet e arkitektit italian Giulio Bertè, Teatri Kombëtar u ndërtua për herë të parë si një kinema dhe qendër kulturore në 1939. Pak para kësaj, Italia fashiste pushtoi Shqipërinë në anën tjetër të detit Adriatik. Drejtuesit socialistë rreth Enver Hoxhës më vonë mbajtën gjyqet e tyre të para publike kundër kundërshtarëve politikë në salla përpara se ta shpallnin ndërtesën si Teatër Kombëtar në 1947. Pra ambivalenca ishte tashmë në themelet e saj. Në të njëjtën kohë, teatri tani është thellësisht i lidhur me historinë e Shqipërisë në shekullin XX dhe jetën kulturore të Tiranës: ansambli i parë professional i teatrit interpretoi në skenat e tij, sikurse edhe baleti i parë.

Kështu e sheh “Aleanca për Mbrojtjen e Teatrit”, e cila përfshin rreth 60 anëtarë aktivë. Në vitin 2018, artistë dhe intelektualë filluan të mobilizohen pasi qeveria hoqi statusin e monumentit historik të ndërtesës dhe njoftoi shembjen e saj. Si fillimi çdo javë, pastaj çdo ditë, Aleanca organizoi aktivitete diskutimesh dhe shfaqje në teatër. Pas një konflikti fillestar me policinë në korrik 2019, aktivistët okupuan ndërtesën dhe ngritën roje sigurie 24 orë në ditë. Teatri kishte kohë që ishte bërë simbol. Në prill të vitit 2020, shoqata për mbrojtjen e monumenteve “Europa Nostra” në Hagë shpalli që teatri i vjetër të ishte një pasuri kulturore e rrezikuar në Europë.

Ajo që kritikuan mbështetësit e teatrit edhe para se Teatri të shembje, përveç mungesës së transparencës, ishte mungesa e pjesëmarrjes së publikut në ridizajnimin dhe privatizimin e zonës. Politikanët në pushtet kishin thënë vazhdimisht se ata vetë nuk kishin para për të modernizuar teatrin e shkatërruar.

Në vitin 2018, qeveria dëshironte që përmes një ligji special të lejonte shitjen e tokës publike investuesve privatë pa tender. Presidenti Ilir Meta nuk pranoi të nënshkruajë projektligjin dhe e dërgoi në Gjykatën Kushtetuese. Si parakusht për pranimin e Shqipërisë, BE aktualisht po shqyrton gjyqtarët e vendit. Paradoksalisht, kjo procedurë, e cila supozohet të ndihmojë Shqipërinë në përmirësimin e sundimit të ligjit, do të thotë që Gjykata Kushtetuese aktualisht është jo funksionuese.

Fakte të kryera pavarësisht shqetësimeve

Edhe para diskutimit për ligjin e veçantë, modeli për Teatrin e ri Kombëtar ishte tashmë fiksuar: një formë e pazakontë fjongoje me vlerë 30 milion euro, e krijuar nga Bjarke Ingels Group (BIG) – New York, Frankfurt, Singapor. Me moton e tij “Yes is more – Po është më shumë”, danezi Ingels aktualisht është një nga arkitektët më të famshëm në botë.

Mediat kryesore adhurojnë krijimet e Ingelsit midis utopisë dhe qëndrueshmërisë, seriali i Netflix “Abstract” i kushtoi atij një episod të tërë. “Ne përpiqemi ta bëjmë arkitekturën gjithëpërfshirëse dhe të përfshijmë inputet e secilit individ, në mënyrë që gjithsecili të bëhet shtytja jonë,” citojnë prodhuesit e serisë Ingelsin: “Ne nuk ndalemi derisa të përfshijmë çdo shqetësim, sado i vogël që të jetë. “Në Shqipëri, një vend me 2.8 milion njerëz, ku” Aleanca për Mbrojtjen e Teatrit “ka të paktën 17,000 ndjekës në Facebook, kjo nuk duket se vlen.

Porositësi zyrtar i BIG në Tiranë është “Fusha Shpk”, një kompani ndërtimi me të cilën qyteti i Tiranës ka hyrë edhe një herë në një partneritet publik-privat. Kritikët nuhasin korrupsion.

“Përfshirja e Bjarke Ingels është vetëm një shembull i indiferentizmit post-kolonial të Europianëve Perëndimorë që bëjnë biznes fitimprurës me autokratët vendas dhe thjesht largohen sepse askush nuk i kërkon përgjegjësi në vendin e tyre”, tha shkrimtarja shqiptare Lindita Komani në një intervistë me dis: orientim. Komani është pjesë e “Aleancës për Mbrojtjen e Teatrit”.

Gazetarja Fioralba Duma, e cila shoqëron dhe mbështet protestat, thekson se Tirana trajtohet si një vend pa histori. Në vend që të integrojë kulturën dhe arkitekturën shqiptare, projekti i ndërtimit në Sheshin Skënderbej synon siluetën e çfarëdo qyteti në botë. Këtë nuk mund ta fshehin as flamujt shqiptarë që shfaqen në dizajne.

Rezistencë në rritje

Vetëm në janar të vitit 2020 gazeta britanike The Guardian Ingels kritikoi në një artikull të titulluar “Dilema e despotëve: A duhet që arkitektët të punojnë për regjime shtypëse?” Ajo sulmon Ingels për projektet e tij në Brazil dhe Arabinë Saudite. Ndërsa i përgjigjet kritikës, arkitekti nuk ka dëshirë të japë deklarata në lidhje me Teatrin Kombëtar në Shqipëri. Në ditën kur u shkatërrua ndërtesa e vjetër, Ingels ripostoi një Tweet të kryetarit të bashkisë së Tiranës, Erion Veliaj, i cili ishte i kënaqur me ndërtimin e “xhevahirit arkitektonik”.

Arkitekti daneze vjen në Tiranë për herë të dytë. Në vitin 2011, BIG u ngarkua të ndërtojë një kompleks ndërtimi që do të përfshinte një xhami, një qendër islamike dhe një muze për diversitetin fetar. Në atë kohë kryebashkiaku ishte Kryeministri i sotëm dhe ish artisti Edi Rama. Në atë kohë kishte një ftesë për tender, por në fund asgjë nuk u ndërtua. Administrata pasuese e qytetit, e udhëhequr nga Partia Demokratike konservatore (PD), u përqëndrua në plane të tjera urbane.

Në lidhje me ndërtimin e një teatri kombëtar, më shumë se 400 artistë nga e gjithë bota tani protestojnë për prishjen e tërbuar të ndërtesës së vjetër në një letër të hapur. “Aleanca për Mbrojtjen e Teatrit” mobilizohet sipas deklaratave të veta për protestën mbarëkombëtare dhe jo vetëm dhe kërkon rindërtimin e teatrit në një deklaratë: “Kërkojmë drejtësi dhe demokraci”, thuhet në të. Dhe më tej: “Vetëm duke rrëzuar qeverinë mund të arrijmë një epokë të re për Shqipërinë, në të cilën hyjmë Europën me artin, kulturën dhe trashëgiminë tonë”.

Vetëm në mars të vitit 2020 Këshilli Europian njoftoi hapin tjetër për anëtarësimin e Shqipërisë në BE: negociatat aktive të pranimit kishin filluar. Politika e fakteve të arritura tani mund të bëhet një kthesë radikale për qeverinë Rama.

Lajmin në origjinal e gjeni në: https://www.disorient.de/blog/albanien-demokratie-mit-der-abrissbirne