Dështimi i një gjenerate në Jugosllavi

Ndoshta studentët në qershor 1968 në Beograd nuk e dinin aq mirë në fillim se çfarë dëshironin. Por ata e dinin shumë mirë se kundër kujt ishin. Ata protestonin kundër rritjes së pabarazisë, kundër ndalimeve të shprehjes së mendimit dhe dhunës brutale të policisë. Në ditët e qershorit edhe kërkesat e tyre e qartësuan: Më shumë pjesëmarrje. Një shoqëri më të drejtë. Më shumë liri. Më shumë socializëm –por ndryshe.

Për ironi të fatit studentët arritën shumë pak për vete. Ata kërkuan ndër të tjera një pagë minimale për punëtorët. Shumica e punëtorisë nuk e kuptonte avangardën studentore. Gjatë pushtimit shtatëditor të Universitetit në Beograd, firmat e mëdha rekrutuan mes punëtorëve trupa të gatshme për rrahje, nëse do të ishte e nevojshme. Nuk qe e nevojshme, sepse Tito e mori situatën në dorë, duke u dhënë studentëve pak a shumë të drejtë. Më e keqja, një larje llogarish me përgjakje u pengua. Protestuesit ndjeheshin të konfirmuar. Por ishte një fitore si e Pirros. Nga këndvështrimi gati 25-vite pas luftërave të Jugosllavisë, kjo fitore rezulton një dështim katastrofik.

Alternativa e vdekur që në lindje

Pasi Tito, udhëheqësi legjendar partizan dhe president deri në fudn të jetës u brohorit nga studentët, protestat u zbehën. Hapi tjetër ishte prerja e filizave të para të liberalizimit ekonomik. Në të njëjtën kohë partia e forcoi kontrollin ndaj skenës kulturore. Disa drejtues të studentëve, si Vladimir Mijanovic, i njohur si „Vlada” e paguan guximin e tyre me burg dhe ekzil. Tetë profesorë të Fakultetit të Filozofisë në Beograd që u shpallën fajtorë si nxitës të protestave u larguan me dekret nga universiteti.

Megjithatë diçka u vu në lëvizje. Filmi i ri jugosllav, i përmbledhur nën nocionin „Vala e zezë”, muzika e re rock, letërsia më e guximshme – të gjitha këto megjithë ndalimet nuk u penguan dot. Librat e shkrimtarëve të „Shkollës së Frankfurtit” u përkthyen, dhe vazhdoi edhe ballafaqimi kritik me marksizmin dogmatik.

Epilogu jugosllav në vitet 80-të

Tito ndërroi jetë në vitin 1980. Dhjetëvjeçari që pasoi ishte një përzierje e retorikës së konsumuar socialiste me nëntone nacionaliste gjithnjë e më në forcim, një përkeqësim i madh i gjendjes ekonomike dhe një lirie që nuk kishte ekzistuar më parë. Në librari dhe biblioteka gjeje të gjithë disidentët e Lindjes si edhe qëndrime kritike të perëndimit. Për të jetuar njerëzit kishin shumë pak. Por mund të mendonin disi të lirë dhe të udhëtonin pa pengesa.

Në këtë vakuum u krijua shpresa e gabuar, se është i mundur demokratizimi pa dhunë i Jugosllavisë. Por komunistët jugosllavë e kishin goditur dhe margjinalizuar alternativën shoqërore dhe politike të ngritur në vitin 1968.

Në fund u konfirmua diagnoza lakonike e disidentit të njohur jugosllav të epokës së Titos, Milovan Djilas: Rrugëdalja e vetme e komunizmit do të jetë nacionalizmi. Viti jugosllav 1968 dështoi në përpjekjen e tij për një socializëm demokratik.

Mashtrim makiavelist

Në vitin 2018 këtij përcaktimi mund t’i shtosh edhe një dozë ironie: Mund të ndodhte më keq, si në Perëndim për shembull. Avangarda e viteve 68 e mori pushtetin në vitet 90-të në Berlin, Bruksel, Uashington. Por çfarë ndodhi me idealet e tyre për „marshimin e gjatë përmes institucioneve?”

Javier Solana, një spanjoll i ri, kundërshtar i vendosur i diktaturës së Francos dhe socialist i bindur, disa dekada më vonë si Sekretar i Përgjithshëm i NATO-s dha urdhrin për bombardimin e Jugosllavisë. Joshka Fischer, një djalë kasapi dhe luftëtar në rrugë themeloi një parti pacifiste, të cilën përmes keqpërdorimit të fjalës Aushvitc e futi në kursin e luftës. Dhe Bill Clinton, një baptist amerikan, aktiv në lëvizjen për të drejtat e njeriut dhe kundër luftës në Vietnam, dha urdhrin për bombardime bashkë me ish-pacifistin gjerman dhe spanjoll.

Ndërsa Vlada, revolucionari në Beograd nuk do të marrë ndonjëherë ndonjë titull doktor nderi apo një honorar të majmë për një leksion mbi vitet 68. Fantazia e tij nuk synoi pushtetin, prandaj edhe nuk mund të dilte një ditë si mashtrim makiavelist.

Dragoslav Dedović është poet, gazetar dhe përkthyes. Ai ka lindur në Serbi, është rritur në Bosnje-Hercegovinë. Vite me radhë ka drejtuar redaksinë serbe të Deutsche Welles. Dragoslav Dedovićpërkthen poezi dhe shkruan tekste eseistike në gjuhën gjermane.(dw)