Ballkani Perëndimor. Lidhja me krimin dhe koncensionet, si ndikoi kushtëzimi i BE për “kapjen” e shtetit

Dy gazetaret Solveig Richter & Natasha Wunsch i kanë kushtuar një analizë situatës në Ballkanin Perëndimor, duke marrë shkas edhe nga samiti i Komisionit Europian më 18 tetor.

Kujtojmë se në këtë samit BE vendosi të mos çelë negociatat për Shqipërinë dhe Maqedoninë e Veriut, dy vende të Ballkanit Perëndimor. Në artikullin në fjalë thuhet se si kushtëzimi i BE-së ndikoi në “kapjen” e shtetit për këto vende të Ballkanit. Mes të tjerash në analizë identifikohen edhe disa probleme, siç janë ato që lidhen me krimin, korrupsionin por edhe me PPP-të.

NGA: Solveig Richter & Natasha Wunsch

Procesi i zgjerimit të BE me Ballkanin Perëndimor nuk ka arritur të riprodhojë ndikimin transformues që pati në Evropën Qendrore dhe Lindore. Solveig Richter dhe Natasha Wunsch tregojnë për kapjen e shtetit si pengesën thelbësore për demokratizimin e thellë në rajon dhe argumentojnë se vendosja e kushteve nga BE-ja jo vetëm që nuk arrin të kapërcejë modele të dëmshme e qeverisjes, por kontribuon jo qëllimisht në ngatërrimin e tyre. Vetëm duke e zgjeruar angazhimin e saj përtej ekzekutivit mbizotërues dhe duke favorizuar diskutimin e brendshëm, BE mund të presë që të ndryshojë situatën pozitivisht.
Kushtëzimi politik është instrumenti kryesor përmes të cilit Bashkimi Evropian është përpjekur të nxisë reformat demokratike në Ballkanin Perëndimor. Megjithatë, është gjithnjë e më e qartë se ky mjet klasik i politikës së zgjerimit nuk po krijon kushtet e kërkuara në një kontekst të brishtë pas konfliktit për të trajtuar me sukses reformën e njëkohshme politike dhe ekonomike. Përkundrazi, ka një zbërthim midis rritjes së qëndrueshme të niveleve të pajtueshmërisë zyrtare me kushtet e pranimit në BE, dhe rënies së njëkohshme të demokracisë liberale në të gjithë rajonin, me tendencat e nivelit të vendit duke filluar nga ngërçi ekonomik tek regresioni i plotë.

Në një studim të kohëve të fundit, kemi gjetur prova që sugjerojnë se ndarja është për shkak të kapjes së gjerë të shtetit që parandalon qeveritë në rajon të ndjekin një transformim efektiv demokratik. Kapja e shtetit përshkruan një formë veçanërisht shkatërruese të korrupsionit, ku institucionet shtetërore dhe aktorët ndërmjetës, siç janë partitë politike, rrëmbehen ose infiltrohen nga rrjetet klienteliste. Në strategjinë e 2018 për Ballkanin Perëndimor, Komisioni Evropian identifikoi kapjen e shtetit si pengesën kryesore për reformat e thella në Ballkanin Perëndimor, duke pretenduar se vendet kanë treguar elemente të qarta të kapjes së shtetit, përfshirë lidhjet me krimin e organizuar dhe korrupsionin në të gjitha nivelet e qeverisë dhe administratës, si dhe një ngatërresë të fortë i interesave publike dhe private. ‘Megjithatë, kushtëzimi i BE jo vetëm që ka dështuar të adresojë kapjen e shtetit në një mënyrë të efektshme, por gjithashtu kontribuon pa dashje në konsolidimin e proceseve të tilla, duke bërë të mundur fuqizimin e kontrollit nga ana e rrjeteve informale.

Efektet e dëmshme të kushtëzimit të BE-së

Por pse ka arritur qasja e kushtëzimit të BE-së në nxitjen e pajtueshmërisë me kriteret zyrtare të pranimit të BE-së, por dështoi t’i vendosë vendet e Ballkanit Perëndimor në një rrugë të qëndrueshme drejt demokratizimit? Për ta kuptuar këtë paradoks, ne duhet të përfshijmë politikën e brendshme informale në analizë dhe të shqyrtojmë efektet negative të politikës së zgjerimit të BE-së. Ne nuk pretendojmë se BE ka shkaktuar kapjen e shtetit, pasi ky është një proces me shumë shkaqe që priret të shfaqet në një varg kontekstesh tranzicioni. Megjithatë, ajo ka kontribuar në ngatërrimin e modeleve të tilla të qeverisjes së dëmshme në disa mënyra.

Ne identifikojmë tre lidhje të dallueshme që lidhin kushtëzimin e BE-së me konsolidimin e kapjes së shtetit. Së pari, presioni i jashtëm për liberalizimin e tregjeve në mungesë të një kornize ligjore gjithëpërfshirëse lejoi një elitë të vogël ekonomike të realizonte përfitime private dhe të ndërtonte rrjete të fuqishme që ndikojnë në vendimmarrjen politike. Së dyti, kushtëzimi nga lart poshtë pengon diskutimin e brendshëm, duke lejuar elitat në pushtet tu ‘mbyllin gojën’ kundërshtarëve të brendshëm. Së fundmi, avancimi drejt anëtarësimit në BE dhe ndërveprimet e shpeshta me zyrtarë të nivelit të lartë të BE-së dhe shteteve anëtare shërbejnë për të legjitimuar elitat në pushtet. Si rezultat, vendet e Ballkanit Perëndimor kanë ngecur në grackën e kapjes së shtetit që çon në një demokratizim të ngadaltë dhe në një pamundësi për të zbatuar reforma të thella.

Hapat e ardhshëm: Përtej angazhimit ekzekutiv
Pra, duhet të konkludojmë se vendet e Ballkanit Perëndimor janë një ‘rast i dështuar’ për demokracinë dhe sundimin e ligjit? Krejt e kundërta. Dhjetëra mijëra protestues në të gjithë rajonin po kërkojnë ndryshime politike, përfshirë protesta në shkallë të gjerë kundër presidentit serb në Beograd dhe veriun e Kosovës. BE-ja mbetet shtysa më i rëndësishëm për një ndryshim të tillë. Megjithatë, qasja aktuale e kushtëzimit rrezikon të forcojë kapjen e shtetit edhe më tej. As përsosja e kushteve nuk do të jetë e mjaftueshme për trajtimin e paaftësisë për të kontrolluar ekuilibrat e brendshme të rajonit. Nëse një transformim i plotë demokratik mbetet ende qëllimi i BE-së në rajon, kushtëzimi duhet të plotësohet me një fuqizim më të plotë të parlamenteve kombëtar dhe aktorëve të shoqërisë civile si një kundërpeshë ndaj drejtuesve dominues. Të favorizosh diskutimin e brendshëm dhe jo pajtueshmërinë e nxitur nga stimulimi duhet të shkojnë shumë përpara në sigurimin e qëndrueshmërisë së sundimit të ligjit dhe reformave demokratike, edhe pasi vendet e Ballkanit Perëndimor të bëhen përfundimisht anëtarë të BE.

Burimi: The London School of Economics and Political Science